ناوه‌ڕۆك
سۆدیۆم
سۆدیۆم توخمێكی كیمیاییە و لە خشتەی خولیدا هێمای (Na) هەیە، گەردیلە ژمارەی یۆدیۆم یەكسانە بە 11، سۆدیۆم كانزایەكی ئەلكالی ڕەنگ زیوی چالاكە كە دەكەوێتە كۆمەڵەی یەكەمی خشتەی خولییەوە، تاكە هاوتای جێگیری سۆدیۆم بریتییە لە (سۆدیۆم-23)، سۆدیۆم بە سەربەخۆیی لە سروشتدا بوونی نییە و دەبێت لە ئاوێتەكانەوە دەربهێنرێت، سۆدیۆم لە چەندین فلزدا بوونی هەیە وەك، فێڵدسپار (feldspar)، سۆدالایت (sodalite) و هالایت (halite) یاخود خوێی بەردین (NaCl)، زۆربەی ئەو خوێیانەی كە لە سۆدیۆمەوە دروستدەبن لە ئاودا دەتوێنەوە، سۆدیۆم و كلۆراین باوترین توخمی تواوەن لە زەریاكاندا.
سۆدیۆم یەكەمجار لەلایەن هەمفری دەیڤی (humphry davy)ـەوە جیا كرایەوە لە ساڵی 1807، لە ڕێگەی كرداری شیكردنەوەی كارەبایی هایدرۆكسیدی سۆدیۆم.
لە رێگەی پاڵنەری سۆدیۆم – پۆتاسیۆمەوە مرۆڤەكان سێ ئایۆنی سۆدیۆم لە خانەدا دەكەنە دەرەوە و دوو ئایۆنی پۆتاسیۆم دەكەنە ژوورەوە، كە ئەم گۆڕینە دەبێتە هۆی دروستكردنی ئەركی كار (action potential)، كە پێویستە بۆ گواستنەوەی دەمارە ڕاگەیاندن لە لەشماندا.
تایبەتمەندییە گشتییەكان
| شێوازی دەركەوتن | زیوی |
| گەردیلە بارستە | 22.98976928 |
| گەردیلە ژمارە | 11 |
| كۆمەڵە | كۆمەڵەی یەكەم (كانزا ئەلكالییەكان) |
| خول | خولی سێهەم |
| خشتۆك | s |
| شێوگی ئەلیكترۆنی | 3s1 |
| ڕیزبوونی ئەلیكترۆنەكان بۆ هەر بەرگێك | 2, 8, 1 |
سیفەتە فیزیاییەكان
| دۆخ | لە پلەی گەرمی و پەستانی پێوانەییدا (STP) ڕەق |
| پلەی توانەوە | 97.794 پلەی سیلیزی |
| پلەی كوڵان | 882.940 پلەی سیلیزی |
| چڕی | لە پلەی گەرمی و پەستانی پێوانەییدا (STP) 0968 گرام بۆ سانتیمەتر سێجا |
| پنتی شلۆق (مۆلەق) | 2573 كێڵڤن، 35 مێگاپاسكاڵ |
| پلەی گەرمی توانەوە | 2.60 كیلۆجوڵ/مۆڵ |
| پلەی گەرمی بەهەڵمبوون | 97.42 كیلۆجوڵ/مۆڵ |
| دۆخی گەرمی مۆڵی | 28.230 جوڵ/(مۆڵXكێڵڤن) |
تایبەتمەندییەكان
لە پلەی گەرمی و پەستانی پێوانەییدا سۆدیۆم كانزایەكی نەرمە و لە هەوادا لەگەڵ ئۆكسجیندا كارلێك دەكات بۆ پێكهێنانی ئوكسیدی سۆدیۆم، بۆیە لە نەوت یان گازی ناچالاكدا هەڵدەگیرێت.
كانزای سۆدیۆم نەرمە و زۆر بە ئاسانی دەتوانرێت بە چەقۆیەك لەت بكرێت، هەروەها گەیەنەرێكی باشی كارەبا و گەرمیە، چونكە لە بەرگی هاوهێزیدا تەنها یەك ئەلیكترۆنی تێدایە.
بەبۆنەی كەمی بارستە گەردیلە و زۆری نیوەتیرەی گەردیلەی سۆدیۆم، سێهەم كەم چڕترین توخمە، هەروەها یەكێكە لەو سێ كانزایەی لە نوقمی ئاو نابێت، كە دوو كانزاكەی تر بریتییە لە لیثیۆم و پۆتاسیۆم.
هاوتاكان
سۆدیۆم 21 هاوتای ناسراوی هەیە كە لە (سۆدیۆم - 18) دەستپێدەكات تا (سۆدیۆم - 39)، هەروەها دوو ئایزۆمەری هەیە كە بریتین لە (سۆدیۆم – 22m) و (سۆدیۆم – 24m).
سۆدیۆم-23 تاكە هاوتای سەرەكی و جێگیری سۆدیۆمە، سۆدیۆم دوو هاوتای تیشكدەری هەیە كە بریتین لە (سۆدیۆم – 22، نیوەتەمەن = 2.605 ساڵ، هەروەها سۆدیۆم – 24، نیوەتەمەن = 15 كاتژمێر).
مێژوو
لە سەدەكانی ناوەڕاستدا لە ئەوروپا بە ئاوێتەی سۆدیۆمیان دەوت (sodanum) كە دەرمانێك بوو بەكاردەهات بۆ چارەسەركردنی سەرئێشە، هەروەها زۆرجار دەوترێت كە ناوی سۆدیۆم لە وشەی (صداع)ـی عەرەبییەوە هاتووە كە بە مانای سەرئێشە دێت، هەرچەندە سۆدیۆم كە هەندێكجار پێیدەوترێت ساردی (soda) لە مێژەوەیە دەناسرێت بەڵام لە ساڵی 1807 دا بۆ یەكەمجار جیاكرایەوە و وەك توخمێكی سەربەخۆ لەلایەن هەمفری دەیڤی، كاتێك كرداری شیكردنەوەی كارەبایی كرد بۆ هایدرۆكسیدی سۆدیۆم.
سەرچاوە
توێكڵی زەوی %2.27 لە سۆدیۆم پێكدێت، هەورەها حەوتەم باوترین توخمە لە هەسارەی زەویدا و پێنجەم بڵاوترین كانزایە لەدوای كانزاكانی ئەلەمنیۆم، ئاسن، كالیسیۆم و مەنگەنیز، ڕێژەی سۆدیۆم لە زەریاكاندا بە 1.08×104 میلیگرام بۆ هەر لیترێك مەزەندە دەكرێت، بەبۆنەی زۆری چالاكییەوە سۆدیۆم بە خاوی بوونی نییە بەڵكو زیاتر لە ئاوێتە و فلزەكاندا دەدۆزرێتەوە، هەندێك لەم فلزانە بە ئاسانی لە ئاودا دەتوێنەوە وەك هالایت (halite) و ناترۆن (natron)، هەندێكیان لە ئاودا كەم دەتوێنەوە وەك ئامفۆبۆڵ (amphibole) و زیۆلایت (zeolite)، ئەو فلزانەی كە سۆدیۆمیان تێدایە و ناتوێنەوە وەك فێڵدسپار (feldspar) و كرایۆلایت (Cryolite) هۆكارەكەی دەگەڕێتوە بۆ ئەوەی كە ئەنایۆنەكانیان پۆلیمەرین.
بەكارهێنانەكان
كانزای سۆدیۆم چەند بەكارهێنانێكی گرنگی هەیە وەك دروستكردنی ئاوێتە گرنگەكان، ساڵانە زیاتر لە ملیۆنێك تەن لە كلۆریدی سۆدیۆم، هایدرۆكسیدی سۆدیۆم و كاربۆناتی سۆدیۆم بەرهەمدەهێرێت.
كلۆریدی سۆدیۆم بەكاردێت بۆ پاككردنەوە و نەهێشتنی بەفر لەسەر ڕووەكان بەتایبەتی لە فڕۆكەكاندا هەروەها لە ڕووپۆشكردندا بەكاردێت بۆ ئەوەی كە ڕێگری بكات لە لكانی بەفر پێوەی، بیكاربۆناتی سۆدیۆم بەگاردێت لە ئامادەكردنی خواردندا كە سوودی هەیە بۆ هەڵهێنانی هەویر.
سۆدیۆمی شل وەك شلەی گەرمی گوازەرەوە بەكاردێت لە هەندێك لە ڕیاكتەرە ناوكییەكاندا، چونكە خاوەنی توانای گەیاندنی گەرمی بەرزە، بەڵام سۆدیۆم یەك لایەنی نەرێنی هەیە كە بریتییە لە ڕوونییەكەی چونكە ناتوانرێت بە ناویدا ببینرێت و بەمەش چاودێریكردنی ئەو ڕیكتەرانەی كە تێیدا بەكاردێت قورستردەكات.
ڕۆڵی زیندەزانی سۆدیۆم لە مرۆڤەكاندا
لە مرۆڤەكاندا سۆدیۆم ڕۆڵێكی سەرەكی هەیە لە ڕێكخستنی قەبارەی خوێن، پەستانی خوێن، دەڵاندن (Osmosis) هەروەها ڕێكخستنی ڕیژەی تفتی و ترشی (pH)، ڕیژەی پێویستی سۆدیۆم بۆ منداڵان بریتییە لە 120 میلیگرام لە یەك ڕۆژدا و بۆ سەروی 10 ساڵ بریتییە لە 500 میلیگرام لە ڕۆژێكدا.
