ناوه‌ڕۆك
ناساندن و ژیاننامەی
خانمە شاعیری ناوداری سەردەمی ئیسلامی خەنسا (بە عەرەبی: الخنساء)، ناوی تەواوی تەمازوری کچی عەمڕو سەلەمەیە، لە سەردەمی نەفامی لە ناوچەی نەجد لە ساڵی 575ـی زایینی لەدایکبووە، تاقانەی خێزانەکەی بووە و کچێکی بوێر و ژیر و زیرەک بووە، بەهۆی پێگەی باوکی و خێزان و هۆزەکەی کەسێکی دەستڕۆیشتوو و دەوڵەمەند بووە و هیچ داواکارییەکی ڕەتنەکراوەتەوە، لە سەرەتای لاویدا بڕیاریداوە هاوسەرگیری نەکات و زۆر کەسی ڕەتکردووەتەوە، باوک و براکانی ڕێزی زۆریان گرتووە و پشتگیرییان کردووە، دوو برای بە ناوەکانی "سەخڕ" و "موعاوییە" پێگەیەکی تایبەتییان لەلای خەنسا هەبووە، خەنسا لەو سەردەمەدا وەکوو ژنێکی نموونەیی کەسایەتییەکی بەهێز و بوێری هەبووە و هیچ کەس نەیتوانیوە ڕووبەڕووی بوەستێتەوە و دژایەتی بکات و خاوەن جوانییەکی سەرنجڕاکێش بووە و ژنەشاعیرێکی لێهاتووی سەردەمی خۆی بووە.
لە ڕووداوێکدا هەردوو براکەی لە جەنگێکی سەردەمی نەفامی پێش ئیسلام کوژران، ئیتر شیعرەکانی خەنسا لەدوای ئەو ڕووداوەوە گوزارشتیان لە لەدەستدان و لاوانەوە بۆ براکانی دەکرد، بە جۆرێک بە لێهاتووییەوە شیعری دەنووسی کە گەورە شاعیری ئەو کاتە "نابیغەی زیبانی" گوێبیستی شیعرەکانی بووە و دەستخۆشی لێکردووە.
لە کاتی بڵاوبوونەوەی ئیسلامدا، خەنسا لەگەڵ کۆمەڵێک پیاو لە هۆزەکەی سەردانی پێغەمبەریان ﷺ کرد و باوەڕیان بە ئیسلام هێنا، بەپێی گێڕانەوەکان پێغەمبەر ﷺ چەند جارێک گوێبیستی شیعری خەنسا بووە.
لە سەردەمی عومەری کوڕی خەتتاب خەنسا حەجی کردووە و لەکاتی هەڵگیرسانی "جەنگی قادسییە"، چوار کوڕی بەشداری جەنگەکەیان کردووە و هەر چوار کوڕەکەی لەو جەنگەدا کوژراون، لەکاتی پێدانی هەواڵی شەهیدکردنی کوڕەکانی، خەنسا زۆر خۆڕاگر و ئارام بووە.
لەدەستدانی هاوسەر و هەردوو براکەی و هەر چوار کوڕەکەی، هەموو ئەمانە هۆکار بوون بۆ خەمبار بوون و دڵشکانی خەنسا، بۆیە شیعرەکانی خەماوی و ناسۆری ئازاری لەدەستدانیان زۆر پێوە دیارە، بە جۆرێکن کە تا ئێستا بە ناوداری و ناسراوی ماونەتەوە، خەنسا لە شیعرەکانیدا بە زمانێکی پاراو و ڕەوانی عەرەبی شیوەن و لاوانەوە بۆ ئەو ئازیزانەی دەکات کە لەدەستی داون، بۆیە بە پێشەنگی جۆرە شیعری "الرثاء" دادەنرێت (جۆرە شیعرێکی عەرەبییە وەکوو لاواندنەوە وایە بۆ لەدەستدانی کەسێک دەنووسرێت، باسی باشی و چاکەکانی دەکات)، خەنسا بەوە ناسراو بووە کە هەمیشە جلوبەرگی تایبەت بە پرسەی ئەو سەردەمەی پۆشیوە و چاوەکانی بەهۆی فرمێسک ڕشتنی زۆرەوە دووچاری نەخۆشی بوونە.
کۆچی دوایی
خەنسا لە تەمەنی 71 ساڵیدا لە سەرەتای سەردەمی دەسەڵاتی عوسمانی کوڕی عەففان، لە ساڵی 646 زایینی کۆچی دوایی کردووه.
