ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ڤێرماخت (بە ئینگلیزی: Wehrmacht، بە عەرەبی: فيرماخت، بە ئەڵمانی: Wehrmacht) هێزە چەکدارە یەکگرتووەکانی ئەڵمانیای نازی بوون لە ساڵی ١٩٣٥ تا ١٩٤٥. کە پێکهاتبوون لە هیر (سوپا)، کریگسمارین (هێزی دەریایی) و لوفتواف (هێزی ئاسمانی). لەدوای بەفەرمیبوونی، ناوی "ڤێرماخت" جێگەی زاراوەی بەکارهێنراوی پێشتری (ڕیشسوێر)ـی گرتەوە و دەستکردن بوو بە هەوڵەکانی ڕژێمی نازی بۆ پڕچەککردنەوەی ئەڵمانیا کە دژی پەیمانی ڤێرسای بوو.
دوای سەرهەڵدانی نازییەکان بۆ سەر دەسەڵات لە ساڵی ١٩٣٣، یەکێک لە هەنگاوە ئاشکرا و بوێرەکانی ئەدۆلف هیتلەر دامەزراندنی ڤێرماخت بوو، کە هێزێکی چەکداری مۆدێرن بوو کە توانای هێرشبردنی هەبوو، ئامانجە درێژخایەنەکانی ڕژێمی نازی بەدیهێنا کە بریتی بوون لە وەرگرتنەوەی خاکی لەدەستچوو و بەدەستهێنانی خاکی نوێ و زاڵبوون بەسەر دراوسێکانیدا. ئەمەش پێویستی بە گەڕاندنەوەی وەرگرتنی سەربازی و خەرجییە بەرفراوانەکانی وەبەرهێنان و بەرگری هەبوو بۆ پیشەسازی چەک.
ڤێرماخت دڵی دەسەڵاتی سیاسی-سەربازیی ئەڵمانیای پێکهێنا. لە سەرەتای جەنگی جیهانیی دووەمدا، ڤێرماخت تاکتیکی چەکی تێکەڵاوی بەکارهێنا (پشتیوانی ئاسمانی لە نزیکەوە، تانک و پیادە) بە کاریگەرییەکی وێرانکەر لە شەڕێکدا کە بە بلیتزکریگ (جەنگی ڕەشەبا) ناسرا. هەڵمەتەکانی لە فەرەنسا (١٩٤٠) و یەکێتیی سۆڤیەت (١٩٤١) و باکووری ئەفریقا (١٩٤١/١٩٤٢) لەلایەن مێژوونووسانەوە وەک کردەوەی بوێری سەیر دەکرێن. بەڵام لە ساڵانی ١٩٤١ و ١٩٤٢ بە کۆمەڵێک شکست وردە وردە ڕێژەی کەم بوویەوە، تا کۆتایی ساڵی ١٩٤٢ ئەڵمانیا دەستپێشخەرییەکەی لە هەموو شانۆکانی جەنگدا لەدەست دەدا، ئەمەش وایکرد لاوازییەکانی ڤێرماخت لە ستراتیژی و دوکتورین و لۆجستیدا دەربکەون.
هێزە چەکدارەکانی ئەڵمانیا بە هاوکارییەکی نزیک لەگەڵ ئێس ئێس و ئەنساتزگروپن، چەندین تاوانی جەنگیان ئەنجامدا. زۆربەی تاوانەکانی جەنگ لە یەکێتیی سۆڤیەت، پۆڵەندا، یووگۆسلاڤیا، یۆنان و ئیتاڵیا ڕوویاندا، وەک شەڕی لەناوچوون دژی یەکێتیی سۆڤیەت و هۆلۆکۆست و شەڕی ئاسایشی نازی.
لە کاتی جەنگی جیهانیی دووەمدا نزیکەی ١٨ ملیۆن پیاو لە ڤێرماخت خزمەتیان کردووە. تا ئەو کاتەی شەڕ لە ئەورووپا لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٤٥ کۆتایی هات، هێزەکانی ئەڵمانیا (کە پێکهاتبوون لە هیر، کریگسمارین، لوفتواف، وافن- ئێس ئێس، ڤۆڵکسستورم و یەکەکانی هاوکارە بیانییەکان) نزیکەی یازدە ملیۆن و ٣٠٠ هەزار کەسیان لەدەست دابوو، کە زیاتر لە ٥ ملیۆنیان بێسەروشوێن، کوژراو یان لە دیلدا مردبوون. هەرچەندە ژمارەیەکی زۆر فەرماندە و سەربازی تایبەت لە کردەوەی نایاسایی بەشداربوون، بەڵام تەنها چەند کەسێک لە سەرکردایەتی سەرەوەی ڤێرماخت بەهۆی تاوانەکانی جەنگەوە دادگایی کران.
ناو
زاراوەی ئەڵمانیی "Wehrmacht" لە وشەی ئاوێتەی ئەڵمانیەوە سەرچاوەی گرتووە : wehren، "بەرگریکردن" و Macht واتە "دەسەڵات" یان "هێز". دەستووری فرانکفۆرتی ساڵی ١٨٤٩ هەموو هێزە سەربازییەکانی ئەڵمانیای بە "ڤێرماختی ئەڵمانی" دەستنیشان کرد، کە پێکهاتبوو لە سیماخت (هێزی دەریایی) و لاندماخت (هێزی وشکانی). لە ساڵی ١٩١٩دا زاراوەی ڤێرماخت لە ماددەی ٤٧ی دەستووری وایماریشدا هاتووە، کە دەڵێت سەرۆکی ڕیش فەرماندەیی تەواوی ڤێرماختی لەدەستە، لە ساڵی ١٩١٩ـەوە هێزی بەرگریی نیشتمانیی ئەڵمانیا بە ڕیشسوێر ناسرا، ئەم ناوە لە ٢١ی ئایاری ١٩٣٥ لە بەرژەوەندی ڤێرماخت وەلا نرا.
پاشخان
لە مانگی یەکی ساڵی ١٩١٩، دوای ئەوەی جەنگی جیهانیی یەکەم بە واژۆکردنی ئاگربەستی ١١ی تشرینی دووەمی ١٩١٨ کۆتایی هات، هێزە چەکدارەکان ناویان لێنرا فریدنشێر (سوپای ئاشتی). لە ئازاری ساڵی ١٩١٩، ئەنجوومەنی نیشتمانی یاسایەکی دەرکرد کە سوپای سەرەتایی 420,000 کەسی بە ناوی ڤۆرلۆفیگ ڕیشسوێر دامەزراند. مەرجەکانی پەیمانی ڤێرسای لە مانگی ئایاردا ڕاگەیەندرا و لە مانگی حوزەیرانیشدا ئەڵمانیا ئەو پەیماننامەیەی واژۆکرد کە لەنێو مەرجەکانی دیکەدا سنووردارکردنی توندی بەسەر قەبارەی هێزە چەکدارەکانی ئەڵمانیادا سەپاند. سوپاکە سنووردار بوو بە سەد هەزار پیاو لەگەڵ پانزە هەزار کەسی دیکە لە هێزی دەریایی. کەشتیگەلی ئەڵمانی دەبوو لە شەش کەشتیی جەنگی پێکبێت، شەش کەشتیی کروزەر، و دوانزە وێرانکەر. ژێردەریایی و تانک و تۆپی قورس قەدەغە کرا و هێزی ئاسمانی هەڵوەشایەوە. سوپایەکی نوێی دوای جەنگ بە ناوی ڕیشسوێر لە ٢٣ی ئازاری ١٩٢١ دامەزرا. بەپێی بڕیارێکی تری پەیمانی ڤێرسای، وەرگرتنی سەربازی گشتی هەڵوەشایەوە.
ڕیشسوێر لە ١١٥ هەزار پیاودا سنووردار بوو و بەم شێوەیە هێزە چەکدارەکان بە سەرکردایەتی هانس ڤۆن سیکت تەنیا بەتواناترین ئەفسەرەکانیان هێشتەوە. ئەڵمانیا بە پەیمانی ڤێرسای قەدەغە کرابوو کە هێزی ئاسمانی هەبێت، سەرەڕای ئەوەش، سیکت لە سەرەتای ساڵانی ١٩٢٠دا کادرێکی نهێنی ئەفسەرانی هێزی ئاسمانی دروستکرد. ئەم ئەفسەرانە ڕۆڵی هێزێکی ئاسمانییان وەک سەرکەوتنی باڵادەستی ئاسمانی و بۆردومانی ستراتیژی و پشتیوانی ئاسمانی نزیک دەبینی.
تا ساڵی ١٩٢٢ ئەڵمانیا بە نهێنی دەستی کردبوو بە دەربازبوون لە مەرجەکانی پەیمانی ڤێرسای. هاوکارییەکی نهێنی لەگەڵ یەکێتیی سۆڤیەت دوای پەیمانی ڕاپالۆ دەستی پێکرد. جەنەڕاڵ ئۆتۆ هاسێ لە ساڵی ١٩٢٣ گەشتێکی بۆ مۆسکۆ کرد بۆ ئەوەی زیاتر دانووستان لەسەر مەرجەکان بکات. ئەڵمانیا لە پیشەسازیدا یارمەتی یەکێتیی سۆڤیەتی دا و بڕیار بوو ئەفسەرانی سۆڤیەت لە ئەڵمانیا ڕاهێنانیان پێ بکرێت. پسپۆڕانی تانک و هێزی ئاسمانی ئەڵمانی دەیانتوانی لە یەکێتیی سۆڤیەت مەشق بکەن و لێکۆڵینەوە و دروستکردنی چەکی کیمیایی ئەڵمانیا لەگەڵ پڕۆژەکانی دیکە لەوێ ئەنجام بدرێت. لە ساڵی ١٩٢٤ قوتابخانەیەکی فڕۆکەوانی شەڕکەر لە شاری لیپێتسک دامەزرا، کە چەند سەد کارمەندی هێزی ئاسمانی ئەڵمانیا لە ماوەی دەیەی داهاتوودا ڕێنمایییان لە چاککردنەوەی ئۆپەراسیۆن و کەشتیوانی و مەشقی شەڕی ئاسمانی وەرگرت.
سەرهەڵدانی نازییەکان بۆ سەر دەسەڵات
دوای مردنی سەرۆک پاوڵ ڤۆن هیندنبێرگ لە ٢ی ئابی ١٩٣٤، ئەدۆلف هیتلەر پۆستی سەرۆکی ئەڵمانیای وەرگرت، و بەم شێوەیە بوو بە فەرماندەی گشتی. لە شوباتی ساڵی ١٩٣٤، وەزیری بەرگری وێرنەر ڤۆن بلۆمبێرگ بە دەستپێشخەری خۆی، هەموو ئەو جوولەکانەی کە لە ڕیشسوێر خزمەتیان دەکرد، بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی و دەستبەجێ دەرکرد.
تا ساڵی ١٩٣٥، ئەڵمانیا بە ئاشکرا ئەو سنووردارکردنە سەربازییانەی کە لە پەیماننامەی ڤێرسایدا هاتووە، پێشێل دەکرد. چەکدارکردنەوەی ئەڵمانیا لە ١٦ی ئازاردا بە "فەرمانی بنیاتنانی ڤێرماخت" و دووبارە خستنەڕووی وەرگرتنی سەربازی. لە کاتێکدا قەبارەی سوپای وەستاو دەبوو لە نزیکەی 100,000 کەسیدا بمێنێتەوە کە پەیماننامەکە بڕیاری لەسەر داوە، گروپێکی نوێی سەربازی کە یەکسان بوون بەم قەبارەیە ساڵانە مەشقیان پێدەکرا. یاسای وەرگرتنی سەربازی ناوی "Wehrmacht" ی ناساند. ڕیشسوێر لە ٢١ی ئایاری ١٩٣٥ بە فەرمی ناوی گۆڕدرا بۆ ڤێرماخت. ڕاگەیاندنی بوونی ڤێرماخت لەلایەن هیتلەرەوە بە گشتی لە ٣٦ یەکە کەمتر نەبوو لە پێشبینییە سەرەتاییەکەیدا، کە بە شێوەیەکی گەورە پێچەوانەی پەیمانی ڤێرسای بوو. لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٣٥، ژەنەڕاڵ لودویگ بێک ٤٨ کەرتی تانکی زیاد کرد بۆ بەرنامەی پلان بۆ داڕێژراوی چەکدارکردنەوە. هیتلەر لە سەرەتادا ماوەی ١٠ ساڵی بۆ دووبارە سەربازیکردنەوە دانا، بەڵام زۆری نەخایاند بۆ چوار ساڵ کورتی کردەوە. لەگەڵ سەربازکردنی ڕاینلاند و ئەنشلۆس، خاکی ڕیخی ئەڵمانی بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کرد، کە کۆی دانیشتووانێکی گەورەتری بۆ وەرگرتنی سەربازی دابین کرد.
کارمەندان و دامەزراندنی کارمەند
دامەزراندنی کارمەند بۆ ڤێرماخت لە ڕێگەی وەرگرتنی خۆبەخشانە و وەرگرتنی سەربازییەوە ئەنجامدرا، لەگەڵ 1.3 ملیۆن کەس کە لە ماوەی ساڵانی 1935-1939دا خۆبەخش بوون. پێدەچێت کۆی ژمارەی ئەو سەربازانەی کە لە ماوەی بوونی ڤێرماختدا لە ساڵی 1935 تا 1945 خزمەتیان کردووە لە 18.2 ملیۆن سەرباز نزیک بووەتەوە. سەرکردایەتی سەربازی ئەڵمانیا لە سەرەتادا ئامانجی سەربازییەکی یەکسان بوو، کە خاوەنی بەها سەربازییە تەقلیدییەکانی پرۆس بوو. بەڵام لەگەڵ خواستە بەردەوامەکانی هیتلەر بۆ زیادکردنی ڤێرماخت لە قەبارەدا، سوپا ناچار بوو هاوڵاتیانی چینی خوارەوە و خوێندکار وەربگرێت. کاریگەریی مەشق و دامەزراندنی ئەفسەرەکان لەلایەن ڤێرماختەوە وەک هۆکارێکی سەرەکی بۆ سەرکەوتنەکانی سەرەتایی دەستنیشان کراوە و هەروەها توانای بەردەوامبوونی شەڕەکە تا ئەو کاتەی کە تەنانەت لە کاتێکدا شەڕەکە دژی ئەڵمانیا ڕوویدا.
لەگەڵ چڕبوونەوەی جەنگی جیهانیی دووەم، کارمەندانی کریگسمارین و لوفتوافی زیاتر گواسترانەوە بۆ سوپا و هەروەها وەرگرتنی "خۆبەخشانە" لە SS زیادکرا. دوای شەڕی ستالینگراد لە ساڵی ١٩٤٣، ستانداردەکانی لەشجوانی و تەندروستی جەستەیی بۆ وەرگیراوانی ڤێرماخت بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزێنران.
پێش جەنگی جیهانیی دووەم، ڤێرماخت هەوڵی دەدا وەک هێزێکی ئەڵمانی تەنیا نەتەوەیی بمێنێتەوە، بەم شێوەیە کەمینەکانی ناوەوە و دەرەوەی ئەڵمانیا، وەک چیکەکان لە چیکۆسلۆڤاکیا، لە خزمەتکردنی سەربازی بەخشران، بەڵام دوای ماوەیەک لە جەنگ، هەڵوێستەکانی حکومەت گۆڕانکاری بەسەردا هات. پڕوپاگەندەکارانی ئەڵمانی دەیانویست شەڕەکە نەک وەک خەمێکی تەنیا ئەڵمانی، بەڵکو وەک جەنگێکی خاچپەرستی فرەنەتەوەیی دژی بەناو بەلشەفیزم و جوولەکەکان بخەنە ڕوو. لێرەوە، ڤێرماخت و ئێس ئێس دەستیان کرد بە گەڕان بەدوای دامەزراو لە وڵاتانی داگیرکراو و بێلایەن لە سەرانسەری ئەورووپا، دانیشتوانی ژێرمانی هۆڵەندا و نەرویج بە شێوەیەکی بەرچاو لە SS وەرگیران، لە کاتێکدا کەسانی "غەیرە ئەڵمانی" لە ڤێرماخت وەرگیران.
دوای شکستی ئەڵمانیا لە شەڕی ستالینگراد، ڤێرماختیش سوودێکی بەرچاوی لە کارمەندانی یەکێتیی سۆڤیەت وەرگرت، لەوانە لەشکری موسڵمانانی قەوقاز، لەشکری تورکستان، تاتارەکانی قرم، ئۆکراینی و ڕووسی نەتەوەیی، کۆزاکەکان و ئەوانی دیکە کە ئارەزووی شەڕکردنیان لەگەڵ سۆڤیەتدا هەبوو. لە نێوان 15,000 بۆ 20,000 کۆچبەری سپی دژە کۆمۆنیست کە دوای شۆڕشی ڕووسیا ڕووسیایان بەجێهێشتبوو، پەیوەندییان بە ڕیزەکانی ڤێرماخت و وافن- ئێس ئێسەوە کرد، کە 1500 کەسیان وەک وەرگێڕ ڕۆڵیان گێڕا و زیاتر لە ١٠ هەزار کەس لە هێزی پاسەوانی فەیلەقی پاراستنی ڕووسیادا خزمەتیان کرد.
| ١٩٣٩ | ١٩٤٠ | ١٩٤١ | ١٩٤٢ | ١٩٤٣ | ١٩٤٤ | ١٩٤٥ | |
| Heer | ٣،٧٣٧،٠٠٠ | ٤،٥٥٠،٠٠٠ | ٥،٠٠٠،٠٠٠ | ٥،٨٠٠،٠٠٠ | ٦،٥٥٠،٠٠٠ | ٦،٥١٠،٠٠٠ | ٥،٣٠٠،٠٠٠ |
| Luftwaffe | ٤٠٠،٠٠٠ | ١،٢٠٠،٠٠٠ | ١،٦٨٠،٠٠٠ | ١،٧٠٠،٠٠٠ | ١،٧٠٠،٠٠٠ | ١،٥٠٠،٠٠٠ | ١،٠٠٠،٠٠٠ |
| Kriegsmarine | ٥٠،٠٠٠ | ٢٥٠،٠٠٠ | ٤٠٤،٠٠٠ | ٥٨٠،٠٠٠ | ٧٨٠،٠٠٠ | ٨١٠،٠٠٠ | ٧٠٠،٠٠٠ |
| Waffen–SS | ٣٥،٠٠٠ | ٥٠،٠٠٠ | ١٥٠،٠٠٠ | ٢٣٠،٠٠٠ | ٤٥٠،٠٠٠ | ٦٠٠،٠٠٠ | ٨٣٠،٠٠٠ |
| کۆی گشتی | ٤،٢٢٠،٠٠٠ | ٦،٠٥٠،٠٠٠ | ٧،٢٣٤،٠٠٠ | ٨،٣١٠،٠٠٠ | ٩،٤٨٠،٠٠٠ | ٩،٤٢٠،٠٠٠ | ٧،٨٣٠،٠٠٠ |
لقەکان
هێزی سەربازی
سوپای ئەڵمانیا ئەو چەمکانەی زیاتر کرد کە لە کاتی جەنگی جیهانیی یەکەمدا پێشەنگ بوون، هێزی زەمینی (Heer) و هێزی ئاسمانی (Luftwaffe)ی تێکەڵ کرد بۆ تیمی چەکداری تێکەڵاو. لەگەڵ شێوازە تەقلیدییەکانی شەڕکردن وەک گەمارۆدان و "شەڕی لەناوبردن"، ڤێرماخت لە ساڵی یەکەمی جەنگی جیهانیی دووەمدا توانی چەندین سەرکەوتنی خێرا بەدەستبهێنێت.
هێرەکان بە کەمینەیەک لە پێکهاتەکانی بە ماتۆڕەوە هاتنە ناو شەڕەکەوە، هێزی پیادە بە درێژایی جەنگەکە نزیکەی ٩٠% بە پێیەوە مابووەوە و تۆپخانەکان بە پلەی یەکەم ئەسپ ڕاکێشرابوون. پێکهاتە ماتۆڕدارەکان لە ساڵانی سەرەتای جەنگدا لە چاپەمەنی جیهانیدا گرنگییەکی زۆریان پێدرا، و وەک هۆکاری سەرکەوتنی لەشکرکێشییەکانی پۆڵەندا (ئەیلوولی ١٩٣٩)، دانیمارک و نەرویج (نیسانی ١٩٤٠)، بەلجیکا، فەرەنسا و هۆڵەندا (ئایاری ١٩٤٠)، یووگۆسلاڤیا و یۆنان (نیسانی ١٩٤١) و قۆناغی سەرەتایی ئۆپەراسیۆنی باربارۆسا لە یەکێتیی سۆڤیەت (حوزەیرانی ١٩٤١).
دوای ئەوەی هیتلەر لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤١ شەڕی دژی ئەمریکا ڕاگەیاند، زلهێزەکانی تەوەر خۆیان بینی کە خەریکی هەڵمەتی دژی چەند زلهێزێکی پیشەسازی گەورە بوون لە کاتێکدا ئەڵمانیا هێشتا لە قۆناغی گواستنەوەدا بوو بۆ ئابووریی جەنگ. پاشان یەکەکانی ئەڵمانیا لە شەڕی مۆسکۆ و گەمارۆدانی لینینگراد و ستالینگراد و توونس لە باکووری ئەفریقا و شەڕی کورسک لەلایەن دوژمنەکانییەوە لە شەڕە یەکلاکەرەوەکاندا زۆر هیلاک کرا و پێویستیی کەم بوو، بۆیە مانۆڕیان تێپەڕاند، بەرانبەرەکانی ژمارەیان زیاتر بوو و ئەڵمانییەکان شکستیان هێنا.
سوپای ئەڵمانیا لە ڕێگەی تاکتیکی بنەمادار بە ئەرکەوە بەڕێوەدەبرا (نەک تاکتیکی بنەمادار بە ڕێکخستن) کە مەبەست لێی ئەوە بوو ئازادییەکی زیاتر بە فەرماندەکان بدات بۆ کارکردن لەسەر ڕووداوەکان و ئیستغلالکردنی دەرفەتەکان. لە ڕای گشتیدا، سوپای ئەڵمانیا وەک سوپایەکی تەکنەلۆژیای بەرز سەیر دەکرا. بەڵام ئەم جۆرە ئامێرە مۆدێرنانە، لە کاتێکدا زۆر لە پڕوپاگەندەدا بوونیان هەبوو، بەڵام زۆرجار تەنها بە ژمارەیەکی تاڕادەیەک کەم بەردەست بوون. تەنها ٤٠% بۆ ٦٠%ی هەموو یەکەکانی بەرەی ڕۆژهەڵات ماتۆڕیان هەبوو، شەمەندەفەرەکان زۆرجار پشتیان بە ترێلەی ئەسپ دەبەست بەهۆی خراپی ڕێگاوبان و بارودۆخی کەشوهەوای یەکێتیی سۆڤیەت و بە هەمان هۆکار زۆرێک لە سەربازەکان بە پێ دەڕۆشتن، یان بە پاسکیل، وەکوو هێزی پیادەی پاسکیل.
یەکەکانی پانزەر بۆ سەرکەوتنی سەرەتایی سوپای ئەڵمانیا زۆر گرنگ بوون. لە ستراتیژییەکانی شەڕی بلیتزکریگدا، ڤێرماخت جووڵەی تانکە سووکەکانی لەگەڵ هێرشی ئاسمانیدا تێکەڵ کرد بۆ ئەوەی بە خێرایی لە ڕێگەی هێڵە لاوازەکانی دوژمنەوە پێشبکەوێت، ئەمەش وایکرد سوپای ئەڵمانیا بە خێرایی و دڕندانە دەست بەسەر پۆڵەندا و فەرەنسادا بگرێت. ئەم تانکانە بۆ شکاندنی هێڵەکانی دوژمن بەکاردەهێنران، گەلەکانی لە هێزی سەرەکی بەوەجیادەکردەوە بۆ ئەوەی هێزی پیادەی پشت تانکەکان بتوانێت بە خێرایی سەربازانی دوژمن بکوژێت یان بگرێت.
کۆی گشتیی ژمارەی سەربازانی هێزی سەربازیی ڤێرماخت بریتیبوو لە ١٣ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار کەس.
هێزی ئاسمانی
لە سەرەتادا بەپێی پەیماننامەی ڤێرسای نەدەبوایە هەبێت، بەڵام هێزی ئاسمانی (لوفتوافی) لە ساڵی ١٩٣٥ بە فەرمی بە سەرکردایەتی هێرمان گۆرینگ دامەزرا. یەکەمجار ئەزموونی لە شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا بەدەستهێنا، توخمێکی سەرەکی بوو لە هەڵمەتەکانی سەرەتای بلیتزکریگ (پۆڵەندا، فەرەنسا ١٩٤٠، یەکێتی سۆڤیەت ١٩٤١). هێزی لوفتوافی بەرهەمهێنانی لەسەر فڕۆکەی جەنگی و بۆمبڕێژکەری تاکتیکی (بچووک) چڕکردەوە، وەک فڕۆکەی جەنگی (Messerschmitt Bf 109) و فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی دایبی (Junkers Ju 87 Stuka). فڕۆکەکان لە نزیکەوە هاوکاری هێزە زەمینییەکانیان دەکرد. ژمارەیەکی زۆر لە شەڕکەرەکان دڵنیایی ئەوەیان داوە لەدوای جەنگ کە هێزی ئاسمانی ئەڵمانیا باڵادەستێکی مەزن بووە و بە بۆمب هاوێژەکان هێرشیان کردووەتە سەر هێڵەکانی فەرماندەیی و پشتیوانێکی بەهێز بوون، کۆگاکان و ئامانجە پشتیوانییەکانی تریان تەقاندووەتەوە. هەروەها فڕۆکەی هێزی ئاسمانی بۆ گواستنەوەی پەرەشوتەکان بەکاردەهێنرا، وەک ئەوەی بۆ یەکەمجار لە کاتی ئۆپەراسیۆنی وێسێروبونگدا بەکارهات. بەهۆی کاریگەری سوپاوە لەبەر هیتلەر، زۆرجار لوفتوافی ملکەچی سوپا بوو، لە ئەنجامدا وەک ڕۆڵێکی پشتیوانی تاکتیکی بەکارهات و توانا ستراتیژییەکانی لەدەستدا.
هەڵمەتی بۆردومانی ستراتیژی هاوپەیمانانی ڕۆژاوا بۆ سەر ئامانجە پیشەسازییەکانی ئەڵمانیا، بەتایبەتی هێرشی بۆمبڕێژکەری تێکەڵاو و بەرگری لە ڕیش بە درێژایی ڕۆژ و شەو، بە ئەنقەست لوفتوافی ناچار کرد بچێتە شەڕی ڕووبەڕووبوونەوە. لەگەڵ لەناوچوونی هێزی شەڕکەری ئەڵمانیا هاوپەیمانانی ڕۆژاوا باڵادەستی ئاسمانییان بەسەر بەرەکانی شەڕدا هەبوو، پشتگیریکردنی هێزەکانی ئەڵمانیایان لەسەر زەوی ڕەتکردەوە و فڕۆکەی جەنگی بۆمبڕێژکەر بۆ بۆ هێرشکردن و تێکدان بەکار دەهێنرا. دوای زیانەکانی ئۆپەراسیۆنی بۆدنپلات لە ساڵی ١٩٤٥، ئیتر لوفتوافێ هێزێکی کاریگەر نەبوو.
هێزی دەریایی
پەیمانی ڤێرسای ڕێگەی بە ژێردەریایی نەدا، لە هەمان کاتدا قەبارەی کەشتی ڕیشمارینی سنووردار کرد بۆ شەش کەشتیی جەنگی و شەش کەشتیی کروزەر و دوانزە کەشتی تێکدەر. دوای دروستکردنی ڤێرماخت، ناوی هێزی دەریایی گۆڕدرا بۆ کریگسمارین.
بە واژۆکردنی ڕێککەوتنی دەریایی ئینگلیز و ئەڵمانیا ڕێگەی پێدرا قەبارەی هێزی دەریایی خۆی زیاد بکات بۆ ئەوەی ببێتە 35:100 تۆن لە هێزی دەریایی شاهانە، هەروەها ڕێگەی بە دروستکردنی ژێردەریایی دا. ئەمە بەشێکی بۆ ئارامکردنەوەی ئەڵمانیا ئەنجامدرا، و لەبەر ئەوەی بەریتانیا پێیوابوو کەشتی کریگسمارین ناتوانێت بگاتە ڕێژەی ٣٥% تا ساڵی ١٩٤٢.
لە شەڕی ئەتڵەسیدا، قۆڵی ژێردەریایی ئەڵمانی کە لە سەرەتادا سەرکەوتوو بوو لە کۆتاییدا بەهۆی داهێنانە تەکنەلۆژییەکانی هاوپەیمانان وەک سۆنار و ڕادار و شکاندنی کۆدی ئێنیگما شکستی هێنا. کەشتییە زەمینییە گەورەکان ژمارەیان کەم بوو بەهۆی سنووردارکردنی دروستکردن بەهۆی پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان پێش ساڵی ١٩٣٥.
دوای لەدەستدانی کەشتیی جەنگی ئەڵمانی بیسمارک لە ساڵی ١٩٤١، لەگەڵ هەڕەشەی باڵادەستی ئاسمانی هاوپەیمانان بۆ ئەو کەشتییە شەڕکەرانەی کە لە بەندەرەکانی ئەتڵەسی فەرەنسا مابوونەوە، فەرمان بە کەشتییەکان کرا کە کەشتیی کەناڵی داش بگەڕێننەوە بۆ بەندەرەکانی ئەڵمانیا. بە کارکردن لە فیۆردەکانی کەناراوەکانی نەرویجەوە کە لە ساڵی ١٩٤٠ـەوە داگیرکرابوو، کاروانەکانی ئەمریکای باکوور بۆ بەندەری سۆڤیەت لە مورمانسک دەتوانرا ڕێگرییان لێبکرێت. دوای دەستنیشانکردنی کارل دۆنیتز وەک دەریاوانە گەورەکەی بەشی کریگسمارین، ئەڵمانیا دروستکردنی کەشتی جەنگی و کروزەری وەستاند لە بەرژەوەندی بەلەمی U.
گرنگترین بەشداری کەشتی کریگسمارین لە هەوڵەکانی جەنگی ئەڵمانیادا جێگیرکردنی نزیکەی هەزار ژێردەریایی بوو بۆ لێدان لە کاروانەکانی هاوپەیمانان. ستراتیژی هێزی دەریایی ئەڵمانیا بریتی بوو لە هێرشکردنە سەر کاروانەکان لە هەوڵێکدا بۆ ڕێگریکردن لە دەستوەردانی ئەمریکا لە ئەورووپا و برسیکردنی ئینگلیزەکان. کارل دۆنیتز، سەرۆکی بەلەمی ژێردەریایی، دەستی بە شەڕی ژێردەریایی بێ سنوور کرد کە هاوپەیمانان 22,898 پیاو و 1,315 کەشتیـیان تێدا لەدەستدا. شەڕی بەلەمی ژێرزەوی بۆ هاوپەیمانان بە تێچووی زۆر بوو، تا ئەوەی لە بەهاری ١٩٤٣ هاوپەیمانان دەستیان کرد بە بەکارهێنانی ڕێوشوێنی بەرپەرچدانەوەی ژێردەریایی وەک بەکارهێنانی گرووپەکانی هانتەر-کیلەر، ڕاداری ئاسمانی، تۆرپیدۆ و مینەکانی وەک فیدۆ. شەڕی ژێردەریاییەکان بەلەمی ژێردەریایی 757 بەلەمی ژێردەریایی لەناوبرد و زیاتر لە ٣٠ هەزار تیمی بەلەمی ژێردەریایی کوژران.
وافن- ئێس ئێس
هەرچەندە ململانێ لە نێوان ئێس ئێس و ڤێرماختدا هەبوو، بەڵام زۆرێک لە ئەفسەرانی ئێس ئێس ئەفسەری پێشووی سوپا بوون، ئەمەش بەردەوامی و لێکتێگەیشتنی نێوان ئەو دووانەی مسۆگەر دەکرد. بە درێژایی جەنگەکە، سەربازانی سوپا و ئێس ئێس لە دۆخی شەڕکردندا پێکەوە کاریان دەکرد، ئەمەش پەیوەندی نێوان ئەو دوو گروپەیان دروستکرد. لە کۆتایی جەنگدا، تەنانەت یەکەکانی سوپا دەخرانە ژێر فەرماندەیی SS، لە ئیتاڵیا و هۆڵەندا. پەیوەندی نێوان ڤێرماخت و SS باشتر بوو؛ بەڵام، وافن- ئێس ئێس هەرگیز بە "لقی چوارەمی ڤێرماخت" هەژمار نەکرا.
