ناوه‌ڕۆك
ناساندن
عەلی عیزەت بیگۆڤیچ (Alija Izetbegović)، لە ڕۆژی ٨ی ئابی ١٩٢٥ لەدایکبووە، یەکەمین سەرکۆماری بۆسنە و هەرسک بووە لەدوای جەنگی بۆسنە و هەرسک، ئەو چالاكوانێكی سیاسی بۆسنەیی و فەیلەسووفێكی ئیسلامییە، خاوەنی چەندین كتێبە كە بەناوبانگترینیان (ئیسلام لە نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا)ـیە. لە شاری بۆسانا كرۆبای بۆسنە لە خێزانێكی بۆسنی ئیسلامی لەدایكبووە.
وتەکانی
ئاسمانی پڕ ئەستێرە بە هەمان شێوە بۆ زانا و عارف و زانای ئەخلاق و شاعیر سەرنجڕاکێشە. بە سەیرکردنی ئەستێرەکان، هەریەکەیان شتێکی جیاواز ئەزموون دەکەن، هەریەکەیان وێنەی خۆی دەبینێت.
*****
مێژوو هەندێک جار گاڵتە بە ئێمە و باشترین ویستەکانمان دەکات.
*****
سۆسیالیزم و ئازادی یەک ناگرنەوە، بە گوێدان بە دووبارەکردنەوەی باوەڕپێهێنان.
*****
من ئاشتیم دەکردە قوربانی بۆ ئەوەی سەروەری بۆ بۆسنە بەدەست بهێنم، بەڵام بۆ ئەو ئاشتییە لە بۆسنە، سەروەریم نەدەکردە قوربانی.
*****
ژیان شتێکی مەترسیدارە. نەبوونی ئاسایش نرخی ژیانە.
*****
کاتێک لە زینداندایت، تەنها یەک ئارەزووت هەیە: ئازادی. ئەگەر لە زیندان نەخۆش بکەویت، بیر لە ئازادی ناکەیتەوە، بیر لە تەندروستی دەکەیتەوە. بۆیە تەندروستی لە ئازادی گرنگترە.
*****
خوێندنەوەی زۆر نامانکاتە زیرەک، هەندێک کەس پەرتووک قووت دەدەن و بەبێ ماوەیەک پشوودان ئەو کارە دەکەن، پشوودان پێویستە بۆ ئەوەی ئەوەی دەخوێندرێتەوە هەرس بکرێت و بنیات بنرێت و وەربگیرێت و لێی تێبگات. کاتێک مرۆڤەکان قسەت لەگەڵ دەکەن، پارچەیەک لە هیگڵ، هایدگەر، یان مارکس لە یەکەم حاڵەتێکی خراپ داڕێژراودا لە دەمیان دێتە دەرەوە، بەڵام لە خوێندنەوەدا بەشداری کەسی، بە ئەندازەی کاری ناوەوە و کات بۆ هەنگ پێویستە بۆ ئەوەی ڕەگی گوڵە کۆکراوەکان بگۆڕێت بۆ هەنگوین.
*****
کۆمەڵگەیەک کە لە ئایینداری بێتوانا بێت، لە شۆڕشیشدا بێتوانایە.
*****
هەر جۆرە دەستکاریکردنێکی مرۆڤەکان ئەگەر لە بەرژەوەندی ئەوانیشدا بێت، نامرۆڤانەیە، بیرکردنەوە بەناوی ئەوانەوە و ڕزگارکردنیان لە بەرپرسیارێتی و ئەرکەکانیان، ئەوەش نامرۆڤانەیە.
*****
ئەگەر ڕاست بێت کە ئێمە لە ڕێگەی ئازارەوە هەڵدەستین و لە ڕێگەی خۆبەزلزانین لە چێژدا نوقم دەبین، ئەوە لەبەر ئەوەیە کە ئێمە جیاوازین لە ئاژەڵەکان. مرۆڤ بە گوێرەی داروین دانەڕێژراوە، وەک چۆن گەردوون بە گوێرەی نیوتن دانەڕێژراوە.
*****
یەکێک لە ئەرکەکانی ئایین و هونەر و فەلسەفە ئاڕاستەکردنی چاوی مرۆڤە بۆ پرسیار و مەتەڵ و نهێنی. لەوانەیە ئەمە ببێتە هۆی زانین، بەڵام زۆربەی کات دەبێتە هۆی ئاگاداربوون لە نەزانیی خۆمان، یان گۆڕینی نەزانیی نائاگامان بۆ نەزانی کە دەزانین نەزانییە.
*****
گەورەیی مرۆڤ لەسەر بنەمای کردەوە چاکەکانی نییە، بەڵکوو لەسەر بنەمای توانای هەڵبژاردنی دەبێت. هەرکەسێک ئەم توانایە کەم بکاتەوە یان سنووردار بکات، نرخی مرۆڤ دادەبەزێنێت.
*****
نوێژ تەنها دەربڕینی هەڵوێستی ئیسلام نییە لەسەر جیهان، بەڵکوو ڕەنگدانەوەی ئەو شێوازەیە کە ئیسلام دەیەوێت ئەم جیهانە ڕێکبخات.
*****
تەنها ئەو کەسەی پرسیار دەکات وەڵامەکەی دەست دەکەوێت.
*****
مرۆڤ ئەوە نییە کە دەیکات بەڵکوو ئەوەیە کە دەیەوێت، ئەوەیە کە بە سۆزەوە ئارەزووی دەکات.
*****
تەلەڤزیۆن جێگەی ئەدەب و بیرکردنەوەی گرتۆتەوە و بەم شێوەیە توانیویەتی چالاکی فیکری کەم بکاتەوە، چارەسەری ئامادە بۆ هەموو کێشەکانی ژیان پێشکەش دەکات.
*****
نوێژ تەنها بە دانانی کات و ئاڕاستە لە شوێنی گونجاو ئەنجام دەدرێت، بۆیە موسڵمانان پێویستیان بە گەردوونناسی هەیە، زەکاتیش پێویستی بە ژماردن و بەڵگە و ژمێریاری هەیە، ناتوانێت موسڵمان بێت و دواکەوتوو بمێنێتەوە. مێژووی زانستە ئیسلامییەکان ئەوەمان بۆ دەردەخات کە پەرەسەندنی هەموو بوارەکانی زانستی لە سەدەی یەکەمدا بە هەوڵدان بۆ بەجێگەیاندنی ئەرکە ئیسلامییەکان بە وردی دەستی پێکردووە.
*****
هەرچۆنێک بێت مرۆڤەکان یان باشن یان خراپن، بەڵام بێتاوان نین.
*****
فرەیی یاساکان لە کۆمەڵگەیەکدا و ئاڵۆزییەکانیان و ئاڵۆزییەکانی یاسادانان، نیشانەیەکی دڵنیایە کە لەم کۆمەڵگەیەدا شتێکی گەندەڵ هەیە و ئەمەش بانگەوازێکە بۆ وازهێنان لە دەرکردنی یاسای زیاتر و دەستکردن بە فێرکردن و پەروەردەکردنی خەڵک.
*****
شارستانیەت فێر دەکات، کولتوور ڕۆشنبیر دەکات. یەکەمیان پێویستی بە فێربوونە، دووەمیان پێویستی بە بیرکردنەوە هەیە.
*****
نەمدەتوانی قسە بکەم، بەڵام دەمتوانی بیر بکەمەوە، بڕیارمدا تا کۆتایی سوود لەم توانینە وەربگرم.
*****
ئاژەڵ کاتێک برسی دەبێت یان مەترسی لەسەرە مەترسیدارە، بەڵام مرۆڤ کاتێک تێر دەبێت و بەهێز بێت مەترسیدارە. زۆر تاوان بەهۆی تێربوون و بێواتایی ئەنجام دەدرێن.
*****
مرۆڤ ناتوانێت موسوڵمان بێت و بە دواکەوتوویی بمێنێتەوە.
*****
پەروەردە دەتوانێت نامرۆڤانە بێت ئەگەر پرۆسەیەکی یەکلایەنە بێت، ئاڕاستە بکرێت و لەسەر بنەمای ئیندۆکترینکردنی حیزبی بێت، ئەگەر مرۆڤ فێر نەکات چۆن سەربەخۆ بیربکاتەوە، ئەگەر وەڵامی ئامادە پێشکەش بکات، ئەگەر مرۆڤەکان بۆ کاری جیاواز ئامادە بکات نەک فراوانکردنی ئاسۆ و ئازادییان.
*****
بۆچی مرۆڤەکان لە ڕووی دەروونییەوە کەمتر ڕازی دەبن لە کاتێکدا چێژی ماددییان زیاترە لە پێشوو، بۆچی خۆکوشتن و نەخۆشی دەروونی لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی ژیان و پەروەردەدا زیاد دەکات، بۆچی پێشکەوتن بە واتای مرۆڤایەتی زیاتر نایەت؟
*****
مێشوولە مەکوژن بەڵکوو زەلکاوەکان وشک بکەن.
*****
کەسی هۆشیار لەنێو سەرخۆشەکاندا کۆمیدی دەردەکەوێت، چونکە لە کۆمەڵگەی سەرخۆشەکاندا ئەوان زۆرینەن و ئەوان دیاری دەکەن کە چی ئاساییە. پیاوە هۆشیارەکە لەم شوێنەدا بە شێوەیەکی نائاسایی ڕەفتار دەکات.
*****
هەندێک کەس پێیان وایە مەراسیم و پەیوەیستبوونە ئایینییەکانیان لە بەرپرسیارێتی بیرکردنەوە ڕزگاریان دەکات.
*****
لە مێژوودا نیازی باش هەمیشە دەرئەنجامی باشی لێناکەوێتەوە
*****
لە ڕاستیدا ناتوانین ژیان بە ڕێگەی زانستی ڕوون بکەینەوە تەنها لەبەر ئەوەی ژیان دەرئاسا و دیاردەیە. سەرسامی و سەرسوڕمان لە گەورەترین فۆرمەکانی تێگەیشتنمانە بۆ ژیان.
*****
هەموو شکستەکانی مرۆڤ یان بەهۆی نکۆڵیکردنی ئایینیە لە پێداویستییە بایۆلۆژییەکانی مرۆڤ، یان بەهۆی نکۆڵیکردنی ماتریالیزمی ئارەزووەکانی ڕۆحی مرۆڤەوەیە.
*****
تۆڵەیەکی سەختم لە ژیانی پێشووم کردەوە بە لەبیرکردنی.
*****
ئیسلام شێوازی ژیانە نەک شێوازی بیرکردنەوە.
