بەکارهێنانی منداڵ لە جەنگدا

قۆستنەوەی منداڵ بۆ لایەنی سەربازی

یەکێکە لە ئەو ڕێکارانەی لە بەشی سەربازی دەکرێت کە زیاتر لایەنێکی تەکنیکییە، ئەمەش بە سێ شێوە دەکرێت:

• بەکارهێنانی ڕاستەوخۆی منداڵ لە شەڕکردن و جەنگ
• بەکارهێنانی منداڵ بۆ گەیاندنی هەواڵ و سیخوڕی
• بەکارهێنانی وەک قەڵغانی مرۆیی و پڕوپاگەندە

پێشووتر و لە مێژوودا چەندین جار منداڵ لە سوپادا بەشداری کردووە و بوونەتە قوربانی، بە هەموو شێوەکانی بەکارهێنانەوە، لە جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم هەزاران منداڵ بەشدارییان کرد و لە نێو سوپای یەکێتی سۆڤیەت چەندین کچی تێدابوون کە تەمەنی پێگەشتنیان تەواونەکردبوو، لە هەشتاکانی ڕابردبوو لە جەنگی ئێران و عێراقیش چەندین منداڵ لە ڕیزەکانی سوپای ئێران دەبینران.

لەدوای تەواوبوونی جەنگە درێژمەوداکان بەکارهێنانی منداڵ لە کیشوەری ئەفریقا و ئاسیا دەبینرێت و بەتایبەت لە جەنگی ناوخۆی وڵاتان و جەنگی تیرۆرستان و بەکارهێنانیان لەلایەن گرووپە تیرۆرستی و چەکدارییە یاخیبووەکانەوە.

یاسا و مافی مرۆڤ

لە دەیەی ١٩٧٠ـکان، چەندین یاسا و پەیماننامە نووسرانەوە بۆ ڕێگری لە بەشداری منداڵ لە جەنگ، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا زۆرجار لەدوای ئەوە منداڵان لە سنووری جەنگ دەبینرێن.

ماددەی ٣٨ پەیماننامەی مافەکانی منداڵ دەڵێت کە گرووپە سیاسییەکان نابێت سوود لە منداڵی خوار ١٥ ساڵ وەربگرن بۆ جەنگ، هەروەها پڕۆتۆکۆڵی بەشداری منداڵان لە جەنگ لە ماددەی ٤ دەڵێت کە نابێت ڕێگە بە منداڵی خوار ١٨ ساڵ بدرێت بەشداری جەنگ بکات و نابێت بە زۆر بهێنرێنە بەشی سەربازی.

هەروەها لە ماددەی شەش هاتووە کە دەوڵەت نابێت سوود لە خۆبەخشیی منداڵ ببینێت و دەبێت لایەنی دەروونی منداڵ پڕبکەنەوە.

لە ماددەی ٢٦ و ٢ و ٨ـی دەستووری ڕۆم لە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی هاتووە کە نابێت سەرباز لە خوار ١٥ ساڵ ناوی بنووسرێت بۆ بەشداری لە کار و چالاکی سەربازی و ئەوە بە تاوانی جەنگ هەژمار دەکرێت.

سەربازی منداڵ لە جیهان

بەپێی ڕاپۆرتی چاودێرانی مافی مرۆڤ لە ٢٠٠٧ دەردەکەوێت کە لە زیاتر لە ٢٠ بۆ ٣٠ وڵاتی جیهان ژمارەی سەربازی منداڵ دەگاتە ٢٠٠ بۆ ٣٠٠ هەزار کەس.

لە کیشوەری ئەفریقا لە هەریەک لە وڵاتانی بوروندی و کۆماری ئەفریقای ناوەندی و چاد و کەناراوی عاج و لیبریا و ڕواندا و کۆماری کۆنگۆی دیموکرات و سۆماڵ و سودان و ئۆگەندا و زیمبابۆی و سیەرالیۆن منداڵ بەکاردەهێنرێت لە چالاکی سیاسی چەکداری و سەربازی.

لە کیشوەری ئاسیاش سەدان هەزار منداڵ بەکارهێنراون و یەکەمینی لیستەکەش وڵاتی میانمارە، سوپای میانمار سوود لە منداڵانی تەمەن ٨ بۆ ١٢ وەردەگرێت.

لە وڵاتی ئوستوڕالیا بە ڕەزامەندی دایک و باوک هەموو کەسێک دەتوانێت لە تەمەنی ١٧ ساڵییەوە سەربازی بکات، هەریەک لە ئەفغانستان و بەحرەین و میانمار و هیندستان و ئێران و عێراق و کوردستان و لوبنان و نیپاڵ و فلیپین و سەنگاپورە و سریلانکا و فەڵەستین و سوریا و یەمەن لەو وڵاتانەن کە منداڵ تێیاندا بۆ مەبەستی چەکداری بەکارهاتووە.

لە ئەفغانستان بەهۆی جەنگی سێ دەیەی بەردەوام و جەنگی تیرۆر و ناوخۆ و دەوڵەت لەگەڵ تاڵیبان چەندین جار لەلایەن هەموو بەرەکانەوە منداڵ بەکارهاتووە، کە هەندێکیان بۆ مەبەستی تەقینەوە بەکاردێن.

لە وڵاتی بەحرەین منداڵ لە تەمەنی ١٥ ساڵییەوە دەتوانێت بڕواتە سەربازی، و لە میانمار زیاتر لە ٧٠٠٠ سەربازی منداڵ هەیە لە حکوومەت و لە هیندستانیش لە تەمەنی ١٤ ساڵییەوە دەتوانن بەشداری هێزی دەریایی بکەن و لە تەمەنی ١٧ ساڵیشەوە دێنە نێو بەشی ئاسمانی.

بەپێی ڕاپۆرتێکی CSUCS لە کوردستان پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە بەشێوەیەکی ڕێکخراو منداڵ دەباتە ڕیزەکانی خۆیەوە و چەندین جاریش بووە کە منداڵەکەیان نەگەڕاندوەتەوە دوای داواکردنەوەی لەلایەن دایک و باوکییەوە، ڕاپۆرتەکە دەڵێت لە ساڵی ١٩٩٨ حیزبی کرێکارانی کوردستان ٣٠٠٠ سەربازی منداڵی هەبووە.

بە درێژایی شۆڕشی کوردیش لە پارچەکانی کوردستان، منداڵان بوونەتە پێشمەرگە و چەکداری شۆڕشگێر و لە کاری چاودێری و یارمەتی گەورەکان و پەیامنێری و چەکداری پاڵپشت و چالاک کاریان کردووە. 

لە کیشوەری ئەوروپاش لە هەریەک لە چیچان و بەریتانیا بەشدارن، چیچان بەهۆی جەنگ لەگەڵ ڕووسیا چەندین منداڵی بەشداری جەنگیان کرد، لە بەریتانیاش منداڵ لە تەمەنی ١٦ ساڵ و نیوەوە دەتوانێت بەشداری سوپا بکات.

لە هەریەک لە کەنەدا لە تەمەنی ١٦ ساڵ و لە ئەمریکاش لە ١٧ ساڵییەوە دەتوانن بەشداری سوپا بکەن.

سەرچاوەکان

1. "How did Britain let 250000 underage soldiers fight in WW1?". BBC News. مؤرشف من الأصل في 21 مارس 2018. اطلع عليه بتاريخ 22 يناير 2016.
2. Child Soldiers International (2012). "Louder than words: An agenda for action to end state use of child soldiers". Archived from the original on 8 March 2019. Retrieved 19 January 2018.
3. Government of the United States (2001). No Child Left Behind Act (Section 9528).
4. Machel, G (1996). "Impact of armed conflict on children" (PDF). مؤرشف (PDF) من الأصل في 8 يوليو 2017. اطلع عليه بتاريخ 28 يناير 2018.
5. UN, Office of the High Commissioner of Human Rights (2018). "Reporting status for United States of America". Archived from the original on 14 March 2018. Retrieved 24 March 2018.
6. US Army Recruiting Command (2011). "Recruiter handbook" (PDF). Archived (PDF) from the original on 19 February 2018. Retrieved 24 March 2018.
7. بۆردی نووسەرانی ئینسایکلۆپیدیای زانیاری