ناوه‌ڕۆك
ناساندن
هێزە چەکدارەکانی ئەمریکا (بە ئینگلیزی: United States Armed Forces، بە عەرەبی: القوات المسلحة الأمريكية) هێزە سەربازییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە. ساڵانێکی زۆرە بەهێزترین هێزی سەربازیی جیهانە. لەدوای سوپای ڕزگاریخوازی گەلی چین دووەم گەورەترین سوپایە و لە دوای ڕاگەیاندنی سەربەخۆییی ئەمریکا لە ساڵی ١٧٧٦ دامەزراوە. پێکهاتووە لە هێزی وشکانی، هێزی دەریایی، هێزی پیادەی دەریایی، هێزی ئاسمانی، هێزی بۆشایی ئاسمان و پاسەوانی کەناراوەکان.
سەرۆکی ئەمریکا فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانە و سیاسەتی سەربازی بە هاوکاری وەزارەتی بەرگری (DoD) و وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆ (DHS) دادەڕێژێت، کە هەردووکیان دوو وەزارەتی فیدراڵی جێبەجێکاری ئەمریکان و وەک ئۆرگانی سەرەکی سیاسەتی سەربازی خزمەت دەکەن.
هێزە چەکدارەکانی ئەمریکا هەر لە سەرەتای دروستبوونیانەوە لە سەردەمی جەنگی شۆڕشگێڕیی ئەمریکادا، ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوەیان لە مێژووی ئەمریکادا گێڕاوە. یارمەتیدەر بوون لە دروستکردنی هەستی یەکیەتی و ناسنامەی نەتەوەیی لە ڕێگەی سەرکەوتنەکانیان لە جەنگی بەربەریی یەکەم و جەنگی بەربەریی دووەم. ڕۆڵێکی گرنگیان لە شەڕی ناوخۆی ئەمریکادا هەبوو، کە ڕێگری لە کۆنفیدڕاڵیەت کرد لە کۆمارەکە جیاببێتەوە.
یاسای ئاسایشی نیشتمانی ساڵی ١٩٤٧ کە لە دوای جەنگی جیهانیی دووەم پەسەند کرا، چوارچێوەی سەربازیی مۆدێرنی سوپای ئەمریکای دروست کرد. یاساکە دامەزراوەی سەربازی نیشتمانی دامەزراند کە وەزیری بەرگری سەرۆکایەتی دەکرد؛ لەگەڵیشیدا هێزی ئاسمانی ئەمریکا و ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی دروست کرد. جارێکی تر لە ساڵی ١٩٤٩ هەموارکرایەوە و ناوی دامەزراوەی سەربازی نیشتمانی گۆڕدرا بۆ وەزارەتی بەرگری.
هێزە چەکدارەکانی ئەمریکا بە بەهێزترین سەربازی جیهان دادەنرێت. بودجەی سەربازی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١٩دا ٦٩٣ ملیار دۆلاری ئەمریکی بووە، کە زۆرترین بودجەی جیهانە. لە هەردوو بواری بەرگری و پێشبینیکردنی هێزدا بەهۆی بودجەیەکی زۆرەوە توانای بەرچاویان هەیە، خاوەنی کۆمەڵێکی زۆر تەکنەلۆجیای پێشکەوتوو و بەهێزە کە وادەکات هێزەکەی بەسەر تەواوی زەویدا بڵاو بکاتەوە، بەهۆی ئەوەشەوە نزیکەی ٨٠٠ بنکەی لە دەرەوەی خاکی ئەمریکادا هەیە.
لقەکانی خزمەتگوزاری
هێزە چەکدارەکانی ئەمریکا لە شەش لقی خزمەتگوزاری سەربازی پێکهاتووە. پێنج لەو لقانەی کە بریتین لە سوپای ئەمریکا، هێزی دەریایی ئەمریکا، هێزی پیادەی دەریایی ئەمریکا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا لەژێر بەشە سەربازییەکانی وەزارەتی بەرگری ڕێکخراون. پاسەوانی کەناراوەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەناو لەژێر فەرمانی وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆدایە، بەڵام دەکرێت بە ڕێنمایی سەرۆک یان کۆنگرە بگوازرێتەوە بۆ بەشی هێزی دەریاییی وەزارەتی بەرگری. جگە لە پاسەوانی کەناراوەکان، خزمەتگوزارییە سەربازییەکان تەنها هێزەکان ڕێکدەخەن و ڕاهێنانیان پێدەکەن و ئامێریان پێدەدەن.
هێزی وشکانی
سوپای ئەمریکا لقی خزمەتگوزاری زەمینی هێزە چەکدارەکانی ئەمریکایە و بەشێکە لە وەزارەتی سوپا کە لەلایەن وەزیری سوپاوە سەرپەرشتی دەکرێت. بەرپرسی سەربازی سوپای ئەمریکا سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئەمریکایە، کە لەلایەن جێگری سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئەمریکا و پۆلیسی سەرەکی سوپای ئەمریکاوە هاوکاری دەکرێت. لە ١٤ی حوزەیرانی ١٧٧٥ وەک سوپای کیشوەری دامەزراوە.
ئەرکە سەرەکییەکان
- شەڕی وشکانی خێرا و بەردەوام
- ئۆپەراسیۆنی چەکی تێکەڵاو
- مانۆڕی چەکی تێکەڵاو و ئاسایشی ناوچە فراوانەکان
- ئۆپەراسیۆنی زرێپۆش و میکانیکی
- ئۆپەراسیۆنەکانی هێرشی ئاسمانی و دژەئاسمانی
- ئۆپەراسیۆنی تایبەت
- دانان و بەردەوامبوونی شانۆ بۆ هێزی هاوبەش
- یەکخستنی دەسەڵاتی نیشتمانی و فرەنەتەوەیی و هاوبەش لەسەر زەوی
سوپای ئەمریکا لە سوپای ئاسایی و یەدەگی سوپای ئەمریکا و پاسەوانی نیشتمانی سوپای ئەمریکا پێکهاتووە. سوپای ئەمریکا لە چوار فەرماندەیی سوپادا ڕێکخراوە، کە زۆربەی ئەرکەکانی ڕێکخستن و ڕاهێنان و ئامێری خزمەتگوزارییەکان بەڕێوەدەبەن. تەواوی کارمەندەکانی بەشی وشکانی لە ٢١ لقی سەرەکیدا ڕێکخراون.
چوار فەرماندەیی سوپا بریتین لە:
- فەرماندەیی هێزەکانی سوپای ئەمریکا: هێزی سوپا بۆ فەرماندە شەڕکەرەکان دابین دەکات.
- فەرماندەیی ڕاهێنان و باوەڕی سوپای ئەمریکا: سەربازەکان دامەزرێنێت و ڕاهێنانیان پێدەکات و پەروەردەیان دەکات و بیروباوەڕی سوپا پەرەپێدەدات.
- فەرماندەیی کەرەستەی سوپای ئەمریکا: پەرە بە سیستم و کەرەستە دەدات و دەیانپارێزێت و بەدەستیان دەهێنێت.
- فەرماندەیی ئاییندەی سوپای ئەمریکا: مۆدێرنکردن و پەرەپێدانی سیستمەکانی داهاتوو.
هێزی پیادەی دەریایی
هێزی پیادەی دەریایی ئەمریکا یان مارین (USMC) لقی خزمەتگوزاری هێزی پیادەی دەریایی هێزە چەکدارەکانی ئەمریکایە و بەشێکە لە وەزارەتی هێزی دەریایی و لەلایەن وەزیری هێزی دەریاییەوە سەرپەرشتی دەکرێت. بەرپرسی سەربازی هێزی دەریایی ئەمریکا فەرماندەی هێزی دەریاییە کە لەلایەن یاریدەدەری فەرماندەی هێزی دەریایی و پۆلیسی هێزی دەریایی یارمەتی دەدرێت. هێزی پیادەی دەریایی لە ١٠ی تشرینی دووەمی ١٧٧٥ وەک هێزی دەریایی کیشوەری دامەزراوە و لە ساڵی ١٧٨٣ هەڵوەشایەوە، بەڵام دووبارە لە ١١ی تەممووزی ١٧٩٨ وەک هێزی پیادەی دەریایی ئەمریکا دامەزرایەوە.
هێزی دەریایی بەرپرسیارە لە جەنگی وشکاوی و ئۆپەراسیۆنەکانی جەنگی دۆزینەوە و لێکۆڵینەوە، پەیوەندییەکی زۆر نزیکیان لەگەڵ خزمەتگوزاری هاوشانی خۆیان هەیە کە هێزی دەریایی ئەمریکایە. هێزی پیادەی دەریایی ئەمریکا لە هێزی دەریایی ئاسایی و یەدەگی هێزی دەریایی ئەمریکا پێکهاتووە.
هێزی دەریایی
هێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (USN) لقی خزمەتگوزاری دەریایی هێزە چەکدارەکانی ئەمریکایە و بەشێکە لە وەزارەتی هێزی دەریایی کە لەلایەن وەزیری هێزی دەریاییەوە سەرپەرشتی دەکرێت. بەرپرسی سەربازی هێزی دەریایی ئەمریکا سەرۆکی ئۆپەراسیۆنە دەریاییەکانە، کە لەلایەن جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکانی دەریایی و وەستای سەرۆکی بچووکی هێزی دەریاییەوە یارمەتی دەدرێت. هێزی دەریایی لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ١٧٧٥ وەک هێزی دەریایی کیشوەری دامەزراوە، کە لە ١ی ئابی ١٧٨٥ هەڵوەشایەوە و دواتر لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ١٧٩٤ وەک هێزی دەریایی مۆدێرن لە ئەمریکا دامەزرایەوە.
پێنج ئەرکی بەردەوامی هێزی دەریایی بریتین لە:
- کۆنترۆڵی دەریا
- هەڵسەنگاندنی هێز
- ڕێگریکردن
- ئاسایشی دەریایی
- گواستنەوەی دەریایی
هێزی دەریایی ئەمریکا لە هێزی دەریایی ئاسایی و یەدەگی هێزی دەریایی ئەمریکا پێکهاتووە. هێزی دەریایی ئەمریکا لە هەشت فەرماندەیی پێکهاتەی هێزی دەریایی ڕێکخراوە، کە فەرماندەیی هێزە ئۆپەراسیۆنییەکان دەکەن، پازدە فەرماندەیی کەنار دەریاکانیش کە پشتگیری لە کارکردنی هێزەکانی کەشتیگەلەکان دەکەن، لەگەڵ پێنج فەرماندەیی سیستم، کە سەرپەرشتی پێداویستییە تەکنیکییەکانی هێزی دەریایی دەکەن، هەروەها نۆ فەرماندەیی جۆر، کە لە ڕووی کارگێڕییەوە یەکەکان بەڕێوەدەبەن لە جۆرێکی دیاریکراو.
هێزی ئاسمانی
هێزی ئاسمانی ئەمریکا (USAF) لقی خزمەتگوزاری ئاسمانی هێزە چەکدارەکانی ئەمریکایە و بەشێکە لە وەزارەتی هێزی ئاسمانی کە وەزیری هێزی ئاسمانی سەرۆکایەتی دەکات. سەرۆکی سەربازی هێزی ئاسمانی ئەمریکا سەرۆکی ئەرکانی هێزی ئاسمانییە، کە جێگری سەرۆکی ئەرکانی هێزی ئاسمانی ئەمریکا و سەرۆکی ماستەرپۆلیسی هێزی ئاسمانی هاوکاری دەکەن. لە ١٨ی ئەیلوولی ١٩٤٧ سەربەخۆیی خۆی لە سوپای ئەمریکا بەدەستهێنا، مێژووی ڕاستەقینەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی یەکی ئابی ١٩٠٧.
پێنج ئەرکی سەرەکی هێزی ئاسمانی بریتین لە:
- باڵادەستیی هەوایی
- هەواڵگری یەکگرتووی جیهانی و چاودێری و سیخوڕی
- جووڵە و گواستنەوەی خێرای جیهانی
- مانگرتنی جیهانی
- فەرمان و کۆنترۆڵ
هێزی ئاسمانی ئەمریکا لە هێزی ئاسمانی ئاسایی و یەدەگی هێزی ئاسمانی ئەمریکا و پاسەوانی نیشتمانی ئاسمانی ئەمریکا پێکهاتووە. هێزی ئاسمانی ئەمریکا لە نۆ فەرماندەیی سەرەکیدا ڕێکخراوە، کە زۆربەی ئەرکەکانی ڕێکخستن و ڕاهێنان و ئامێری خزمەتگوزارییەکە و هێزەکانی فەرماندەیی پەیوەست بە فەرماندەیی شەڕکەرەکان بەڕێوەدەبەن.
هێزی بۆشاییی ئاسمان
هێزی بۆشاییی ئاسمانی ئەمریکا (USSF) لقی خزمەتگوزاری بۆشاییی ئاسمانی هێزە چەکدارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە و بەشێکە لە وەزارەتی هێزی ئاسمانی کە لەلایەن وەزیری هێزی ئاسمانی سەرپەرشتی دەکرێت. سەرۆکی سەربازی هێزی بۆشاییی ئاسمانی ئەمریکا سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکانی بۆشاییی ئاسمانە، کە لەلایەن جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکانی بۆشاییی ئاسمان و ڕاوێژکاری باڵای وەرگیراوی هێزی بۆشاییی ئاسمانەوە یارمەتی دەدرێت.
ئەم بەشە لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ سەربەخۆیی لە هێزی ئاسمانیی ئەمریکا بەدەستهێنا، بەڵام ڕاستەوخۆ مێژووی خۆی لە ڕێگەی فەرماندەیی بۆشایی ئاسمانی هێزی ئاسمانییەوە دەگەڕێتەوە بۆ ١ی ئەیلوولی ١٩٨٢، تەنانەت مێژووی پێشووتریشی دەگەڕێتەوە بۆ ساتی بەدواداچوون بۆ بەشی گەشەپێدانەکانی ڕۆژاوا لە ١ی تەمموزی ١٩٥٤.
ئەرکە سەرەکییەکان
- ئاسایشی بۆشایی ئاسمان
- خستنەخوارەوە و بەرەنگاربوونەوەی هێزی شەڕکەر
- گواستنەوە لە بۆشاییی ئاسمان و خزمەتگوزارییە لۆجستیکەکان
- گواستنەوەی زانیاری
- هۆشیاری لە بواری بۆشاییی ئاسمان
هێزی بۆشایی ئاسمانی ئەمریکا لە هێزی ئاسمانی ئاسایی پێکهاتووە، هێشتا پێکهاتەیەکی یەدەگی لە دەرەوەی هێزی ئاسمانی ڕێکنەخستووە. هێزی بۆشایی ئاسمان بە سێ فەرمانی مەیدانی ڕێکخراوە.
هێزی پاسەوانی کەناراوەکان
پاسەوانی کەناراوەکانی ئەمریکا (USCG) لقی خزمەتگوزاری ئاسایشی دەریایی و گەڕان و ڕزگارکردن و جێبەجێکردنی یاسایە لە هێزە چەکدارەکانی ئەمریکا و بەشێکە لە وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆ کە لەلایەن وەزیری ئاسایشی ناوخۆوە سەرپەرشتی دەکرێت. تاکە لقی سەربازییە لە دەرەوەی وەزارەتی بەرگری، بەڵام دەتوانرێت لە حاڵەتی جەنگدا بگوازرێتەوە بۆ بەشی هێزی دەریایی کە لەلایەن وەزیری هێزی دەریاییەوە سەرپەرشتی دەکرێت.
بەرپرسی سەربازی پاسەوانی کەناراوەکانی ئەمریکا فەرماندەی پاسەوانی کەناراوەکانە، کە لەلایەن جێگری فەرماندەی پاسەوانی کەناراوەکان و سەرۆکی ئەفسەری بچووکی سەرەکی پاسەوانی کەناراوەکانەوە یارمەتی دەدرێت. پاسەوانی کەناراوەکان وەک لقێکی خزمەتگوزاری سەربازی لە ٤ی ئابی ١٧٩٠ بە ناوی داهاتی دەریایی ئەمریکا دامەزراوە، لە ٣١ی تەممووزی ١٨٩٤ ناوی گۆڕدرا بۆ خزمەتگوزاری بڕینی داهاتی ئەمریکا.
لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ١٩١٥ لەگەڵ خزمەتگوزاری ڕزگارکردنی ژیانی مەدەنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تێکەڵکرا و پاسەوانی کەناراوەکانی ئەمریکا پێکهێنرا. لە ساڵی ١٩٣٩دا خزمەتگوزاری مەدەنی فانۆسەکانی ئەمریکا تێکەڵ بە پاسەوانی کەناراوەکان کرا. پێشتر لە ژێر چاودێری وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بوون، بەڵام لە کاتی جەنگی جیهانیی یەکەم و دووەمدا گواسترانەوە بۆ بەشی هێزی دەریایی. لە ساڵی ١٩٦٧ گواسترایەوە بۆ وەزارەتی گواستنەوە، تاوەکوو ساڵی ٢٠٠٣ لەوێ دانرا و دواتر بۆ هەمیشە گواسترایەوە بۆ وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆ.
ئەرکەکان
- ئاسایشی بەندەر و ڕێڕەوی ئاو
- قەدەغەکردنی ماددە هۆشبەرەکان
- یارمەتیدانی دەریاوانی
- گەڕان و ڕزگارکردن
- سەرچاوە دەریاییە زیندووەکان
- سەلامەتی دەریایی
- ئامادەییی بەرگری
- قەدەغەکردنی هاتنی کۆچبەران
- پاراستنی ژینگەی دەریایی
- ئۆپەراسیۆنەکانی سەهۆڵ
- جێبەجێکردنی یاسا
