ناوه‌ڕۆك
سیستمی یەدەگی فیدڕاڵی چییە؟
سیستەمی یەدەگی فیدرالی، یەدەگی فیدڕاڵی یان بانکی ناوەندی ئەمریکا (بە ئینگلیزی: Federal Reserve System، بە عەرەبی: نظام الاحتياطي الفيدرالي) کورتکراوەی (Fed، FRS) زاراوەی سیستمی یەدەگی فیدڕاڵی ئاماژەیە بۆ بانکی ناوەندیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. بانکی ناوەندیی ئەمریکا سیستەمی دراوی و دارایی ئەمریکا ڕێکدەخات.
سیستمی یەدەگی فیدراڵی پێکهاتووە لە دەزگایەکی حکوومەتی ناوەندی لە واشنتن دی سی و دەستەی پارێزگاران و ١٢ بانکی یەدەگی فیدراڵی ناوچەیی لە شارە گەورەکانی سەرتاسەری ئەمریکا، ڕۆڵی سەرەکی بانکی ناوەندی ئەمریکا مامەڵەکردنە لەگەڵ سیاسەتی دراوی وڵاتەکە.
زانیاری گشتی
| بارەگای سەرەکی | باڵەخانەی ئێکلز، واشنتن دی سی، ئەمریکا |
| دامەزراندن | ٢٣ـی کانوونی دووەمی ١٩١٣ |
| سەرۆک | جیرۆم پاول |
| جێگری سەرۆک | لائێل براینارد |
| بانکی ناوەندی | ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا |
| دراو | دۆلاری ئەمریکی |
تێگەیشتن لە سیستمی یەدەگی فیدراڵی
سیستمی یەدەگی فیدراڵی سیستمی بانکی ناوەندیی ئەمریکایە. هێزێکی سەرەکییە لە بواری ئابووری وڵاتدا.
ئەو بانکە لەلایەن ڕێکخەرەوە سەرۆکایەتی دەکرێت و دەستەی کارگێڕی و شەش ئەندامی تری هەیە.
ئەم کەسانە لەلایەن سەرۆکەوە هەڵدەبژێردرێن و دواتر لەلایەن ئەنجوومەنی پیرانەوە پشتڕاست دەکرێنەوە.
بانکی ناوەندیی ئەمریکا پێنج ئەرکی گشتی ئەنجام دەدات:
- بەڕێوەبردنی سیاسەتی دراوی وڵات
- ڕێکخستنی دامەزراوە بانکییەکان
- چاودێری و پاراستنی مافی قەرزی بەکارهێنەران
- پاراستنی سەقامگیری سیستمی دارایی
- پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری دارایی بۆ حکوومەتی ئەمریکا
هەروەها بانکی ناوەندیی ئەمریکا سێ سیستمی پارەدانی بەکۆمەڵ بەڕێوەدەبات، لەوانە خزمەتگوزاری سندووقەکانی فێدوایر، خزمەتگوزاری دەستەبەری فێدوایر و خزمەتگوزاری نیشتمانی نیشتەجێبوون.
بانکی ناوەندیی ئەمریکا دەسەڵاتێکی فراوانی هەیە بۆ کارکردن بۆ دڵنیابوون لە سەقامگیری دارایی، هەروەها ڕێکخەری سەرەکی ئەو بانکانەیە کە ئەندامی سیستمی یەدەگی فیدڕاڵین.
وەک قەرزدەری دوا ڕێگە بۆ دامەزراوە ئەندامەکان کاردەکات کە هیچ شوێنێکی تریان نییە بۆ قەرزکردن. بانکی ناوەندیی ئەمریکا بەو شێوەیە ناسراون کە بە ئاشکرا ڕێژەی سوودی ئێستا ڕادەگەیەنن.
کورتەی مێژووی سیستمی یەدەگی فیدراڵی
بانکی ناوەندی ئەمریکا بە دەستووری یەدەگی فیدڕاڵی دامەزرا، کە لەلایەن سەرۆک ودرۆو وێڵسنەوە لە ٢٣ـی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩١٣ وەک وەڵامێک بۆ ترس و دڵەڕاوکێی دارایی ساڵی ١٩٠٧ واژۆ کرا. پێش ئەوەش ئەمریکا تاکە دەسەڵاتی دارایی گەورە بوو کە بانکی ناوەندی نەبوو.
ئەرکەکانی یەدەگی فیدراڵی
بانکی ناوەندیی ئەمریکایە و بەمجۆرە، بەرپرسیارە لە پاراستنی سەقامگیری گشتی ئابووری وڵات؛
بەڕێوەبردنی سیاسەتی دراو: یەدەگی فیدراڵی لە ڕێگەی سیاسەتی دراوی خۆیەوە هەوڵدەدات سێ ئامانجی سەرەکی بەدەستبهێنێت کە لەلایەن ئەنجوومەنی یاسادانان دیاری کراوە، لەوانە زۆرترین دامەزراندن، نرخی جێگیر و ڕێژەی سوودی درێژخایەنی نزم. یەدەگی فیدڕاڵی بە کۆنتڕۆڵکردنی بەردەستبوونی قەرز لە ئابووریدا هەڵاوسان و وەبەرهێنان و ڕەوشەکانی تری ئابووری کۆنترۆڵ دەکات.
پێشخستنی سەقامگیری سیستمی دارایی: یەدەگی فیدڕاڵی سەقامگیری سیستمی دارایی ئەمریکا مسۆگەر دەکات، چاودێری کاریگەرییە ناوخۆیی و دەرەکییەکان دەکات و ڕێگری لە هەر قەیرانی داهاتوو دەکات.
ڕێکخستنی دامەزراوە داراییەکان و چالاکییەکانیان: یەدەگی فیدڕاڵی سەرپەرشتی چالاکییەکانی دامەزراوە داراییەکان دەکات و کاریگەرییەکانیان لەسەر ئابووری بە گشتی کۆنتڕۆڵ دەکات.
پەرەپێدانی پارەدان و سەلامەتی سیستمی نیشتەجێبوون: یەدەگی فیدڕاڵی کاردەکات بۆ دڵنیابوون لە سیستمێکی پارێزراوی بێ کێشە بۆ دەروازەکانی پارەدان بۆ سوودی هاوڵاتیانی ئەمریکی.
پێشخستنی پاراستنی بەکارهێنەر: مافەکانی بەکارهێنەر پێکهاتەیەکی دانەبڕاون لە کەرتی خزمەتگوزارییە داراییەکان و بانکی فیدڕاڵی بەردەوام کاردەکات بۆ دەستەبەرکردنی ئەم مافانە بۆ هەموو بەکارهێنەران.
پێکهاتەی بانکیی ناوەندی ئەمریکا
بانکی ناوەندی یەدەگی فیدڕاڵی دامەزراوەیەکی دارایی فرە چینە، دەسەڵاتی خۆی لە دەستووری یەدەگی فیدڕاڵی ساڵی ١٩١٣ وەرگرتووە.
سەرەڕای ئەوەی دەزگایەکی جێبەجێکارە، دەزگای دارایی تاڕادەیەکی زۆر سەربەخۆیە لە کۆنتڕۆڵەکانی سەرۆک یان ئەنجوومەنی یاسادانان و بە "سەربەخۆ لەناو حکوومەتدا" ناسراوە. چوار تەوەرە سەرەکییەکەی دەسەڵاتی یەدەگی فیدڕاڵی ئەمانە لەخۆدەگرن:
- دەستەی بەڕێوەبەران
- لیژنەی بازاڕی کراوەی فیدڕاڵی
- دوانزە بانکی ناوچەیی یەدەگی فیدڕاڵی
- بانکە ئەندامەکانی تر
دەستەی بەڕێوەبەرانی بانکی ناوەندی
دەستەیەکی بەڕێوەبەری حەوت کەسی سەرپەرشتی دەزگای دراو دەکات وەک بانکی ناوەندی، هەروەها بەڕێوەبردنی چالاکییەکانی ١٢ بانکی ناوچەیی دەکەن، سیاسەتی دراو بەڕێوەدەبەن و سەرپەرشتی ئابووری بە گشتی دەکەن. هەر ئەندامێکی دەستە لەلایەن سەرۆکەوە بۆ ماوەی ١٤ ساڵ دیاری دەکرێت، سەرۆک و جێگری سەرۆک لەلایەن دەستەی کارگێڕیەوە بۆ ماوەی چوار ساڵ دیاری دەکرێن.
لیژنەی بازاڕی کراوەی فیدڕاڵی
لیژنەی بازاڕی کراوەی فیدڕاڵی (FOMC) ئەو لیژنەیە بەرپرسە لە مامەڵەکردن لەگەڵ کارەکانی بازاڕی کراوە، کە پێکهاتەیەکی گرنگی سیاسەتی دراوییە. لیژنەیەکی ١٢ کەسییە، لە هەر حەوت ئەندامەکەی دەستەی بەڕێوەبەران و سەرۆکی هەر پێنج لە بانکە هەرێمییەکان پێکدێت. نوێنەری بانکە هەرێمییەکان بۆ ماوەی دوو بۆ سێ ساڵ هەڵدەبژێردرێن، لە کاتێکدا سەرۆکی بانکی یەدەگی فیدڕاڵی نیویۆرک ئەندامێکی هەمیشەییە.
بانکە یەدەگی فیدڕاڵی هەرێمییەکان
بانکە یەدەگی فیدراڵی ناوچەیییەکان کە ژمارەیان ١٢ بانکە، ئەرکی جێبەجێکردنی سیاسەتە دراوییەکانیان پێ سپێردراوە کە لەلایەن دەستەی کارگێڕییەوە دیاری کراوە. لەسەر هەر بانکێک دەستەیەکی نۆ کەسی دادەنیشێت، سەرۆکێکی ناوخۆیییان لەگەڵدایە. هەریەک لەم بانکانە جگە لە ڕۆڵی ڕێکخستنی خۆیان، هەڵگرتنی زەمانەت و پێدانی قەرز و کارەکانی خۆیان ئەنجام دەدەن.
بانکە ئەندامەکانی تر
بانکی ئەندام دامەزراوەیەکی دارایی تایبەتە کە خاوەنی پشکەکانی بانکی یەدەگی فیدڕاڵی ناوچەی خۆیەتی، قازانج لەو پشکە بەدەستدەهێنێت. لەو قازانجەی کە ئەو پشکە بەدەستی دەهێنێت، بانکەکان ٦٪ پاداشت وەردەگرن، لەکاتێکدا تەواوی قازانجەکە دەچێتە گەنجینەی ئەمریکا.
کێ کۆنترۆڵی یەدەگی فیدڕاڵی دەکات؟
یەدەگی فیدڕاڵی بانکی ناوەندی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە و لەلایەن دەستەی پارێزگارانی یەدەگی فیدڕاڵی بەڕێوەدەبرێت. بنکەکەی لە واشنتن دی سییە و لە حەوت ئەندام پێکهاتووە کە لەلایەن سەرۆکی ئەمریکاوە هەڵدەبژێردرێن و لەلایەن ئەنجوومەنی پیرانی ئەمریکاوە پشتڕاست دەکرێنەوە.
