ناوه‌ڕۆك
ناساندن
شانشینی یەکگرتوو یاخود بەریتانیا، وڵاتێکی هەڵکەوتووی باکووری ڕۆژئاوای ئەورووپایە، بەریتانیا لە کەنارەکانی باکووری ڕۆژئاوای ئەورووپایە کە وڵاتێکی تەواو دابڕاوە لە وڵاتانی چواردەوری و لە هەر چوار لاوە بە ئاو دەورەدراوە، سنووری ئاوی لەگەڵ زەریای ئەتڵەسی هەیە، تەنها یەک دراوسێی هەیە کە بە وشکانی پێی بگات ئەویش وڵاتی کۆماری ئایرلەندایە.
١٠ لە باشترین شوێنە مێژووییەکانی بەریتانیا
سەدان شوێنی مێژوویی لە بەریتانیا بوونیان هەیە کە گەشتیاران سەردانی بکەن، ماڵپەڕی (History Hit) دە لە پڕسەردانیکراوەکانی بەم شێوەیە جیاکردووەتەوە:
سازگەی مێژوویی کەشتییەکانی پۆرتسمۆس
سازگەی مێژوویی کەشتییەکانی پۆرتسمۆس (Portsmouth Historic Dockyard) سێ لە بەناوبانگترین کەشتییە جەنگییەکانی بەریتانیا لەخۆدەگرێت، ئەوانیش (HMS Victory، HMS Warrior و Mary Rose)ـن. هەروەها مۆزەخانەی هێزی دەریایی شاهانەی تێدایە و هێشتا بەشێکە لە بنکەیەکی دەریایی چالاک، سازگەی کەشتییەکانی پۆرتسمۆس تێڕوانینێکی گەورە پێشکەش بە سەردانکەران دەکات بۆ هێزی دەریایی بەریتانیا، چ ڕابردوو و چ ئێستای. هەروەها سەردانکەران دەتوانن بە مۆزەخانەی هێزی دەریایی شاهانەدا بگەڕێن، کە یەکێکە لە پێشەنگترین مۆزەخانە دەریاییەکانی بەریتانیا و تاکە مۆزەخانەیە کە گرنگی بە کەشتییەکانی هێزی دەریایی و ئەندامانی خزمەتکردنی دەدات.
گەرماوە ڕۆمانییەکان
گەرماوی ڕۆمانییەکان (the Roman Baths) بۆ یەکەمجار لە سەدەی نۆزدەهەمدا دۆزرایەوە، گەرماوە ڕۆمانییەکان یەکێکە لە شوێنە ڕۆمانییە کۆنەکانی بەریتانیا کە بە باشترین شێوە پارێزراون و شوێنێکی سەرەکی گەشتیاری پێکدەهێنن. گەرماوەکان تێڕوانینێکی گشتگیر دەربارەی ژیانی ڕۆمەکانی کۆن لە شارۆچکەکە و دەوروبەری بەریتانیا پیشان دەدەن. لە دەرەوە تا ڕادەیەک بچووک دەردەکەوێت، بەڵام لە ڕاستیدا فراوانە و سەردانێک دەتوانێت چەند کاتژمێرێک بخایەنێت.
لە نێو شوێنەکانی دیکەی گەرماوە ڕۆمانییەکان، مۆزەخانەیەکی گشتگیر هەیە کە تایبەتە بە ژیانی هاوڵاتیانی ڕۆمانی کۆن لە گەرماوەکاندا، لەگەڵ ئاوەڕۆیەکی کۆن کە وەک سیستمی ڕژان بەکاردەهێنرێت. لە دەوروبەری خودی گەرماوە گەورەکە، سەردانکەران دەتوانن بەدوای چەندین ساونا، مەلەوانگە، گەرماوی گەرمەکان و ئامڕازەکانی گۆڕینی شوێنەکەدا بگەڕێن.
قەڵای کاێرنارفۆن
قەڵای کاێرنارفۆن (Caernarfon Castle) قەڵایەکی سەرسوڕهێنەری سەدەی ناوەڕاستە لە وێڵز کە لەلایەن ئێدواردی یەکەمەوە دروستکراوە و لەلایەن یونسکۆوە لە لیستی شوێنەوارە کۆنەکاندا نووسراوە. کاێرنارفۆن بەدرێژایی سەدەکان زۆر بەباشی ماوەتەوە. هەروەها بەردەوام بووە لە میوانداریکردنی بۆنە گرنگەکان، لەوانە دامەزراندنی شازادە چارڵز وەک شازادەی وێڵز لە ساڵی ١٩٦٩. ئەمڕۆش شوێنەکە وەک پێشانگە بۆ گەشتیاران ئامادە کراوە.
گەرووی ئایرۆنبریج
گەرووی ئایرۆنبریج (Ironbridge Gorge) یەکێکە لە گرنگترین شوێنە سەرنجڕاکێشە مێژووییەکانی بەریتانیا، گەرووی ئایرۆنبریج ئایکۆنێکی شۆڕشی پیشەسازییە و شوێنێکی میراتی جیهانییە. سەردانکەران نەک هەر دەتوانن خودی پردەکە ببینن، بەڵکوو دەتوانن چەندین شوێنی تری وەک ماڵ، کارگە، کان، کۆگا، شووشەگەری و ژێرخانی گەرووی پردی ئاسنی سەدەی ١٨ ببینن. دە مۆزەخانە لە گەرووی ئایرۆنبریج هەیە، هەریەکەیان لایەنێکی جیاوازی چیرۆکی ناوچەکە دەگێڕنەوە. لە گەڕان بە جیهانی شارۆچکەیەکی سەردەمی ڤیکتۆریا لە گردی بلیستس (Blists Hill) و مۆزەخانەی کاڵپۆرت چینەوە (Coalport China Museum)، تا مۆزەخانەی کاشی جاکفیڵد (Jackfield Tile Museum) و تونێلی تار (Tar tunnel).
قەڵای کۆرفی
قەڵای کۆرفی (Corfe Castle) بەشێکی سەرسوڕهێنەری وێرانەی قەڵایەکە کە پێشتر هەموو شتێکی لەخۆی گرتووە، وەک شوێنی نیشتەجێبوونی شاهانە و قەڵایەکی سەربازی و تەنانەت زیندانیش. ئەمڕۆ ئەو شوێنە یەکێکە لە شوێنە مێژووییە جوانەکانی بەریتانیا. جەستەی ئێستای قەڵای کۆرفی لەلایەن ویلیامی دوژمن‌بەزێنەوە لە دەوروبەری ساڵی ١٠٦٦ دروستکراوە، هەرچەندە تەنانەت پێش ئەمەش، شوێنەکە گرنگییەکی مێژوویی زۆری هەبووە، دەوترێت کە پاشا ئێدوارد لەو قەڵایە کوژراوە.
قەڵای کۆرفی لە سەدەکانی داهاتوودا فراوانتر کرا و گۆڕانکاری بەسەردا دەهات، بە تایبەت لە سەدەکانی ١٢ بۆ ١٣ لە ژێر دەستی پاشا جۆن. ئەم پاشایە نەک هەر قەڵاکەی زیاتر بەهێز کرد، بەڵکوو وەک زیندان و تەنانەت ماڵیش بەکاری هێنا. لەناوچوونی قەڵای کۆرفی و هۆکاری دۆخی وێرانبوونی ئێستای لەگەڵ شەڕی ناوخۆی ئینگلیزدا هات. بەهۆی ئەوەی لە ساڵی ١٦٤٣دا کەوتە ژێر گەمارۆ، تەنیا سێ ساڵ دواتر کەوتە نێو گەمارۆیەکی تر و دواتر لەلایەن پەرلەمانییەکانەوە ڕووخێنرا.
ئەمڕۆ قەڵای کۆرفی لە ژێر ئەرکی متمانەی نیشتمانی بۆ هەموو کەسێکی گەشتیار کراوەیە.
قەڵای ئەدینبۆرگ
قەڵای ئەدینبۆرگ (Edinburgh Castle) شوێنێکی نیشتەجێبوونی شاهانە و قەڵایەکی گرنگ و پێکهاتەیەکی ئایکۆنییە، یەکێکە لە بەناوبانگترین قەڵاکانی جیهان. مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ چەندین سەدە پێش ئێستا. لە ساڵی ٦٣٨ی زایینیەوە بە ناوە ئینگلیزییەکەی ناسراوە، یەکەم باسکردنی قەڵای ئەدینبۆرگ لە ساڵی ٦٠٠ی زایینیدا لە سەردەمی بەریتانیای ڕۆمانیدا هاتووە، کاتێک ناوی “دین ئیدین” یان “قەڵای ئیدین” بووە.
سەرەتا لە سەدەکانی ناوەڕاستدا بووە قەڵایەکی شاهانە و لەو کاتەوە بووەتە شوێنی چەندین ڕووداوی بەرچاو لە مێژووی شاهانە و سەربازیدا. قەڵای ئەدینبۆرگ شوێنی لەدایکبوونی پاشا جەیمسی شەشەم بووە، دواتریش جەیمسی یەکەمی ئینگلتەرا لە ساڵی ١٦٠٣ و ماری شاژنی سکۆتلەندا لە ساڵی ١٥٦٦. بەڵام ڕۆڵی سەرەکی قەڵای ئەدینبۆرگ وەک قەڵایەکی سەربازی بوو.
هەر لە سەدەی ١٣ـەوە، قەڵاکە خاڵێکی سەرەکی جەنگی نێوان ئینگلتەرا و سکۆتلەندا بووە، لە سەدەی ١٣ و ١٤دا چەندین جار داگیر کرا و ئازاد کرا و زۆربەی قەڵا ڕەسەنەکە وێران بوو، بە فەرمانی دەیڤدی دووەم دووبارە دروست کرایەوە، دەیڤد خۆی لە ساڵی ١٣٧١ لە قەڵاکە کۆچی دوایی کرد.
بیناکانی قەڵای ئەدینبۆرگ بەهۆی چەندین شەڕی ترەوە وێران بوون و تاوەری دەیڤد کە بۆ ڕێزلێنان لە دەیڤدی دووەم دروستکرابوو، لە کاتی گەمارۆدانی لانگدا ڕووخێندرا. دوا گەمارۆی قەڵای ئەدینبۆرگ لە ساڵی ١٧٤٥ لەلایەن جاکۆبییەکانەوە ئەنجام درا.
ئەمڕۆ سەردانیکەرانی قەڵای ئەدینبۆرگ دەتوانن لە ڕێگەی زنجیرەیەک گەشت و پێشانگای ڕێنمایی کراوەوە بە مێژووی قەڵاکەدا بگەڕێن. هەروەها قەڵای ئەدینبۆرگ شوێنی کۆنترین بینای شارەکەیە، کەنیسەی سانت مارگریت لە سەدەی ١٢.
بلێچلی پارک
بلێچلی پارک (Bletchley Park) زەوی‌وزارێکی لادێییە کە ٨٠,٤ کیلۆمەتر لە باکووری لەندەنەوە دوورە. لە بنەڕەتدا لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمدا ماڵی بنەماڵەی لیۆن بوو، دواتر پارکەکەی بلێچلی لەلایەن گەشەپێدەرێکی زەوی‌وزارەوە کڕدرا، بەڵام لە ساڵی ١٩٣٨ ڕۆڵی بە تەواوی لە خانوویەکی نیشتەجێبوونەوە گۆڕدرا بۆ ناوەندێکی گرنگی هەواڵگریی بەریتانیا. لەگەڵ چڕبوونەوەی هەڵمەتی ئەدۆلف هیتلەر بۆ داگیرکردنی ئەورووپا، پارکەکەی بلێچلی لەلایەن حکوومەتەوە دەستی بەسەردا گیرا، کە بە شوێنێکی تەواوی زانی بۆ گواستنەوەی کۆدی حکوومەت و قوتابخانەی سایفەر.
پارکەکەی بلێچلی بە ناوی کۆدی وێستگەی ئێکسیش ناسراوە، بووە ئەو شوێنەی کە بەریتانییەکان توانیان ئامێرەکانی ئینیگما شیبکەنەوە، کە کۆمەڵێک ئامێری گرنگی کۆدکردن بوون دژی نازییەکان بەکاردەهێنران. ئەمڕۆ سەردانکەران دەتوانن بە سەردانکردنی ڕۆڵی پارکەکە لە ماوەی جەنگدا ببینن.
سکارا برای
سکارا برای (Skara Brae) گوندێکی سەردەمی بەردینە نوێیە کە بە شێوەیەکی زۆرباش پارێزراوە و دەکەوێتە دوورگەکانی ئۆرکنی لە کەنارەکانی سکۆتلەندا. بە پێکهاتەی تەختەی بەردی بەهێز کە بەهۆی گڵ و پاشماوەی ماڵەوە بەیەکەوە بەستراونەتەوە تایبەتمەندە، سکارا برای نموونەیەکی سەرسوڕهێنەرە لە کوالێتی بەرزی کاری سەردەمی بەردینی نوێ.
سکارا برای لە نێوان ساڵانی ٣٢٠٠ بۆ ٢٠٠٠ پێش زایین دانیشتوانی تێدابووە، هەرچەندە تەنها لە ساڵی ١٨٥٠ی زایینیدا دووبارە دۆزرایەوە، دوای ئەوەی زریانێک لە کەنداوی سکایل پاشماوەکانی گوندەکەی هەڵدایەوە. دواتر بەهۆی هەڵکۆڵینەوە زنجیرەیەک خانووی ڕێکخراو دۆزرایەوە، هەریەکەیان شتێکیان تێدابوو کە تەنها دەتوانرێت بە "مۆبیلیاتی جێگیر" وەسف بکرێت کە بریتین لە کۆشکێک، کۆشکێکی ناوەندی، جێگەی سندوق و تانکییەک کە پێدەچێت بۆ دانانی چەقۆی ماسیگرتن بەکار هاتبێت.
ژیانی کۆمەڵایەتی و نزیکی شوێنەکان لە یەکترییەوە، سکارا برای لە کۆمەڵگاکانی تری سەردەمی بەردینی نوێ جیا دەکاتەوە و ئەوە پیشان دەدات کە ئەم کۆمەڵگە کشتوکاڵییە پەیوەندییەکی توند و ئاشتیخوازیان پێکەوە هەبووە. سەردانکەرانی سکارا برای دەتوانن سەردانی ئەم ماڵە شایستە ڕەسەنانە بکەن. لەگەڵیشیدا وەشانێکی دووبارە دروستکراوە کە بەڕاستی ژیانی ئەو کاتە پیشان دەدات.
ئەڤێبێری ڕینگ
ئەڵقەی ئەڤێبێری (Avebury Ring) لە شاری ویلتشایر لە ئینگلتەرا، شوێنەوارێکی بەردینە کە دەوری شارۆچکەی ئەڤێبێری داوە و پێدەچێت لە نێوان ساڵانی ٢٨٥٠ بۆ ٢٢٠٠ پێش زایین دروستکرابێت. ئێستا لە بانکێک و کانییەک پێکهاتووە کە تیرەکەی ١.٣ کیلۆمەترە و ١٨٠ بەرد لەخۆدەگرێت و بازنەیەکی ناوەوە و دەرەوەی پێکدەهێنێت، ئەڵقەی ئەڤێبێری نەک تەنها چواردە هێندە گەورەترە لە ستۆنهێنج، بەڵکوو بە دڵنیاییەوە پێش ئەویش بەناوبانگەکەی تەواو بووە.
زۆرێک لەو بەردانەی کە ڕۆژێک بەشێک بوون لە ئەڵقەی ئاڤێبێری لە سەدەکانی ناوەڕاستدا لەناوچوون یان نێژراون، بەڵام دروستبوونی شوێنەکە تا ئێستاش ماوەتەوە. سەردانیکەرانی ئەڤێبێری ڕینگ ئازادن لە هەموو کاتێکدا بە پێ بچنە سەر خودی شوێنەکە و سەیری بەردەکانی مۆزەخانەکە بکەن. هاوشانی ستۆنهێنج و گردی سیلبێری و چەندین شوێنی تری پێش مێژوو، ئەڵقەی ئاڤێبێری شوێنێکە لە میراتی جیهانی یونسکۆ کە لەلایەن دامەزراوەی نیشتمانییەوە بەڕێوەدەبرێت.
دیواری هادریان
دیواری هادریان (Hadrian’s Wall) پاشماوەیەکی نایابی بەریتانیای ڕۆمانییە و شوێنێکی میراتی جیهانی یونسکۆیە. لە ژێر دەسەڵاتی ئیمپراتۆری ڕۆمانی هادریان لە نێوان ساڵانی ١٢٢ بۆ ١٣٠ی زایینی دروستکراوە، شەش لەشکری پێویست بوو بۆ تەواوکردنی ئەم دیوارە کە جارێک ١١٧ بۆ ١٢٨ کیلۆمەتر بووە بە پێوانەکانی ڕۆمەکان. لە کاتی تەواوبوونیدا، دیواری هادریان بەرزییەکەی لە نێوان ٣,٩ بۆ ٤,٥ مەتر بووە، لە بەرد و گیا دروست کراوە و لە ڕووباری تاین تا سۆلوای فیرت لە ڕۆژهەڵاتەوە بۆ ڕۆژاوا درێژ دەبووەوە.
سەردەمانێک وا بیردەکرایەوە کە مەبەست لە دروستکردنی دیواری هادریان وەک قەڵایەک بووە بۆ ئەوەی سکۆتلەندییەکان دوور بخاتەوە، بەڵام مێژوونووسان پێیان وایە کە ڕێگەیەک بووە بۆ چاودێریکردنی جووڵەی نێوان باکوور و باشوور لە هەوڵێکدا بۆ چەسپاندنی یەکگرتووییی ئیمپراتۆریەت.
بەشە گەورەکانی دیواری هادریان لە باکووری ئینگلتەرا وەک خۆیان ماونەتەوە و بە شوێنەوار و قەڵا و وێرانەی تری جۆراوجۆری ڕۆمانی دەورە دراون. چەند ڕێگەیەک هەیە بۆ سەردانی هەموو ئەم بەش و شوێنانە، وەک پاسکیل و پاس و پێ، یان لە ڕێگەی گرووپە گەشتیارییەکانەوە.
شوێنە سەرەکییەکانی تر بەدرێژایی ڕێڕەوی دیواری هادریان بریتین لە: شارۆچکەی ڕۆمانی کۆربریج، قەڵای ڕۆمانی چێستەرز، قەڵای ڕۆمانی ئاربێیا، قەڵای ڕۆمانی بیردۆسڤاڵد، ڤیندۆلاندا، قەڵای ڕۆمانی سێگێدونۆم و قەڵای ڕۆمانی هاوسستیدز.
