ناوه‌ڕۆك
دۆلاری ئەمریکی چییە؟
دۆلاری ئەمریکی دراوی فەرمی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە، دراوی یەدەگی سەرەکی جیهانە، لەلایەن بانکی ناوەندی ئەمریکاوە بەڕێوەدەبرێت. لە بازاڕی دراوگۆڕینەوەی جیهانی فۆڕێکسدا باوترین جووتکردنە بە دراوەکانی تر. هەروەها دۆلاری ئەمریکی دراوی فەرمی ژمارەیەکی کەم لە وڵاتانی ترە، هەروەها بە شێوەیەکی نافەرمی لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا مامەڵەی پێوەدەکرێت.
گرنگی بەهای دۆلار
ئەدا و ئاستی ئابووری بەندە بە کڕین و فرۆشتنی دۆلارەوە. دۆلاری ئەمریکی بەردی بناغەی ئابووری جیهانی بووە و دراوێکی یەدەگ بووە بۆ بازرگانی و دارایی نێودەوڵەتی.
وەک هەر دراوێکی فیات (پارەی بێ پشتیوان، دراوی کاغەزییە کە میری دەریدەکات بەبێ ئەوەی بەرانبەر بەو دراوە ئاڵتوونی لە خەزێنەدا هەبێت.)، بەهای ڕێژەیی دۆلار پەیوەستە بە چالاکیی ئابووری و ئاسۆی ئەمریکاوە.
ئابوورییەکی بەهێز وەبەرهێنان لە هەموو جیهانەوە بەهۆی سەلامەتی هەستپێکراو و توانای بەدەستهێنانی ڕێژەیەکی پەسەندکراوی گەڕانەوەی وەبەرهێنان (بریتییە لە قازانج یان زیانی پاکی وەبەرهێنانێک لە ماوەی کاتێکی دیاریکراودا.) ڕادەکێشێت.
بەو پێیەی وەبەرهێنەران هەمیشە بەدوای بەرزترین چەندێتی بەرهەم هاتوو (ئاماژەیە بۆ ئەو داهاتانەی کە لەسەر وەبەرهێنانێک لە ماوەی کاتێکی دیاریکراودا بەدەست هاتوون و بەدیهاتوون.) دەگەڕێن، زیادبوونی وەبەرهێنان، بەتایبەتی لە دەرەوەی وڵات، حیسابی سەرمایە (لە ئابووریی هەمووەکی نێودەوڵەتیدا، ئەو بەشەیە لە باڵانسی پارەدان کە هەموو ئەو مامەڵانە تۆمار دەکات کە لە نێوان لایەنەکانی وڵاتێکدا ئەنجامدراون لەگەڵ لایەنەکانی تری جیهان.)ـی بەهێز دروست دەکات و لە ئەنجامدا خواستێکی زۆر لەسەر دۆلار دروست دەکات.
وڵاتێک بە ئابوورییەکی بەهێز دەتوانێت سەرمایەی بیانی بۆ قەرەبووکردنەوەی کورتهێنانی بازرگانی ڕابکێشێت.
لە ڕوانگەی بازرگانی دراوەوە، کاتێک باس لە وەرگرتنی پێگەیەک لە دۆلاردا دەکرێت، بازرگانان پێویستیان بە هەڵسەنگاندنی ئەو هۆکارە جیاوازانە هەیە کە کاریگەرییان لەسەر بەهای دۆلار هەیە، ئەمەش یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەوەی هەوڵی دیاریکردنی ئاراستەیەک یان ڕەوتێک بدەن.
ئەو هۆکارانەی کاریگەری لەسەر بەهای دۆلار دروست دەکەن
ئەو هۆکارانەی کاریگەرییان لەسەر بەهای دۆلار هەیە (بە ئینگلیزی: Factors affecting the value of the dollar) شێوازی دیاریکردنی بەهای دۆلار دەتوانرێت بەسەر سێ گروپدا بەم شێوەیە دابەش بکرێت:
کاریگەریی خواست و خستنەڕوو لەسەر بەهای دۆلار
کاتێک ئەمریکا بەرهەم یان خزمەتگوزاری هەناردە دەکات، خواست لەسەر دۆلار دروست دەکات چونکە کڕیاران پێویستە بۆ بەدەستهێنانی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان بە دۆلار پارە بدەن. بۆیە پێویستە دراوی ناوخۆیی خۆیان بۆ دۆلار بگۆڕن بۆ ئەوەی پارەکە بدەن.
جگە لەوەش، کاتێک حکوومەتی ئەمریکا یان کۆمپانیا گەورەکانی ئەمریکا بۆند (ئامرازێکی داهاتی جێگیرە کە نوێنەرایەتی قەرزێک دەکات کە وەبەرهێنەرێک دەیداتە قەرزوەرگرێک.) بۆ کۆکردنەوەی سەرمایە کە دواتر لەلایەن وەبەرهێنەرانی بیانییەوە دەکڕدرێت دەردەکەن، ئەوە ئەو پارانە دەبێت بە دۆلاریش بدرێت. ئەمەش کڕینی پشکەکانی کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە وەبەرهێنەرانی نا ئەمریکیش دەگرێتەوە، کە پێویستە وەبەرهێنەری بیانی بۆ کڕینی دۆلار بۆ کڕینی ئەو پشکانە دراوەکەی بفرۆشێت.
ئەم نموونانە ئەوە دەردەخەن کە چۆن ئەمریکا خواستی زیاتر لەسەر دۆلار دروست دەکات و ئەوەش لە بەرانبەردا فشار دەخاتە سەر خستنەڕووی دۆلار، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی بەهای دۆلار بە بەراورد بەو دراوانەی کە بۆ کڕینی دۆلار دەفرۆشرێن زیاد بکات.
لەسەرووی ئەمەشەوە، دۆلاری ئەمریکی لە کاتی نادڵنیایی ئابووری جیهانیدا بە پەناگەیەکی سەلامەت (جۆرێکە لە وەبەرهێنان کە چاوەڕوان دەکرێت لە کاتی گێژاوی بازاڕدا بەهای خۆی بهێڵێتەوە یان زیاد بکات. وەبەرهێنەران بەدوای پەناگەی سەلامەتدا دەگەڕێن بۆ ئەوەی بەرکەوتنیان بە زیانەکان سنووردار بکەن لە ئەگەری دابەزینی بازاڕدا.) دادەنرێت، بۆیە زۆرجار خواست لەسەر دۆلار سەرەڕای هەڵاوسان لە ئەدای ئابووری ئەمریکا دەتوانێت بەردەوام بێت.
کاریگەری هەست و دەروونناسی بازاڕ لەسەر بەهای دۆلار
لە بارێکدا کە ئابووری ئەمریکا لاواز دەبێت و بەکاربردن خاو دەبێتەوە بەهۆی زیادبوونی بێکاری، بۆ نموونە، ئەمریکا ڕووبەڕووی ئەگەری فرۆشتن دەبێتەوە، کە دەتوانێت لە شێوەی گەڕانەوەی پارەی نەختینەی فرۆشتنی بۆند یان پشکەکان بێت بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ دراوی ناوخۆیی خۆیان. کاتێک وەبەرهێنەرانی بیانی دراوی ناوخۆیی خۆیان دەکڕنەوە، کاریگەری کەمکردنەوەی لەسەر دۆلار دەبێت.
ئەو هۆکارە تەکنیکیانەی کە کاریگەرییان لەسەر دۆلار هەیە
بازرگانان ئەرکی پێوانەکردنیان لەسەرە کە ئایا خستنەڕووی دۆلار زیاتر دەبێت یان کەمتر لە خواستی دۆلار. بۆ ئەوەی یارمەتیدەرمان بێت بۆ دیاریکردنی ئەمە، پێویستە گرنگی بە هەر هەواڵێک یان ڕووداوێک بدەین کە کاریگەری لەسەر بەهای دۆلار هەبێت. ئەمەش بڵاوکردنەوەی ئاماری جۆراوجۆری حکوومەت دەگرێتەوە، وەک داتاکانی مووچە، داتاکانی تێکڕای بەرهەمی ناوخۆیی (GDP) و زانیارییە ئابوورییەکانی تر کە دەتوانن یارمەتیدەرمان بن بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا بەهێزی یان لاوازی لە ئابووریدا هەیە.
جگە لەوەش پێویستە بۆچوونی کێبەرکێکارە گەورەکان لە بازاڕدا جێگیر بکەین، وەک بانکی وەبەرهێنان و کۆمپانیاکانی بەڕێوەبردنی سەروەت و سامان، بۆ دیاریکردنی هەستی ئابووری گشتی.
زۆرجار هەستەکان بازاڕ دەباتە پێشەوە نەک بنەما ئابوورییەکانی خواست و خستنەڕوو.
بۆ زیادکردنی ئەم تێکەڵەی پێشبینیکردنە، بازرگانان ئەرکی شیکردنەوەی ئەو شێوازە مێژووییانەیان لەسەرە کە بەهۆی هۆکارە وەرزییەکانی وەک ئاستی پشتیوانی و بەرگری و نیشاندەری تەکنیکییەوە دروست دەبن.
زۆرێک لە بازرگانان پێیان وایە ئەم شێوازانە خولگەیین و دەتوانرێت بەکاربهێنرێن بۆ پێشبینیکردنی جووڵەی نرخەکانی داهاتوو.
کۆکردنەوەی هۆکارەکان
بازرگانان بە شێوەیەکی گشتی هەندێک تێکەڵە لەو شێوازانەی کە لە سەرەوە باسکراون بۆ بڕیاردانی کڕین یان فرۆشتنەکانیان دەگرنەبەر. هونەری بازرگانیکردن لە کۆکردنەوەی ئەگەرەکاندا هەیە، لە شێوەی هاوسەنگی لە سێ ڕەوشەکەدا. ئەگەر ئەگەری ڕاست بوون زۆر بێت، ئەوا بازرگانەکە مەترسی چوونە ناو بازاڕ و بەڕێوەبردنی گریمانەکانیان بەپێی ئەو مەترسییە دەگرنە ئەستۆ.
نموونەیەک لە گۆڕانی بەهای دۆلار
بارودۆخی ئابووری لە کاتی داکشانەوەدا کە لە ساڵی ٢٠٠٧ دەستی پێکرد، حکوومەتی ئەمریکای ناچار کرد ڕۆڵێکی بێ وێنە لە ئابووریدا بگێڕێت. بەو پێیەی گەشەی ئابووری لە ئەنجامی دابەزینی زۆری سەروەت و سامانە داراییەکان پاشەکشەی دەکرد، حکوومەت ناچار بوو بە زیادکردنی خەرجییەکان و پشتگیریکردنی ئابووری ئەو سستییە باشتر بکات.
مەبەست لە خەرجییەکانی حکومەت دروستکردنی هەلی کار بوو بۆ ئەوەی بەکاربەر بتوانێت پارە بەدەستبهێنێت و بەکاربردن زیاد بکات، بەمەش گەشەسەندنی پێویست بوو بۆ پشتگیریکردنی گەشەی ئابووری.
حکوومەت لەسەر حیسابی زیادبوونی کورتهێنان و قەرزی نیشتمانی ئەم هەڵوێستەی گرتەبەر. بە کورتی حکوومەت لە بنەڕەتدا پارەی چاپ دەکرد و بۆندەکانی حکوومەتی بە حکوومەت و وەبەرهێنەرانی بیانی دەفرۆشت بۆ زیادکردنی خستنەڕووی دۆلار و لە ئەنجامدا بەهای دراوەکە دابەزی.
چی دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی دۆلاری ئەمریکی؟
هۆکاری جۆراوجۆر هەن کە دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی دۆلاری ئەمریکی، بەڵام هۆکاری سەرەکی خواست لەسەر دۆلارە.
ئەگەر خواست لەسەر دۆلار زیاد بکات ئەوە بەهاکەی زیاد دەکات. بە پێچەوانەوە ئەگەر خواست کەم بێتەوە، بەهاکەش کەم دەبێتەوە.
خواست لەسەر دۆلار کاتێک زیاد دەکات کە لایەنە نێودەوڵەتییەکان، وەک هاووڵاتیانی بیانی، بانکە ناوەندییە بیانییەکان، یان دامەزراوە داراییە بیانییەکان داوای دۆلاری زیاتر بکەن. بەزۆری خواست لەسەر دۆلار زۆرە بەو پێیەی دراوی یەدەگی جیهانە.
هۆکارەکانی تر کە کاریگەرییان لەسەر بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار هەیە یان نا بە بەراورد بە دراوێکی تر بریتین لە ڕێژەی هەڵاوسان، کورتهێنانی بازرگانی و سەقامگیری سیاسی.
چی هۆکارێک کاریگەری لەسەر نرخی ئاڵوگۆڕکردن هەیە؟
ئەو هۆکارانەی کە کاریگەرییان لەسەر نرخی ئاڵوگۆڕی نێوان دراوەکان هەیە بریتین لە دۆخی یەدەگی دراو، هەڵاوسان، سەقامگیری سیاسی، ڕێژەی سوود، مەزندە، قەرزی گشتی، کورتهێنان و زیادەی بازرگانی.
چی وا دەکات دراوێک لاواز بێت؟
دراوی لاواز ئەو دراوەیە کە بەهاکەی بە بەراورد بە دراوێکی تر دابەزیوە. دراوی لاواز ئەو گەلانەن کە بنەمای ئابوورییان خراپە یان حکوومەتێکی لێنەهاتوویان هەیە. دراوێکی لاواز دەتوانرێت لە ئاستی بەرزی نایەکسانی، ناسەقامگیری سیاسی، ئاستی بەرزی گەندەڵی، قەرزی گشتی و کورتهێنانی بازرگانی دەربکەوێت.
