ناوه‌ڕۆك
ناساندن
جەنگی جیهانیی یەکەم (بە ئینگلیزی: World War I، بە عەرەبی: الحرب العالمية الأولى)، زۆرجار بە کورتکراوەی (WW1)، کە بە جەنگی گەورەش ناسراوە، یەکێک بوو لە کوشندەترین ململانێ جیهانییەکان لە مێژوودا. جەنگاوەرانی سەرەکیی جەنگەکە زۆربەی ئەورووپا و ئیمپراتۆریەتی کۆلۆنیالیزمیان لەخۆگرتبوو، هەروەها هەریەک لە ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا، ئەمریکا، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و ئیمپراتۆریەتی ژاپۆن، لەگەڵ شەڕکردن لە سەرانسەری ئەورووپا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەفریقا، زەریای هێمن و بەشێک لە ئاسیا. بە مەزەندەکردن ٩ ملیۆن سەرباز لە شەڕەکاندا کوژراون، لەگەڵ ٢٣ ملیۆن بریندار، لە کاتێکدا ٥ ملیۆن هاووڵاتی مەدەنی لە ئەنجامی چالاکییە سەربازییەکان و برسێتی و نەخۆشییەوە گیانیان لەدەستدا. ملیۆنان کەسی دیکە لە جینۆسایدەکانی ناو ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و لە پەتای ئەنفلۆنزای ساڵی ١٩١٨ گیانیان لەدەستدا، کە بەهۆی جووڵەی شەڕڤانان لە کاتی جەنگدا خراپتر بوو.
ئازار تا تشرینی دووەمی ١٩١٧؛ شۆڕشی ڕووسیا
تا کۆتایی ساڵی ١٩١٦، کۆی گشتیی قوربانییەکانی ڕووسیا نزیکەی پێنج ملیۆن کوژراو، بریندار یان دیل بوون، هەروەها گرانی و کەمیی خۆراک و گرانی نرخ لە وڵاتەکە. لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩١٧دا، تزار نیکۆلاس فەرمانی بە سەربازەکان کرد کە بە زۆر شەپۆلێکی خۆپێشاندان لە پێترۆگراد سەرکوت بکەن، بەڵام سەربازەکان ڕەتیانکردەوە تەقە لە خەڵکی بکەن. شۆڕشگێڕان سۆڤیەتی پترۆگرادیان دامەزراند و لە ترسی دەستبەسەرداگرتنی چەپەکان، دۆمای دەوڵەت نیکۆلاسی ناچار کرد دەستلەکاربکێشێتەوە و حکوومەتی کاتیی ڕووسیای دامەزراند، ئەمەش ئامادەیی ڕووسیای بۆ بەردەوامبوون لە شەڕەکە پشتڕاستکردەوە. بەڵام سۆڤیەتی پترۆگراد ڕەتیکردەوە هەڵبوەشێتەوە و ناوەندی دەسەڵاتی کێبڕکێی دروستکرد و سەرلێشێواوی و ئاژاوەی لێکەوتەوە، بەهۆی ئەمەشەوە سەربازانی هێڵی پێشەوە تا دەهات ورەیان دادەبەزی و ئامادە نەبوون بەردەوام بن.
لە هاوینی ساڵی ١٩١٧ هێرشی زلهێزە ناوەندییەکان لە ڕۆمانیا لە ژێر فەرمانی ئاگۆست ڤۆن ماکنسن دەستی پێکرد بۆ دەرکردنی ڕۆمانیا لە شەڕەکە. لە ئەنجامدا شەڕەکانی ئۆیتوز و ماراستی و ماراستیتی بوو کە تا ١٠٠٠،٠٠٠ سەربازی زلهێزە ناوەندییەکان ئامادەبوون. شەڕەکان لە ٢٢ی تەممووز تا ٣ی ئەیلوول بەردەوام بوون و لە کۆتاییدا سوپای ڕۆمانیا سەرکەوتنی بەدەستهێنا.
دوای دەستلەکارکێشانەوەی تزار، ڤلادیمێر لینین - بە یارمەتی حکوومەتی ئەڵمانیا - لە ١٦ی نیسانی ١٩١٧ بە شەمەندەفەر لە سویسرا هێنرایە ناو ڕووسیا. ناڕەزایی و لاوازییەکانی حکوومەتی کاتی بووە هۆی بەرزبوونەوەی جەماوەری پارتی بەلشەڤیک، بە سەرکردایەتییەکی تۆکمە لەلایەن لینینەوە کە داوای کۆتاییهاتنی دەستبەجێی شەڕەکەی دەکرد. شۆڕشی مانگی نۆڤەمبەر لە مانگی کانوونی دووەمدا ئاگربەست و دانوستانی لەگەڵ ئەڵمانیا بەدوای خۆیدا هێنا. سەرەتا بەلشەفییەکان مەرجەکانی ئەڵمانیایان ڕەتکردەوە، بەڵام کاتێک سەربازانی ئەڵمانیا بەبێ وەستان دەچوونە نێو ئۆکرانیا، حکوومەتی نوێ لە ٣ ی ئازاری ١٩١٨دا پەیوەندی بە پەیمانی برێست-لیتۆڤسکەوە کرد، بەهۆی ئەوەشەوە بەشێک لە پۆڵەندا و ئۆکرانیا بۆ زلهێزەکانی ناوەڕاست مایەوە.سەرەڕای ئەم سەرکەوتنە گەورەیەی ئەڵمانیا، ئەو هێزی مرۆییەی کە ئەڵمانییەکان پێویستیان بوو بۆ داگیرکردنی خاکی دەستبەسەرداگیراو، ڕەنگە هۆکار بووبێت بۆ ئەوەی لە بەهاردا شکستیان هێنا، چونکە خۆراک یان کەرەستەی دیکەی تاڕادەیەک کەمیان بۆ هەوڵەکانی جەنگی پێشەوە و بەرەی ڕۆژاوا پێ دابین دەکرا.
لەگەڵ دەرچوونی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا لە شەڕ، ڕۆمانیا خۆی بە تەنیا لە بەرەی ڕۆژهەڵات بینیەوە و لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٨ پەیمانی بوخارێستی لەگەڵ زلهێزەکانی ناوەڕاست واژۆ کرد و کۆتایی بە دۆخی شەڕی نێوان ڕۆمانیا و زلهێزەکانی ناوەڕاست هێنا. بەپێی مەرجەکانی پەیماننامەکە، ڕۆمانیا دەبوو خاکێک بداتە نەمسا-مەجارستان و بولگاریا، و یەدەگی نەوتی خۆی بەکرێ بدات بە ئەڵمانیا. بەڵام مەرجەکان دانپێدانانی زلهێزە ناوەندییەکان بە یەکێتی بێسارابیا لەگەڵ ڕۆمانیاشی لەخۆگرتبوو.
نیسانی ١٩١٧: ئەمریکا دێتە نێو جەنگ
ئەمریکا دابینکەرێکی سەرەکیی کەرەستەی جەنگ بوو بۆ هاوپەیمانان بەڵام لە ساڵی ١٩١٤ بێلایەن بوو؛ زۆرێک لە خەڵکی دژی بیرۆکەی بەشداریکردن بوون لە جەنگ. لە کاتێکدا ئەمریکییە ئەڵمانییەکان زیاتر لە ١٠%ی کۆی دانیشتووانی ساڵی ١٩١٣ـیان پێک دەهێنا. لە ٧ی ئایاری ١٩١٥دا ١٢٨ ئەمریکی گیانیان لەدەستدا کاتێک کەشتیی سەرنشینی بەریتانی لوسیتانیا لەلایەن ژێردەریاییەکی ئەڵمانیەوە نوقم کرا. سەرۆک وودرو ویلسۆن داوای لێبوردنی کرد و هۆشداریدا ئەمریکا نایەوێت شەڕی ژێردەریایی لەگەڵ بکرێت، بەڵام ڕەتیکردەوە خۆی ڕابکێشێتە ناو شەڕەکەوە. کاتێک کۆمەڵێک ئەمریکیی زیاتر دوای نوقمبوونی کەشتیی عەرەبی ئێس ئێس لە مانگی ئابدا گیانیان لەدەستدا، بێثمان-هۆڵڤێگ فەرمانی دا کۆتایی بەو جۆرە هێرشانە بهێنێت.
تا کۆتایی ساڵی ١٩١٦، گەمارۆی دەریایی بەریتانیا بووە هۆی کەمبوونەوەی کەرەستە لە ئەڵمانیا و بۆیە ویلهێلم لە شوباتی ١٩١٧ ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر دەستپێکردنەوەی شەڕی ژێردەریایی بێ سنوور. لە کاتێکدا حکوومەتی ئەڵمانیا دانی بەوەدا نا کە ئەم کارە ئەگەری هەیە ئەمریکا بخاتە ناو جەنگ، هێزی دەریایی ڕایگەیاند کە دەتوانن بەریتانیا لە کەمتر لە شەش مانگدا برسی بکەن بۆ ئەوەی ملکەچی ئەڵمانیا ببن. سەرەڕای زیانێکی زۆر لە ڤێردۆن و سۆم لە ماوەی ساڵی ١٩١٦، دیاربوو ڕووسیاش لە لێواری شۆڕشدایە، بۆیە ئەڵمانیا دەیویست بە خێراترین شێوە هاوپەیمانان ملکەچی خۆی بکات و پەیمانی ئاشتییان پێ واژۆ بکات پێش ئەوەی ئەمریکا لە جەنگەکەدا دەربکەوێت.
هەرچەندە ویڵسن لە ٢ی شوباتدا پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی پچڕاند، بەڵام ئامادە نەبوو شەڕ دەستپێبکات بەبێ ئەوەی پشتیوانییەکی زۆری گشتیی هەبێت. لە ٢٤ی شوباتدا، تەلەگرامی زیمەرمان پێشکەش کرا؛ لە مانگی یەکدا لەلایەن وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ئارسەر زیمەرمانەوە داڕێژرا، لەلایەن هەواڵگریی بەریتانیاوە دەستی بەسەردا گیرا و کۆدەکەی شکێنرا و دەرکەوت پلانی ئەڵمانیا ئەوەیە چۆن پارە بۆ شۆڕشی بەلشەفیک و ناسیۆنالیستە دژە بەریتانیاییەکانی ئێرلەندی دابین دەکرد، هیوای خواستووە هەستی ناسیۆنالیستی لە مەکسیک بقۆزێتەوە کە بەهۆی دەستدرێژییەکانی ئەمریکاوە لە کاتی ڕووداوی پانچۆ ڤیلادا دروست بووە. بەڵێنی بە سەرۆک کارانزا دا کە پشتگیری لە شەڕێک دژی ئەمریکا بکات و یارمەتی بدات، بەڵام هەر زوو ڕەتکرایەوە. بڵاوکردنەوەی تەلەگرامەکە لە ١ی ئازاردا بووە هۆی بەرزبوونەوەی پشتیوانیی لە شەڕ.
گرنگترین هۆکار بۆ چوونە نێو جەنگ کە وێلسن پێویستی پێی بوو هێرشی ژێردەریاییی ئەڵمانیا بوو، کە نەک تەنها ژیانی ئەمریکییەکانی دەگرتەوە، بەڵکوو بازرگانی ئیفلیج دەکرد، چونکە کەشتییەکان ئامادە نەبوون بچنە دەریاوە. ئەمەش بووە هۆی کەمیی خۆراک لە شارەکانی کەناری ڕۆژهەڵات و لە ٢٢ی ئازاردا کۆنگرێس پڕچەککردنی کەشتییە بازرگانییەکانی پەسەند کرد.
لە ٦ی نیسان، کۆنگرێس شەڕی دژی ئەڵمانیا وەک "دەسەڵاتێکی هاوبەش"ی هاوپەیمانان ڕاگەیاند. هێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا گرووپێکی کەشتیی جەنگی نارد بۆ سکاپا فلۆ بۆ ئەوەی پەیوەندی بە کەشتی ترەوە بکەن و بەڕێوەبردنی کاروانەکانیانی دابین کرد. لە مانگی نیسانی ساڵی ١٩١٧ سوپای ئەمریکا کەمتر لە ٣٠٠ هەزار پیاوی هەبوو کە یەکەکانی پاسەوانی نیشتمانیشیان تێدابوو، بە بەراورد بە سوپای بەریتانیا و فەرەنسا کە بە ٤.١ و ٨.٣ ملیۆن سەرباز بوون. یاسای سەربازیی هەڵبژێردراوی ساڵی ١٩١٧ توانی ٢.٨ ملیۆن پیاو بەرهەم بهێنێت، هەرچەندە ڕاهێنان و ئامێری ئەو جۆرە ژمارانە گژنێیەکی گەورەی لۆجستی بوو. تا مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٨، زیاتر لە ٦٦٧ هەزار ئەندامی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا، یان AEF، گواسترانەوە بۆ فەرەنسا، کە ژمارەکە تا کۆتایی مانگی نۆڤەمبەر گەیشتە ٢ ملیۆن.
سەرەڕای باوەڕی بەوەی کە ئەڵمانیا دەبێت شکست بهێنێت، ویڵسن چووە شەڕەوە بۆ ئەوەی دڵنیابێت لەوەی ئەمریکا ڕۆڵی پێشەنگی لە داڕشتنی ئاشتیدا گێڕاوە، ئەمەش بە واتای پاراستنی سوپای ئەمریکا وەک هێزێکی سەربازیی جیاواز، نەک وەک هاوپەیمانەکانی تری کە جەنگیان دەکرد. هاوپەیمانەکانی کە لە ساڵی ١٩١٧دا زیانێکی زۆریان بەرکەوتبوو، پێداگرییان لەسەر پاراستنی کۆنترۆڵی سەربازەکانی ئەمریکا دەکرد و ڕەتیان دەکردەوە بیانخەنە هێڵی پێشەوە تا ئەو کاتەی بتوانن وەک یەکەیەکی سەربەخۆ کار بکەن. لە ئەنجامدا، یەکەم دەستوەردانی بەرچاوی ئەمریکا هێرشی میوز-ئارگۆن بوو لە کۆتاییەکانی ئەیلوولی ١٩١٨.
نیسان تا حوزەیران؛ هێرشەکانی نیڤێل و یاخیبوونی سوپای فەرەنسا
ڤێردون نزیکەی ٤٠٠ هەزار قوربانیی لە فەرەنسییەکان لێ کەوتەوە، بارودۆخە ترسناکەکە کاریگەرییەکی زۆری لەسەر مۆڕاڵی سەربازان هەبوو و بووە هۆی کۆمەڵێک ڕووداوی بێ دیسپلین. هەرچەندە تاڕادەیەک بچووک بوون، بەڵام ڕەنگدانەوەی باوەڕێک بوون لەنێو پلەدارەکاندا کە قوربانیدانەکانیان لەلایەن حکوومەتەکەیان یان ئەفسەرە باڵاکانیانەوە قەدریان نەزانرا. شەڕکەرانی هەردوو لایەن دەیانوت کە شەڕەکە لە ڕووی دەروونییەوە ماندووکەرترین شەڕ بووە لە تەواوی جەنگەکەدا؛ لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩١٦، ڕۆبەرت نیڤێل جێگەی پێتانی گرتەوە وەک فەرماندەی سوپای فەرەنسا لە بەرەی ڕۆژاوا و دەستی کرد بە پلاندانان بۆ هێرشێکی بەهارە لە شامپاین، کە بەشێک بوو لە ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی فەرەنسا و بەریتانیا. نیڤێل ڕایگەیاند کە گرتنی ئامانجی سەرەکی خۆی، کەشتیی (Chemin des Dames)، پێشکەوتنێکی گەورە بەدەست دەهێنێت و لە ١٥ هەزار قوربانی زیاتری تێناچێت. سەرەڕای ئەوەی ئەڵمانیا بە هێرشەکەی زانی، بەڵام کاتێک هێرشەکە لە ١٦ی نیسان دەستی پێکرد فەرەنسییەکان دەستکەوتی بەرچاویان بەدەستهێنا، پێش ئەوەی بەهۆی بەرگرییە تازە دروستکراوەکان و لەڕادەبەدەرە بەهێزەکانی هێڵی هیندنبێرگەوە بوەستێنرێن. نیڤێل بەردەوام بوو لە هێرشەکانی پێشەوە و تا ٢٥ی نیسان فەرەنسییەکان نزیکەی ١٣٥ هەزار قوربانییان لێکەوتەوە، لەنێویاندا ٣٠ هەزار کوژراو، زۆرترینیان لە دوو ڕۆژی یەکەمدا کوژران.
هێرشەکانی هاوکاتی بەریتانیا بۆ ئاراس سەرکەوتووتر بوون، هەرچەندە لە کۆتاییدا بەهایەکی ستراتیژی کەمیان هەبوو. هەرچەندە نیڤێل بەردەوام بوو لە هێرشەکە، بەڵام لە ٣ی ئایاردا یەکەی ٢١ کە بەشداری هەندێک لە قورسترین شەڕەکانی ڤێردون بوو، فەرمانی چوونە شەڕی ڕەتکردەوە، دەستپێشخەری یاخیبوونەکانی سوپای فەرەنسای کرد؛ لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا، کردەوەی "بێ دیسپلینی بەکۆمەڵ" بۆ ٥٤ یەکە بڵاوبووبووەوە، لە کاتێکدا زیاتر لە ٢٠ هەزار کەس مەیدانیان چۆڵ کردبوو. نائارامییەکان لە هێزی پیادەدا بەتەواوی بڵاوبووبوویەوە، کە داواکارییەکانیان تا ڕادەیەکی زۆر ناسیاسی بوون، لەوانەش پشتیوانی ئابووریی باشتر بۆ خێزانەکان لە ماڵەوە و ماوەی مۆڵەتی ئاسایی، کە نیڤێل کۆتایی پێهێنابوو.
لەگەڵ ئەمەشدا ەرچەندە زۆرینەی ڕەهای سەربازان ئامادەی بەرگریکردن بوون لە هێڵەکانی خۆیان، بەڵام ڕەتیانکردەوە بەشداری لە چالاکییە هێرشبەرەکاندا بکەن، ئەمەش ڕەنگدانەوەی تێکچوونی تەواوەتی متمانەیە بە سەرکردایەتی سوپا. نیڤێل لە ١٥ی ئایاردا لە فەرماندەیی دوورخرایەوە و لە شوێنیدا پێتان دانرا، کە یاخیبووان و سەربازە هەڵگەڕاوەکانی سزا دەدا و دەستی کرد بە گەڕاندنەوەی مۆڕاڵ بە باشترکردنی بارودۆخەکان. لە کاتێکدا هێشتا مشتومڕ لەسەر ژمارە وردەکان دەکرێت، کۆمەڵێک لە مێژوونووسان دەڵێن ژمارەیەکی زۆر سەرباز بەهۆی کشانەوەیان لە هێڵی بەرگری کوژراون، بەڵام تەنها ٢٧ پیاو لە سێدارە دران و ٣ هەزار کەسی دیکەش سزای ماوەی زیندانیکردنیان بەسەردا سەپێنراوە؛ بەڵام کاریگەرییە دەروونییەکانی درێژخایەن بوون.
دوا هێرشی بەرفراوانی ئەم قۆناغە هێرشی بەریتانیا بوو (بە پشتیوانی فەرەنسا) بۆ سەر پاسشێندایل (تەممووز-تشرینی دووەمی ١٩١٧). ئەم هێرشە بە بەڵێنێکی زۆرەوە بۆ هاوپەیمانان دەستی پێکرد، بەڵام بەوشێوەیە نەبوو. قوربانییەکان، بە نزیکەیی یەکسان بوون، نزیکەی ٢٠٠،٠٠٠-٤٠٠،٠٠٠ بۆ هەر لایەنێک.
سەرکەوتنی زلهێزە ناوەندییەکان لە شەڕی کاپۆرێتۆدا وایکرد هاوپەیمانان کۆنفرانسی ڕاپالۆ بکەن کە تێیدا ئەنجوومەنی باڵای جەنگیان پێکهێنا بۆ هەماهەنگی پلاندانان، چونکە پێشتر سوپای بەریتانیا و فەرەنسا لە ژێر فەرماندەیی جیادا چالاکییان دەکرد.
لە مانگی کانوونی دووەمدا زلهێزەکانی ناوەڕاست ڕێککەوتنی ئاگربەستیان لەگەڵ ڕووسیا واژۆکرد، بەمەش ژمارەیەکی زۆر لە سەربازانی ئەڵمانیا ئازادکران بۆ بەکارهێنان لە ڕۆژاوا. لەگەڵ ڕژانی هێزی بەهێزی ئەڵمانیا و ڕژانی سەربازە نوێیەکانی ئەمریکا، دەرەنجامەکە بڕیار بوو لە بەرەی ڕۆژاوا یەکلایی بکرێتەوە. زلهێزە ناوەندییەکان دەیانزانی کە ناتوانن لە شەڕێکی درێژخایەندا سەرکەوتن بەدەست بهێنن، بەڵام هیوایەکی زۆریان بە سەرکەوتن هەبوو لەسەر بنەمای هێرشێکی خێرا و کۆتایی. جگە لەوەش هەردوولا زیاتر ترسیان لە نائارامی کۆمەڵایەتی و شۆڕش لە ئەورووپادا دروست بوو. بەم شێوەیە هەردوولا بەپەلە هەوڵی سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان دا.
ململانێی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، ١٩١٧-١٩١٨
لە مانگەکانی ئازار و نیسانی ساڵی ١٩١٧، لە شەڕی یەکەم و دووەمی غەززە، هێزەکانی ئەڵمانیا و عوسمانی پێشڕەوی هێزی سەربازیی میسریان ڕاگرت، کە لە ئابی ١٩١٦ لە شەڕی ڕۆمانی دەستی پێکردبوو. لە کۆتایی مانگی تشرینی یەکەمدا، هەڵمەتی سینا و فەلەستین دەستیپێکردەوە، کاتێک گەلەی بیست و گەلەی بیست و دووەم و گەلەی سوارەکانی بیابانی ژەنەڕاڵ ئێدمۆند ئالنبی لە شەڕی بێئر سەبعدا سەرکەوتنیان بەدەستهێنا. دوو سوپای عوسمانی چەند هەفتەیەک دواتر لە شەڕی لوتکەی موغار و قوودس شکستیان هێنا و دوای شکستێکی دیکەی عوسمانی لە شەڕی قودسدا، شاری قوودس گیرا. لەم کاتەدا، فریدریش فرێهێر کرێس ڤۆن کرێسنشتاین لە ئەرکەکانی وەک فەرماندەی سوپای هەشتەم دوورخرایەوە، لە شوێنیدا جەواد پاشا، و چەند مانگێک دواتر فەرماندەی سوپای عوسمانیی لە فەلەستین، ئێریچ ڤۆن فالکنهاین، لە شوێنی ئۆتۆ لیمان ڤۆن ساندەرز جێگیرکرا.
لە سەرەتای ساڵی ١٩١٨ هێڵی پێشەوە درێژکرایەوە و دۆڵی ئوردن داگیرکرا، ئەمەش دوای هێرشی یەکەمی ترانس ئوردن و دووەمی ترانس ئوردن لەلایەن هێزەکانی ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا لە مانگەکانی ئازار و نیسانی ١٩١٨. لە مانگی ئازاردا زۆربەی هێزی پیادەی بەریتانی هێزی میسر و سوارەی یۆمانری لە ئەنجامی هێرشی بەهاردا ڕەوانەی بەرەی ڕۆژاوا کرا. لە شوێنی ئەوان یەکەکانی سوپای هیندستان جێگیرکران. لە ماوەی چەند مانگێک لە ڕێکخستنەوە و ڕاهێنانی هاوین، ژمارەیەک هێرش لەسەر بەشێک لە هێڵی پێشەوەی عوسمانی ئەنجامدرا. ئەمانە هێڵی پێشەوەیان پاڵنا بۆ باکوور، وەک ئامادەکارییەک بۆ هێرشکردن و بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ هێزی پیادەی سوپای هیندستان کە تازە هاتبوون. تا ناوەڕاستی مانگی ئەیلوول هێزی یەکگرتوو ئامادە بوو بۆ ئۆپەراسیۆنی بەرفراوان.
هێزی سەربازی میسری ڕێکخراوبووەوە، لەگەڵ گەلەیەکی سوارەی زیادە، هێزەکانی عوسمانییان لە شەڕی مەگیدۆ لە ئەیلوولی ١٩١٨ شکاند.
١٥ی ئابی ١٩١٧: پێشنیاری ئاشتی لەلایەن پاپاوە
لە ١٥ی ئابی ١٩١٧ پاپا بینێدیکتی پازدەهەم پێشنیارێکی ئاشتی پێشکەش کرد کە پێشنیاری کرد:
- هیچ لکاندنێک نییە
- هیچ قەرەبووکردنەوەیەک، جگە لە قەرەبووکردنەوەی زیانە سەختەکانی جەنگ لە بەلجیکا و بەشێک لە فەرەنسا و سربیا
- چارەسەرێک بۆ کێشەکانی ئەلزاس-لۆرین، ترێنتینۆ و تریێست
- نۆژەنکردنەوەی شانشینی پۆڵەندا
- ئەڵمانیا لە بەلجیکا و فەرەنسا دەکشێتەوە
- کۆلۆنیەکانی دەرەوەی وڵاتی ئەڵمانیا بگەڕێندرێنەوە بۆ ئەڵمانیا
- چەکداماڵینی گشتی
- دادگایەکی باڵای ناوبژیوانی بۆ یەکلاییکردنەوەی ناکۆکییەکانی داهاتووی نێوان گەلان
- ئازادیی دەریاکان
- هەڵوەشاندنەوەی هەموو ململانێ ئابوورییە تۆڵەسەندنەوەکان
مانگی تەمموز تا تشرینی دووەم؛ هێرشی بەریتانیا لە پاسشێندایل
شەڕی پاسشێندایل لە بەرەی ڕۆژاوا ڕوویدا، لە مانگی تەممووز تا تشرینی دووەمی ساڵی ١٩١٧. ئینگلیزەکان شەڕیان دەکرد بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕیزەکانی باشوور و ڕۆژهەڵاتی شاری یپرێسی بەلجیکی لە فلاندەری ڕۆژاوا، ئەمەش بەشێک بوو لە ستراتیژییەک کە هاوپەیمانان لە کۆنفرانسەکاندا بڕیاریدا لە تشرینی دووەمی ١٩١٦ و ئایاری ١٩١٧.
