ناوه‌ڕۆك
هۆرمۆنەكان
هۆرمۆن و دەمارە گوێزەرەوەكان، نێردراوی كیمیایین، كە چالاكی لەش ڕێكدەخەن. هەرچەندە هۆرمۆنەكان بەشێكن لە كوێرە ڕژێنە كۆئەندام بەڵام دەمارە گوێزەرەوەكان، بەشێكن لە كۆئەندامی دەمار. هۆرمۆنەكان بە زۆری بە شێوەیەكی هێواشتر و بەكاریگەرییەكی درێژتر لە دەمارە گوێزەرەوەكان كاردەكەن.
فرمان و دەردان
هۆرمۆنەكان، نزیكە كاربكەنە سەر هەموو ئەندامێكی لەشمان. هۆرمۆنەكان، ئەو ماددانەن كە خانەی تایبەتمەند دەریان دەدەن، و كار دەكەنە سەر ڕێكخستنی چالاكی خانەكانی دیكەی لەش. ئەوانیش فرە فرمانن. ئەوان گەشە و پەرەسەندن و ڕەفتار و زۆربوون ڕێك دەخەن و پارێزگاریش لە هاوسەنگی ناوەكیدا دەكەن، وە زیندە چالاكی و هاوسەنگی ئاو و خوێیەكان، لە لەشدا ڕێكدەخەن، هەروەها وەڵامی وریاكەرەوە دەرەكییەكان دەدەنەوە، هۆڕمۆنەكان لە كوێرە ڕژێنەكانەوە و لێیانەوە دەردەدرێن، كوێرە ڕژێنەكان ڕژێنی بێ جۆگەن و هۆرمۆنەكان بۆ خوێن و شلەی دەوروبەری خانەكان دەردەدەن. لە دەماخ و گەدە و ڕیخۆڵە باریكە و جگەر و دڵ و ئەندامەكانی دیكەوە، خانەی تایبەتمەند هەن، كە هۆرمۆنەكان بەرهەم دێنن، و دەریان دەدەن، كوێرە ڕژێنەكان و ئەو خانە تایبەتمەندانەی كە هۆرمۆن دەردەدەن بە هەموویان دەڵێن كوێرە ڕژێنە كۆئەندام. هەروەها لە لەشدا ڕژێنی جۆگە داریش هەن. ئەم ڕژێنە جۆگەدارانە ماددەكان دەردەدەنە جۆگەكان (كە پێكهاتەن لە شێوەی بۆریدا) . دەشێت ئەم ماددانەش ئاو و ئەنزیمەكان و لینجە ماددەبن ، جۆگەكان دەیانگوازنەوە بۆ شوێنی دیاریكراوی ناو لەش و دەرەوەی لەش. ئارەقە ڕژێن و لینجە ڕژێن و لیكە ڕژێن و هەرسە ڕژێنەكانی دیكە، نموونەن لەسەر ڕژێنە جۆگەدارەكان. هەروەها وەك پەنكریاسیش لە هەمان كاتدا كوێرە ڕژێنە و جۆگەدارە.
جۆرەكانی هۆرمۆن
دەكرێـت هۆرمۆنەكان، بە لەبەر چاوگرتنی پێكاهاتەكانیان بۆ دوو جۆر دابەشبكرێن، ئەوانیش: هۆرمۆنی پێپتیدی و هۆرمۆنی ستیرۆیدین. پێپتیدە هۆرمۆنەكان ئەو هۆرمۆنانەن كە لە یەك ترشی ئەمینی گۆڕاو یان لە پڕۆتینێك كە لە 3 بۆ 200 ترشی ئەمینی پێكدێت. زۆربەی هۆرمۆنە پیپتیدییەكان توانای توانەوەیان هەیە لە ئاودا بەڵام ستیرۆدە هۆرمۆنەكان، هۆرمۆنی چەورین و لەش لە كۆلیترۆڵ بەرهەمیان دێنێت ئەوانیش توانای توانەوەیان هەیە لە چەوریدا.
كاری هۆرمۆن
لەش ژمارەیەكی زۆر لە هۆرمۆنە جیاوازەكان بەرهەمدێنێت، هەر هۆرمۆنێك تەنها كار لە خانەیەكی ئامانجی تایبەت بە خۆی دەكات. خانەكانی ئامانج، خانەی دیاریركراون، هۆرمۆنیان بۆ دەچێت، بۆ ڕوودانی كاریگەرییەكی دیاریكراو لە خانەكانی ئامانجدا، وەرگرەكان هەن، ئەوانیش پڕۆتینن كە گەردی وریاكەرەوەی دیاریكراویان پێوە دەبەسترێت، و هانی خانەكە دەدەن بۆ وەڵامدانەوە. هەر وەرگرێك بە هۆرمۆنێكی دیاریكراوەوە دەبەسترێت، و لەم بەیەكەوە بەستنەدا ڕووداو پەیدا دەبێـت، كە دەبێـتە هۆی گۆڕان لە خانەكەدا. لەوانەیە وەرگرەكان لەسەر پەردەی خانە یان لە سایتۆپلازم یان لە ناوكی خانەدا هەبن.
پیپتیدە هۆرمۆنەكان
زۆرترین هۆرمۆنە پیپتیدەكان بە وەرگری پڕۆتینییەوە دەبەسترێن لەسەر پەردەی خانە. بەم جۆرە هۆرمۆن وەكو نێردراوی یەكەم كاردەكات. ئاوێتەی هۆرمۆن – وەرگری پەیدابوو، ئەنزیمێك چالاك دەكات، كە ATP دەگۆڕێت بۆ AMP (ئەدینۆسینی تاك فۆسفاتی) ئەڵقەییە، ئەمیش لە لای خۆیەوە ئەنزیمەكان و پڕۆتینەكانی دیكەی ناو خانە چالاك دەكات. بەم جۆرە AMP ئەڵقەیی دوای هۆرمۆنەكە وەكو نێردراوی دووەم كاری كرد. نێردراوی دووەم ئەو گەردەیە كە دەبێتە هۆی دەسپێكی گۆڕانەكانی ناو خانە بۆ وەڵامدانەوەی ماددەیەكی دیاریكراو لە وەرگرێكی دیاریكراودا لە سەر ڕووی خانەكەدا. خانەكانیش سەرەڕای AMPی ئەڵقەیی نێردراوی دووەمی دیكەیان هەیە.
ستیرۆید و ثایرۆیدە هۆرمۆنەكان
لەبەر ئەوەی ستیرۆید و سایرۆیدە هۆرمۆنەكان توانای توانەوەیان هەیە لە چەوریدا، بۆیە بە پەردەی خانەكانی ئامانجدا بڵاو دەبنەوە، لە سایتۆپلازم یان ناوكدا بە وەرگرەكانەوە دەبەسترێن، ئاوێتەكانی هۆرمۆن – وەرگر، دەبنە هۆی چالاككردنی ئەو ئەنزیمانەی كە هەن، یان دروستكردنی ئەنزیمەكان یان پڕۆتینە نوێیەكان.
جۆری دیكەی هۆرمۆنەكان
ئێستا زۆر لە نێردراوە كیمیاییەكانی دیكە، وەكو هۆرمۆنەكان پۆلێن دەكرێن. لە نێوان ئەو نێردراوە كیمییانەش دەمارە پیپتیدەكان و پڕۆستا گلاندینەكان هەن. دەمارە پیپتیدەكان، ئەو هۆرمۆنانەن كە دەمارە كۆئەندام دەریان دەدات و لە دەمارە – گوێزەرەوەكان جیاوازن، كار لە زۆر لەو دەمارە خانانە دەكەن كە دەریان دەدەن. كۆمەڵێك دەمارە پیپتیدە هەن، پێیان دەڵێن ئیندۆرفینەكان، فرمانیان ڕێكخستنی سۆز و كارتێكردن لە ئازار و زۆربوونە. هەروەها كۆمەڵەی دیكەی دەمارە پیپتید هەن پێیان دەڵین ئینكیفالین، فرمانیان وەستاندنی گواستنەوەی ڕاگەیاندنەكانی ئازار بەرەو دەماخ. پڕۆستاگلاندینەكان، ترشە چەوری گۆڕاون و زۆربەی خانەكان دەریاندەدەن، پڕۆستاگلاندین، لە هەر شوێنێك شانەی تێكچووی تێدابێت كۆدەبێتەوە. هەندێك لە پڕۆستاگلاندین، دەبنە هۆی خاوبوونەوەی لووسە ماسولكەكان، بەڵام هەندێكی دیكەیان دەبنە هۆی گرژبوونیان. پڕۆستاگلاندینەكان دەبنە هۆی تالێهاتن، كە ئەسپرین و ئەسیتامینۆفین توندی و ئازارەكانی كەم دەكەنەوە لە ڕێی وەستاندنی دروستبوونی پڕۆستاگلاندین.
