ناوه‌ڕۆك
گەشەی مەینەتی کورد- کاریگەرییە سیاسییەکانی
سەرەتای مەینەتی
بە راستکردنەوەی چەن تێگەیشتنێکی هەڵە دەست پێ دەکەین، باوی وەرگرتووە زۆربەمان وا تێگەیشتووین کە کورد چەندین سەدە و بگرە هەزاران ساڵە دەچەوسێتەوە.
ئەو نەوانەی دوای سەدەی بیستەمی (دابەش و داگیری کوردستان) ئاوا یان کوردستان بینیوە و بۆیە بە هەڵە دەچن، بەڵام گرفت لەوەیە بەشی هەرە زۆری نووسەر و سیاسەتمەدار و مێژوونوسانیشمان لە سەرەتای لێدوان و لووسینەکانیان لە بارەی کێشەی کورد بەو بۆچوونە چەواشەیە دەست پێ دەکەن، بەشێک لەوانە وەک توێژینەوەی زانستی لێی بەهەڵەدا چووینە لەژێر کاریگەری خەستی سەردەمی ئێستا، بەشەکی تر بە پاڵنەرێکی ئایدیۆلۆجی وای بۆ دەچێ، گوێ ناداتە ڕاستی و ناڕاستی ئاخۆ سەرەنجامەکانی چییە و لە خزمەت کێ دەبێ. مەزنترین خزمەت بە داگیرکەران دەکات و پاکانەشە بۆ داگیرکردنەکانیان. مادام کورد هەزاران ساڵ بێت هەروا ژێردەستە داگیرکراو بێت، کەواتە:
١- وڵاتانی داگیرکەر و نەتەوەکانی سەردەست چ تاوانیان نییە و مافی کوردیان زەوت نەکردووە، مێژووی کوردی بە چارەڕەشی و ژێردەست نووسیوە، هەروەک سەرۆکی فرنسی لەو بۆچوونە چەوتە ڕا ووتی: ئەوە مێژووە زوڵکی لە کورد کردووە نەك ئێمە!!
٢- ئەو بۆچوونە زۆر سەرەنجامی تریشی هەیە، لە هەمووی گرنگتر مانایەک بۆ خەباتی کوردایەتی نامێنێ و ئەو خوێن و ئارەق و فرمێسک ڕشتنە... بۆچی؟
٣- جۆرە (عەبەسیەک) دەبێتە پەیڕەو، ئیتر ناهەقی نووسەری کتێبی (سەگوەڕ) نەبووە کە شۆڕشی کوردایەتی بە سەگوەڕین لە قەڵەم دابوو لە ساڵی ١٩٨٢، کە نووسەر خۆشی پێشمەرگە بوو.
٤- مانای وایە هەموو ئەو سەرچاوانەی کوردیان بە (قورەیش العجم) و ناوبانگی بەرگری و کەڵە پیاوی... هەمووی هەڵەیە بەڵکوو کورد میللەتێکی بێ غیرەت و ڕیسوا و مل کەچ بووە ...
ڕاستیەکەی وا نییە، نەک کورد، هیچ چەوسانەوەو کێشەیەکی نەتەوایەتی لە پێش سەدەی (١٩) لەو جیهانە نەبووە، سەرنج بدە هەتا عەربیش کە زیاتر دەمارگیری نەتەوەگەریان لە میللەتانی تر هەبووە و هەیە، کەچی مێژوونووس و جیهان بینە نەتەوەگەریەکانی وەک (ساطح العصري، محمد عزة دروزة، بطرس بستاني، میشیل عفلق..) شۆڕش و ڕاپەڕینەکانی عەرەبیان هەتا چارەکی یەکەمی سەدەی بیستەمیش بە نەتەوەیی لە قەڵەم نەداوە.
هەر یەکە لە شۆڕشی ئەمریکی ١٧٧٦ و فڕنسی ١٧٨٩، هەڵمەتەکانی ناپلیۆن، تەقەلاکانی بسمارک بۆ یەکخستنەوەی ئەڵمانیا لە ١٨٧١، مازینی لە ١٨٧٢ بۆ ئیتاڵیا، دروست بوونی هەندی دەوڵەتی نەتەوەیی لە ئەورووپا، چەنگی جیهانی یەکەم ١٩١٤-١٩١٨، (١٤) بنەماکانی ویلسون لە ١٩١٨، شۆڕشی ئۆکتۆبەر ١٩١٧، بەڵێنەکانی جۆرج، و داننانی خەلافەتی عوسمانی (نەک تورانیەکان) بە سەربەخۆیی گەلان، لەگەڵ زۆر ڕووداوی تر کاریگەرییان بەرە بەرە دروست کردبوو لەسەر بیری نەتەوەگەری لە نێو توێژی ڕۆشنبیرانی جیهانی، بەڵام تا ئینقیلابە تۆرانیەکەی ١٩٠٨ لە دژی خەلافەت و بانگێشەی تورکایەتیان نەکرد، ئینجا نەتەوەکانی تریش لێیان بەئاگا هاتنەوە، کەواتە لە پیس ئەو پێژووە بیری نەتەوەیی و خەبات لە پێناویدا نەبووە، حزبی نەتەوەیی و دەوڵەت و ئیمپراتۆریەت و ڕاپەڕینیش بۆ ئەو مەبەستە نەبووە، هەتا سەدەی (١٩) لە ئەوروپا و سەرەتا سەدەی بیستەمیش لە جیهانی ئیسلامیدا، لەگەڵ چەند دیاردەیەکی مێژوویی تر پێکەوە سەریان هەڵدا عەلمانیەت، نەتەوەگەری، دەوڵەتی هاوچەرخ، حزب، کۆماری، پیشەسازی،... لەگەڵ زۆری دیاردەی تری سیاسی و کۆمەڵایەتی و شارستانی تر، هەموو ئەوانە لە ڕەگ و ڕیشەدا بۆ ڕێکەوتنی وێستیڤالیا ١٦٤٨ دەگێڕنەوە.
کوردیش لە پێش سەدەی بیستەم نە بە ناوی کورد و کوردستان کێشەی هەبووە، نە بەو ناوەشی چەوساوەتەوە، نە سەرکردە و میرنشین و دەوڵەت و ئەیوبیەکانیش بە ناوی کوردایەتی بووینە، سەرەتای مێژووی کێشەی نەتەوایەتی، کوردایەتی، مێژووی سیاسی کورد، سەرکردایەتی کورد، حزبی کوردی، ئامانجی کوردستانی..، بۆ دوای ساڵانی ١٩٠٨ دەگێڕنەوە کە فکری عەلمانی نەتەوەگەری زاڵ بوو بەسەر بیری عوسمانی لە خەلافەتدا، بەپێی (میر جەلادەت خان) تا پاش جەنگی جیهانی یەکەم ئینجا زاراوەی وەک کوردستان باشوور و کوردستانی ڕۆژئاوا.. بەکارهێنران.
ڕاستە چەوساندنەوە و پەلامار و داگیرکردن و ماف زەوت کردن هەبووە لە هەموو جیهان، بە هەموو ئاڕاستە و ئاڕاستەیەکی پێچەوانە، بە زۆری تێزی بنەماڵەی بنچینەی بووە لە کێشەکان، جار جار بە پاڵپشتی ئاینی کلاسیکیش، بۆیە زۆربەی ئیمپراتۆرەکان یان بە ناوی بنەماڵە یان بە ناوی زێد (مسقط رأس) ناوبانگ و ناسنامەیان دەڕۆیشت.
سەرەڕآی سەلبیات و ئیجابیاتیان بەڵام ئەمەوی و عەباسی بە ناوی عەربی و لە پێناو عەرەبایەتی نەبووە، هەروەک عوسمانلی بە ناوی تورک و لە پێناوی تورکایەتی نەبووە، ئاواش ئەیووبی بە ناوی کورد و لە پێناوی کوردایەتی نەبووە و نەدەشیا ببێ، ئەو ووڵاتانەی عەرەب و تورکیای ئێستا زادەی ئەمەوی عەباسی و عوسمانی نین، وەک ڕوونە هەموو ئەوانە لە لایەن ڕۆژئاواوە بۆیان دروست کراوە بەپێی سیستەمی ئینتیداب هەرچی تورکیاشە بەپێی بنەمای (١٠ و ١٢) ـی چواردە خاڵەکەی ویلسونی ١٩١٨ دروست بووە نەک لە عوسمانی بەڵکو لە دژی عوسمانی دروست بووە، ئیتر ئێستا نابێ عەرەب و تورک و کورد و غەجەر و باسک و بەربەر... گلەیی لە مێژوویان بکەن و بە واقعی ئێستایان دادگاریان بکەن، چەند هەڵەیە.
هەروەک هەڵەشە ئەگەر نەوەی عەولەمی داهاتوو ئێمە دادگەیی بکەن بڵێن ئەوانە عەولەمی نەبووینە و هەر خەریکی نەتەوەگەری تەسکی نەفامی بووینە.
ئەو قۆناغانەی (بە نەبوونی بەرنامەیەکی ئاسۆیی ڕاست و دروست) مێژوو دەیانهێنێتە بەرهەم، ئەو نەوانەی زادەی ئەو قۆناغانەن کەمتر لێی بەرپرسیارن، کەواتە ئەوکاتی سەردەم سەردەمی سیستەمی دەسەڵاتی بنەماڵی بووە بە ناوی ئیمپراتۆریەت بە دوو نیشانە:
١- پیرۆزبایەتت ئیمپراتۆر.
٢- میراتی دەسەڵات.
٣- نەبوونی پەیوەندی لە نێوان نیشتیمان و نەتەوە و دەسەڵات بۆیە زۆر ئاسایی بوو ئەسکەندەری مەکدۆنی حوکمی بابل بکا، صلاح الدینی کورد حوکمی میسر بکا، عوسمانی حوکمی ئەورووپا بکا، کە لە دوای لە سەردەمی نەتەوەگەریی دەوڵەتی هاوچەرخ هەریەکە لە هەرێم (نیشتیمان) و لەگەڵ (نەتەوە) و دەسەڵات بوونە سێ کۆڵەکەی یاسایی بۆ دروست بوونی دەوڵەت بەپێی (قانون الدولی) ئیتر گەلێک حوکمی گەلێکی تر ناکا و نە قانونی نە سیاسی قەبوول ناکرێ و بە داگیرکەر دەژمێررێت.
سیستەمی ئیمپراتوری هی تەرازوویەکی سیاسی و بڕوایی و کۆمەڵایەتی و ڕەگەزی.. نەبووە، جگە لە (کێ لامە و کێ دژمە)، ئیتر ئەو بنەمایانە جار وایە -لە سەلبیاتەکانی دا- خودی بنەماڵەی ئیمپراتۆریشی گرتۆتەوە، پێچەوانەش بە پێچەوانەوە، جۆر و چەوساندنەوەکانی ئەو سەردەم (بێجگە لە دەسەڵاتی سیاسیش) بەو دابەشیانە دەهات دی: دەسەڵات و بێ دەسەڵات، دەوڵەمەند و هەژار، ڕەش و سپی، ئەسڵی و غەوارە، زۆر و کەم، پیاو و ژن، بێگانە و خۆماڵی، هاوکات دەسەڵات و رکەبەران، ئاینی سەردەستە و ژێردەستە، بنەماڵەی گەورە و بچووک، خێڵ و هۆزی گەورە و بچووک، شێخ و مسکێن، کارکەر و خاوەن کار، ... بەڵام دابەشی سیاسی نەتەوایەتی تیا نەبووە هەتا قۆناغی خۆی هات، بەو شێوەیە ئەگەر خەلیفە و سوڵتان و والیەکانیش هەمووی پیاوچاک نەبووبن و خەڵکیان چەوساندبێتەوە لە عەرەب و تورک و ئەلبان و چەرکەش و ... ئەوا بە ناوی نەتەوەیی هەرگیز نەبووە، دەبێ پسپۆڕان بە وردی ناسنامەی دیاردە مێژووییەکان دەستنیشان بکەن، تێکەڵی یەکی نەکە، خەلافەتی عوسمانلی جیایە و حوکمی ئیتیحاتی و کەمالی و تۆرانیە عەلمانیەکان جیایە، بنەمایە ئیسلامی جیایە و بانگێشەی تورکایەتی و عەرەبایەتی جیایە.. عبدالحمید جیایە و مستەفا کەمال جیایە، هەتا سوارەی حەمیدی سەردەمی عبدالحمید و سەردەمی ئیتحادیەکان لێک جیان کە بە دەگمەن لێک جیاکرایتەوە، کەچی لە هەموو ڕووەکانی بڕوایی، کۆمەڵایەتی، پاڵنەرەکان، ئامانجەکان، بەکارهێنەرەکانیان، سەرکردەکانیان، هەتا ناویشیان لێک جیا بووە، بەشی دوایی بە ناوی سوارەی حمیدی نەبووە بە ناوی (افواج خفیفة) بوو، ئەو (افواج)ـەی سەردەمی بەعس لە ناوی کوردان لەو ناوە هاتبوو، بەداخەوە نووسەرانی عەلمانی کورد وا بە وردی ئەو دیاردە مێژووییانەیان لێک جیانەکردۆتەوە، بۆیە تا ئێستاش سەرکردایەتی کورد بە وردی ناحەزی خۆی پێ دەستنیشان نەکراوە، نە دەروازەکانی ڕزگاریشی پێ دۆزراوەتەوە نە خاوەن ستراتیژیەتیشە.
سەرنج بدە لە گوڵانی (ژ:٢٦٨) بە پێنووسی (سلام عبداللە - کە وەزیێکی حکومەتێکی هەرێم بوو)، لە وەسفی (مستەفا کەمال) دا دەڵێ: تورکیای لە تاریکی گواستەوە بۆ ڕووناکی.
