ناوه‌ڕۆك
سەرەتا
بومەلەرزەی باکوور و ڕۆژئاوای کوردستان، یان بومەلەرزەی تورکیا و سووریا لە ساڵی ٢٠٢٣ (بە ئینگلیزی: 2023 Turkey–Syria earthquake، بە عەرەبی: زلزالا تركيا وسوريا 2023) لە ٦ی شوباتی ٢٠٢٣ بومەلەرزەیەکی کارەساتبار و وێرانکەر بە گوڕی ٧,٨ پلەی ڕێختەر باشوور و ناوەڕاستی تورکیا و باکوور و ڕۆژاوای سووریای هەژاند. سەرەتا لە ٣٤ کیلۆمەتر لە ڕۆژاوای شاری غازی عەنتاب لە کاتژمێر ٤:١٧ ڕوویدا، دواتر بومەلەرزەیەکی تر بە گوڕی ٧,٧ دوای نۆ کاتژمێر ڕوویدا، لە ناوەندی ٩٥ کم لە باکوور-باکووری ڕۆژهەڵات لە پارێزگای کاهرامانماراس. بومەلەرزەکە بووە هۆی زیانی بەرفراوان و دەیان هەزار کەس کوژران. شۆکی سەرەکی ئەوەبوو ئەمە بەهێزترین بومەلەرزە بووە لە تورکیا لە دوای بومەلەرزەکەی ئەرزینجان لە ساڵی ١٩٣٩ بە هەمان قەبارە، لەگەڵ ئەوەشدا دووەم بەهێزترین بومەلەرزەیە لە مێژووی وڵاتەکەدا دوای بومەلەرزەکەی باکووری ئەنادۆڵ لە ساڵی ١٦٦٨. ئەم بومەلەرزەیە لە تورکیادا کوشندەترین بومەلەرزەیە لە دوای بومەلەرزەکەی کیلیسیا لە ساڵی ١٢٦٨ و لە سووریاش لە دوای بومەلەرزەکەی حەلەب لە ساڵی ١٨٢٢. هەروەها یەکێکە لە بەهێزترین بومەلەرزەکانی شام و کوشندەترین بومەلەرزە لە سەرانسەری جیهاندا لە دوای بومەلەرزەکەی ساڵی ٢٠١٠ی هایتی. کە تەنانەت لە میسر، ئیسرائیل، فەلەستین، لوبنان، قوبرس و کەنارەکانی دەریای ڕەشی تورکیا هەستی پێدەکرا.
دوای بومەلەرزەکە زیاتر لە دوو هەزار و ١٠٠ بومەلەرزەی دوای بومەلەرزەی بەدوای خۆیدا هێنا. زنجیرە بومەلەرزەییەکان لە ئەنجامی هەڵەی قووڵی لێدان-خلیسکان بوو. تا ١٤ی شوباتی ٢٠٢٣ زیاتر لە ٤١ هەزار و ١٠٠ حاڵەتی مردن پشتڕاستکرانەوە: زیاتر لە ٣٥ هەزار و ٤٠٠ کەس لە تورکیا و ٥٧٠٠ کەس لە سووریا. زریانێکی گەورەی زستانە ڕێگری لە هەوڵەکانی ڕزگارکردن کرد، بەفر بەسەر وێرانەکاندا کەوت و پلەکانی گەرما دابەزی. بەهۆی پلەی گەرمی بەستوو لە ناوچەکە، ڕزگاربووان، بە تایبەت ئەوانەی لە ژێر داروپەردوودا گیریان خواردبوو، مەترسییەکی زۆریان تووشبوو. مەزەندە دەکرێت بومەلەرزەکە بە بەهای ٨٤,١ ملیار دۆلاری ئەمریکی زیانی لێکەوتبێتەوە، بەمەش بووەتە چوارەم تێچووی زۆری بومەلەرزە کە تۆمارکراوە.
| کات | 2023-02-06 01:17:35 |
| کاتی ناوخۆ | ٤:١٧ خولەکی بەیانی |
| قووڵی | ١٧,٩ کیلۆمەتر |
| ناوچەکانی زیان | تورکیا و سووریا (باکووری کوردستان و ڕۆژاوای کوردستان) |
| بومەلەرزەکانی دوای بومەلەرزە | ٢١٠٩ |
| زیانەکانی تورکیا | ٣٥,٤١٠ مردن، ١٠٥ هەزار بریندار |
| زیانەکانی سووریا | ٥,٧١٠ مردن، ١٤,٥٠٠ بریندار |
ڕێکخستنی تەکتۆنیکی
جیۆلۆجی
شوێنی بومەلەرزەکە ناوچەکە دەخاتە دەوروبەری سێ یەکگرتنی نێوان پلێتەکانی ئەنادۆڵ و عەرەبی و ئەفریقا. میکانیزم و شوێنی بومەلەرزەکە لەگەڵ ئەوەدا یەکدەگرێتەوە کە لە ناوچەی شلەی ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ یان گۆڕینی دەریای مردوودا ڕوویداوە. شلەی ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ دەرچەی تورکیایە بەرەو ڕۆژاوا بۆ ناو دەریای ئیجە، لە کاتێکدا شوێنی دەریای مردوو جووڵەی بەرەو باکووری نیمچە دوورگەی عەرەبی لەخۆدەگرێت، بە بەراورد بە پلێتەکانی ئەفریقا و ئۆراسیا. شلەی ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ شلێکی گۆڕینی لایەنی چەپی باکووری ڕۆژهەڵات-باشووری ڕۆژاوایە کە درێژییەکەی ٧٠٠ کیلۆمەترە کە سنووری نێوان پلێتەکانی ئەنادۆڵ و عەرەبی پێکدەهێنێت. هەڵەکە ڕێژەی خلیسکان پیشان دەدات کە لە ڕۆژهەڵاتەوە بە ١٠ ملیمەتر لە ساڵێکدا کەم دەبێتەوە بۆ ڕۆژاوا دەگاتە ١ بۆ ٤ ملیمەتر لە ساڵێکدا. کە ئەمەش لە ساڵانی ١٧٨٩، ١٧٩٥، ١٨٧٢، ١٨٧٤، ١٨٧٥، ١٨٩٣، و ٢٠٢٠ بووەتە هۆی بومەلەرزەی گەورە.
شلەمەنی ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ لە یەکگرتنی سێ لایەنەی کارلیۆڤا لە ناوچەی کارلیۆڤا لە پارێزگای بینگۆل دەچێتە پاڵ شلەمەنی باکووری ئەنادۆڵ. نزیکەی ٦٠ کم لە باشووری ڕۆژاواوە شوێنی بومەلەرزەکەی بینگۆل بوو کە لە ساڵی ٢٠٠٣دا ڕوویدا و قەبارەکەی ٦,٤ بوو.
گۆڕینی دەریای مردوو لە دەریای سوورەوە بەرەو باکوور-باشوور درێژ دەبێتەوە تا دەگاتە یەکگرتنی سێ لایەنی مارەش، لەوێ لەگەڵ شلەی ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵدا یەکدەگرێتەوە. بەشی باکووری شلەی لێدان-خلیسکانی لای چەپ، لە باشووری تورکیا، سەرچاوەی لانیکەم ١٤ بومەلەرزەی گەورەی مێژوویی بووە. کە دوو بومەلەرزەی گەورەی لێکەوتەوە لە ساڵانی ١٨٢٢ و ١٨٧٢. بومەلەرزەکەی ساڵی ١٨٧٢ لانیکەم ١٨٠٠ کەسی کوشت. بومەلەرزە لە ساڵانی ١١٥ و ٥٢٦ و ٥٨٧ و ١١٧٠ و ١٨٢٢ بووە هۆی کوژرانی چەندین دەیان هەزار بۆ چەند سەد هەزار کەس.
لە سەرانسەری دە پارێزگای زۆرترین زیانلێکەوتووی تورکیادا لانیکەم ٣٥,٤١٨ مردن و ١٠٥,٥٠٥ بریندار هەبووە. بەلایەنی کەمەوە ١٣.٥ ملیۆن کەس و ٤ ملیۆن بینا زیانیان بەرکەوتووە. هەزاران کەس لە ژێر داروپەردوودا گیریان خواردووە کاتێک بیناکان ڕووخاون. هەندێک لەوانەی گیریان خواردبوو، داواکارییەکانیان بۆ یارمەتی لە سۆشیال میدیادا ڕاستەوخۆ بڵاوکردەوە. وەزارەتی ژینگە و شارنشینی و گۆڕانی کەشوهەوا پشکنینی زیانەکانی بۆ ٧٦٣,٠٠٠ بینا ئەنجامدا؛ لانیکەم ٤١,٧٩١ بینا لە ١٠ پارێزگای تورکیا زیانێکی زۆریان بەرکەوتووە یان وێران بوون، نزیکەی ١٥٠,٠٠٠ کەس بێ ماڵ بوون. بومەلەرزەکە درزێکی فراوانی لەسەر ڕێگاکان دروستکرد.
فڕۆکەخانەی ئەدەنە بەناوی شاکرپاشا بەهۆی تێکچوونی ڕێڕەوی فڕین داخرا. لانیکەم ٣٠٠ بینا لە مالاتیا ڕووخێنران. سەقفی فڕۆکەخانەی مەلاتیا ئێرهاچ بەشێکی داڕمانی بەخۆیەوە بینی، هەروەها مزگەوتی مێژوویی یەنی کامی ڕووخا. هەروەها زیانەکانی تەپۆڵکەی ئارسلانتێپی بەپێی ئەوەی یونسکۆ ڕایگەیاندووە بەشێک لە سەقفی کاتی مۆزەخانەی شوێنەکە لە چەند ناوچەیەکدا ڕووخاوە.
لە غازی عەنتاب زۆرێک لە شوێنە مێژووییەکان زیانێکی زۆریان بەرکەوتووە، وەک قەڵای غازی عەنتاب، مزگەوتی شیروانی و مزگەوتی ڕزگاری. فڕۆکەخانەی غازی عەنتاب ئۆغوزێلی ناچار بوو خزمەتگوزارییەکەی بۆ ڕزگارکردنی گەشتەکان سنووردار بکات. شەش گالیسکەی شەمەندەفەر لە وێستگەیەکی چاککردنەوە وەرگەڕان.
لە پارێزگای هاتای ژمارەیەکی نادیار لە ژێر داروپەردووی بینا ڕووخاوەکاندا گیریان خوارد. لانیکەم ٩,٢٢٤ بینا لە پارێزگاکەدا بەشێک یان بە تەواوی وێران بوون. لە عەنتاب لانیکەم ٢٧٤٩ بینا وێران بوون. قەزاکانی کریخان و ئیسکەندەرون ڕووخێنران. ڕێڕەوی فڕینی فڕۆکەخانەی هاتای دابەشکرا و بەرزکرایەوە، ئەمەش بووە هۆی هەڵوەشاندنەوەی گەشتەکان. تا ١٢ی شوبات، شارەوانی گەورەی ئەنقەرە چاکسازییەکانی فڕۆکەخانەکەی تەواو کرد، و ڕێگەی کردنەوەی فڕۆکەخانەکەی دا. دوو نەخۆشخانەی پارێزگاکان و بنکەیەکی پۆلیس وێران بوون، و بۆرییەکی غاز تەقییەوە.
لە ئیسکەندەرون کە شارێکی پیشەسازییە لە پارێزگای هاتای، ئاگرێکی گەورە لە بەندەرەکە لە ٦ی شوبات لە کاتژمێر ١٧:٠٠ بە کاتی ناوخۆیی ڕاپۆرت کرا، کە پێدەچێت لە کۆنتێنەرێکەوە سەرچاوەی گرتبێت کە ڕۆنی پیشەسازی سووتێنەری هەڵگرتووە، بەوەش بەندەرەکەی ناچارکرد دابخرێت. ناشتنی بەکۆمەڵ لە کەهرامانماراس بۆ زیاتر لە ٥٠٠٠ تەرم ڕوویدا. دواتر وەزارەتی ناوخۆ پشتڕاستی کردەوە کە ٩٤١ بینا لەوێ بە تەواوی ڕووخاون. لە ئێلبستان، پارێزگای کەهرامانماراس، نزیک ناوەندی بومەلەرزەی گەورەی دووەم، ٢٠٠٠ بینای لەناوچوون. لە پارێزگای ئادیامان زیاتر لە ٦٠٠ بینا ڕووخاون، لەنێویاندا هۆڵی شارەوانی ئادیەمان. لە پارێزگای شانلیورفا، ١٩ بینا ڕووخاون.
هەروەها قەڵای دیاربەکر کە شوێنێکی میراتی جیهانی یونسکۆیە، بەشێکی وێران بوو، لە کاتێکدا زیانەکانیش لە پێکهاتەکانی شوێنی میراتی جیهانی تەنیشت باخچەی هێڤسێلدا ڕاپۆرت کرا. لە پارێزگای دیاربەکر بە گشتی ٢٥٥ کەس کوژران و ٩٠١ کەسی دیکەش بریندار بوون. لە پارێزگای باتمان ٢٠ کەس بریندار بوون، دوو خانوو داڕما و ٣٨ خانووی دیکەش زیانیان پێگەیشت. لە پارێزگای بینگۆل چەندین خانوو درزیان تێکەوت و هەندێک لە ئاژەڵەکان بەهۆی داڕمانی ئەشکەوتەکانەوە کوژران.
لەو کەسانەی کە بەناوبانگ بوون و کوژران، بریتین لە ئەندامی ئەنجوومەنی نیشتمانی گەورەی تورکیا بۆ ئادیەمان، یەعقووب تاش، گۆڵپارێزی یەنی مەلاتیا سپۆرت، ئەحمەد ئەیوپ تورکاسلان، کە بەهۆی داروپەردووی باڵەخانەیەکی ڕووخاوەوە کوژراوە، و ساول جینودیئۆغڵو، سەرۆکی کۆمەڵگەی جوولەکەکان لە عەنتاب، کە لەگەڵ فۆرتونای هاوسەرەکەی کۆچی دوایی کرد. هەروەها پەرلەمانتاری پێشووی کەهرامانمارش سیتکی گیوڤەنج.
لە سووریا
لە سووریا لانیکەم ٥٧١٤ کەس کوژراون و و زیاتر لە ١٤٥٠٠ کەسیش بریندار بوون. وەزارەتی تەندروستی سووریا زیاتر لە ٢٠٦٨ مردنی پەیوەست بە بومەلەرزە و ٢٩٥٠ برینداری لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکوومەت تۆمارکردووە، کە زۆربەیان لە پارێزگاکانی حەلەب و لازقیە بوون. لە ناوچەکانی ژێر دەستی دەسەڵاتەکانی تر، لانیکەم ٣٣٤٩ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٢٢٠٠ کەسی دیکەش بریندار بوون. مەزەندە کرا کە ڕەنگە تا ٥.٣٧ ملیۆن کەس لە سەرانسەری سووریا بێ ماڵ بووبن، لە کاتێکدا بە گشتی ١٠.٩ ملیۆن کەس کە نزیکەی نیوەی دانیشتوانی وڵاتەکە ڕووبەڕووی بومەلەرزەکە بوونەتەوە.
لە شارۆچکەکانی جندیرێس و ئەتاریب سەدان کەس کوژران. لە جەبلە، لانیکەم ٢٨٣ کەس گیانیان لەدەستدا، ١٧٣ کەس برینداربوون و ١٩ بینا ڕووخاون. لە ١١ی شوباتدا، شەش تەرم لە داروپەردووی خانوویەکی داڕماو بەدرێژایی شەقامی ئەلمالیە، جەبلە دەرهێنرانەوە. لە گوندی ئاتمێ، ١١ کەس گیانیان لەدەستدا. خەڵکی مەدەنی بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک لە ژێر داروپەردوودا گیر بوون بەهۆی نەبوونی تیمی فریاگوزاری لە چەند گوندێکی وەک عەتاریب، بێسنیا و جندیرێس و مالاند و سالقین و سەرمەدا. لە پارێزگای لازقیە، ١٤٢,٠٠٠ کەس بوونە قوربانی؛ لانیکەم ٨٠٥ کەس گیانیان لەدەستداوە و ١١٣١ کەسی دیکەش برینداربوون.
ئاژانسی ئەسۆشێتد پرێس بە پشتبەستن بە دانیشتوانی ناوچەکە بڵاویکردەوە، بەنداوی عەفرین تووشی درز بووە. لە ٩ی شوبات کاتژمێر ٠٤:٠٠، بەنداوەکە تەقیەوە و گوندی ئەلتلوولی گرتەوە، کە بەهۆی بارانبارینی بەخوڕ بەدرێژایی حەوزی ڕووباری عەفرین نزیکەی هەموو دانیشتووانەکەی ناچار بوون گوندەکە بەجێبهێڵن؛ نزیکەی ٥٠٠ خێزان ئاوارە بوون. بەگوێرەی ئاژانسی ڕۆیتەرز، بە پشتبەستن بە دانیشتووانی ناوچەکە، لەنێوان ٣٥ بۆ ٤٠ کەس گیانیان لەدەستداوە و زۆربەی باڵەخانەکانی ئەلتلوول بەهۆی بومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە یان وێرانبوون. لە ئەتاریب، ١٤٨ تەرمی خەڵکی گەیشتنە نەخۆشخانەیەکی ژێرزەمین. پزیشکێکی نەخۆشخانەکە ڕایگەیاندووە، هەندێک لە تەرمەکان سەریان یان ئەندامەکانیان ون بووە.
لە شاری حەلەب کە دووەم گەورەترین شاری سووریایە، دەیان باڵەخانە ڕووخاون و زیاتر لە ٤٠٠ کەس گیانیان لەدەستداوە. تا ٦ی شوبات، تەرمی ٢١٠ قوربانی گەڕێنرایەوە بۆ خێزانەکانیان. بەڕێوەبەرایەتی گشتی شوێنەوار و مۆزەخانەکان وتی شوێنەوارە جیاوازەکان لە سەرانسەری شارەکەدا بە شێوەیەکی بەرفراوان درزیان تێکەوتووە یان داڕماون. هەروەها درز لە ڕووبەری دەرەوەی مۆزەخانەی نیشتمانی حەلەبدا ڕاپۆرت کرا. لە شاری عەتاریب لە شاری حەلەب، نەخۆشخانەی کۆمەڵگەی پزیشکی ئەمریکی سووریا ڕایگەیاند، ١٢٠ تەرم دەرهێنراون. نزیکەی ٢٠ هەزار ماڵ لە حەلەب زیانیان بەرکەوتووە، بەمەش ٧٠ هەزار کەس بێ ماڵ بوون. لە ڕاجۆ، دامەزراوەیەکی زیندان دیوار و دەرگاکانی درزاوی بەخۆیەوە بینی. لانیکەم ٢٠ زیندانی کە پێدەچێت ئەندامی داعش بن، لە دامەزراوەکە ڕزگاریان بووە.
دوای ماوەیەکی کەم لە بومەلەرزەکان بەهای لیرەی تورکی نزمترین ئاستی تۆمارکرد کە ١٨.٨٥ بوو بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی، بەڵام لە کۆتایی ڕۆژەکەدا بەرزبووەوە بۆ پێگەی سەرەتایی خۆی. بازاڕەکانی بۆرسەی تورکیا دابەزین؛ پێوەرەکانی پشکەکانی سەرەکی بە ڕێژەی لەسەدا ٥ دابەزیوە و بانکەکان بە ڕێژەی لەسەدا ٥.٥ دابەزین. بازاڕی سەرەکی بۆرسەی وڵاتەکە لە ٦ی شوباتدا بەڕێژەی ١.٣٥% دابەزینی بەخۆیەوە بینی. بۆرسا ئەستەنبوڵ لە ٧ی شوباتدا بەڕێژەی ٨.٦% دابەزی.
دوای بومەلەرزە لە تورکیا
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر ڕایگەیاند، "دەستبەجێ تیمەکانی گەڕان و فریاگوزاری ڕەوانەی ناوچە زیانلێکەوتووەکان کران". سولەیمان سۆیلو وەزیری ناوخۆی تورکیا داوای لە دانیشتووانی شارەکان کرد خۆیان لە چوونە ناو باڵەخانە زیانلێکەوتووەکانەوە بەدوور بگرن. لە ٧ی شوباتدا، ئەردۆغان باری نائاسایی بۆ ماوەی ٣ مانگ لە ١٠ پارێزگای زیانلێکەوتوودا ڕاگەیاند: ئەدەنە، هاتای، عوسمانییە، کەهرامانمەڕەش، غازی عەنتاب، کیلیس، شانلیورفا، ئادیەمان، مەلاتیا و دیاربەکر.
حکوومەتی نیشتمانی ئاگاداریی ئاستی چواری ڕاگەیاند بۆ بانگەوازکردن بۆ یارمەتییە نێودەوڵەتییەکان. بەپێی سەرۆکایەتی بەڕێوەبردنی کارەسات و فریاگوزاری، ٢٥,٠٠٠ کارمەندی گەڕان و فریاگوزاری ڕەوانەی ١٠ پارێزگای زیانلێکەوتوو کران. بەلایەنی کەمەوە ٧٠ وڵات ئامادەییان دەربڕی کە یارمەتی بدەن لە ئۆپەراسیۆنەکانی گەڕان و ڕزگارکردندا. لە ٨ی شوباتدا زیاتر لە ٨ هەزار کەس لە ژێر داروپەردوو لە سەرانسەری ١٠ پارێزگا ڕزگار کران. نزیکەی ٣٨٠,٠٠٠ کەس پەنایان بردۆتە بەر پەناگەی فریاگوزاری یان هۆتێلەکان. "ڕێڕەوێکی فریاگوزاری ئاسمانی" لەلایەن هێزە چەکدارەکانی تورکیاوە بۆ کۆکردنەوەی تیمەکانی گەڕان و فریاگوزاری دامەزرا. زۆرێک لە فڕۆکە سەربازییەکان لەنێویاندا فڕۆکەی ئەیرباس A٤٠٠M و C-١٣٠ Hercules تیمەکانی گەڕان و فریاگوزاری و ئۆتۆمبێلەکانیان گواستەوە بۆ ناوچەکە، لەگەڵ خواردن و بەتانی و تیمی دەروونی. تورکیا داواکارییەکی فەرمی بۆ ناتۆ و هاوپەیمانەکانی نارد بۆ یارمەتیدان.
بەرەبەیانی ٧ی شوبات، تورکیا یەپەگەی تۆمەتبار کرد بەوەی کە سەرپەرشتی هێرشێکی MRLی کردووە بۆ سەر خاڵە سنوورییەکانی، هەروەها سوپای تورکیا بە هێرشی دیکە وەڵامی داوەتەوە. مانگی سووری کورد و کەمال سیدۆ لە کۆمەڵەی گەلانی هەڕەشەلێکراو تورکیایان تۆمەتبار کرد بە هێرشی ئاسمانی بۆ سەر دانیشتوانی کورد لە دەوروبەری تەل ڕەفعەت لەدوای بومەلەرزەکە. سیدۆ داوای لە تورکیا کرد کە سنوورەکان بەڕووی سووریادا بکرێتەوە بۆ یارمەتییە مرۆییەکان هەروەک چۆن بۆ ئیسلامییەکان کراوە بوون. زیاتر لە ٥٣ هەزار کارمەندی فریاکەوتنی تورکیا بۆ ئەو ناوچانە ڕەوانەی ئەو ناوچانە کران کە بەهۆی بومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە.
خراپی بارودۆخی کەشوهەوا لەوانەش بەفر و باران و پلەی گەرمی بەستوو هەوڵەکانی گەڕان و ڕزگارکردنی پەکخست کە لەلایەن کارمەندانی فریاگوزاری و هاوڵاتیانی مەدەنیەوە ئەنجام دەدرا. بەهۆی دابەزینی پلەکانی گەرما لە ناوچە زیانلێکەوتووەکان لە هەردوو وڵاتی تورکیا و سووریا، سەرۆکی شارەوانی هاتای، لوتفو ساڤاش، هۆشداریدا سەبارەت بە مەترسی دابەزینی پلەی گەرمی. چەندین دەیان هەزار کەس لە سەرانسەری ناوچەکەدا بێ ماڵ بوون و شەوەکەیان لە کەشوهەوای سارددا بەسەر برد. بەرپرسان پلانیان دانا هۆتێل لە ئەنتاڵیا و ئالانیا و مێرسین بکەنەوە بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاتی دانیشتوانی زیانلێکەوتوو لەخۆبگرن. دەسەڵاتداران لەلایەن دانیشتوانی پارێزگای هاتایەوە ڕەخنەیان لێگیرا، کە ڕەخنەیان لە هەوڵە ناتەواوەکانی گەڕان و ڕزگارکردن گرت. ڕێڕەوی فڕینی فڕۆکەخانەی هاتای زیانێکی زۆری بەرکەوت. لە ٧ی شوباتدا، دەسەڵاتداران ڕایانگەیاند، هەزار و ٨٤٦ کەس لەو پارێزگایە ڕزگارکراون. مزگەوتەکان لە تورکیا وەکو پەناگە بۆ ئەو کەسانە بەکارهێنران کە ناتوانن بگەڕێنەوە سەر ماڵی خۆیان. لە غازی عەنتاب خەڵک پەنایان بردە ناو مۆڵە بازرگانییەکان، یاریگاکان، ناوەندە کۆمەڵایەتییەکان و مزگەوتەکان. نزیکەی ٢٥٠,٠٠٠ ئاوارە لە قوتابخانەکان لە سەرانسەری پارێزگای مالاتیا نیشتەجێ بوون. بەلایەنی کەمەوە ٢٤ چێشتخانەی گەڕۆک لە قوتابخانە پیشەییەکانی پارێزگاکە بەسەر ناوچە زیانلێکەوتووەکاندا دابەشکران.
پۆلیسی تورکیا لە ٧ی شوباتدا ڕایگەیاند کە چوار کەسیان لەسەر "پۆستی ئیستفزازی بە ئامانجی دروستکردنی ترس و دڵەڕاوکێ" لە سۆشیال میدیا دوای بومەلەرزەکە دەستگیرکردووە. ژمارەی دەستبەسەرکردنەکان لە ٨ی شوباتدا بۆ دەیان کەس زیاد بوو. دوای ڕاپۆرتەکانی تاڵانکردنی موڵک و ماڵی لەلایەن تاڵانچییەکانەوە، دەسەڵاتداران ٩٨ کەسیان دەستگیرکرد بەهۆی دزیکردن یان فێڵکردن لە قوربانییەکان. ١١٣ فەرمانی دەستگیرکردن دەرچوو سەبارەت بە دروستکردنی ئەو بینایانەی کە ڕووخاون، کە دەستگیرکراوان بەڵێندەری بیناسازی تێدابووە.
لە ٨ی شوباتدا ئەردۆغان سەردانی شارۆچکەی پازارجیک و پارێزگای کەهرامانمەڕەش و پارێزگای هاتای کرد. ئەو دانى بە کەموکوڕییەکاندا نا لە وەڵامدانەوەى بومەلەرزەکەدا، بەڵام ڕەتیکردەوە کە ژمارەیەکی پێویست لە کارمەندان بەشداربن لە ئۆپەراسیۆنەکانی ڕزگارکردندا. ئەردۆغان لە ٩ی شوبات دوای ئەوەی گەشتێکی بۆ شاری غازی عەنتاب کرد، بەڵێنیدا لە ماوەی یەک ساڵدا ماڵە وێرانبووەکانی ڕزگاربووانی بومەلەرزە ئاوەدان بکاتەوە. هەروەها وتی حکوومەت کار لەسەر شوێنی نیشتەجێبوونی کاتی دەکات بۆ ئەو کەسانەی کە بێ ماڵ و حاڵ بوون.
پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە ململانێکان لەگەڵ تورکیا ئاگربەستی ڕاگەیاند.
لە ١٠ی شوباتدا، لەکاتی گەشتکردنیدا بۆ پارێزگای ئادیەمان، سەرۆک ئەردۆغان بەڵێنی دووبارە ئاوەدانکردنەوەی سەرجەم ماڵەکانی لە ماوەی ساڵێکدا دووپاتکردەوە، ئاماژەی بەوەشکرد، حکوومەت پاڵپشتی کرێی خانوو بۆ ئەو کەسانە دەکات کە نایانەوێت لە چادردا بمێننەوە. دواتر زیادی کرد کە زیاتر لە ١٤١,٠٠٠ کارمەندی فریاگوزاری، لەنێویاندا تیمە بیانییەکان، لە ١٠ پارێزگای زیانلێکەوتوودا کاردەکەن، کە ١٠٠ ملیار لیرە (٥.٣ ملیار دۆلاری ئەمریکی) تەرخانکراوە بۆ وەڵامدانەوەی کارەساتەکان.
دوای بومەلەرزە لە سووریا
میدیاکانی سووریا باسیان لە داڕمانی ژمارەیەکی زۆر باڵەخانە لە باکوری پارێزگای حەلەب کرد، هەروەها چەندین باڵەخانە لە شاری حەما. لە دیمەشق خەڵکێکی زۆر لە ماڵەکانیان هەڵهاتنە سەر شەقامەکان. ناوەندی نیشتمانی بومەلەرزەی سووریا ڕایگەیاند، بومەلەرزەکە "گەورەترین بومەلەرزەیە کە تۆمارکراوە" لە مێژووی ئۆپەراسیۆنەکانیدا. بەپێی ئاژانسی هەواڵی دەوڵەتی سانا، بەشار ئەسەد کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی لەگەڵ کابینەکەی ئەنجامدا بۆ ڕێکخستنی پلانی ڕزگارکردن بۆ ئەو ناوچانەی زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە. دوای فەرمانی ئەسەد، هەموو تیمەکانی گروپەکانی بەرگری شارستانی، ئاگرکوژێنەوە، تەندروستی و بیناسازی گشتی کۆکرانەوە بۆ حەلەب.
حکوومەتی سووریا بانگەوازی لە وڵاتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆمیتەی نێودەوڵەتی خاچی سوور و ڕێکخراوە مرۆییەکانی دیکە کرد بۆ یارمەتیدانی نێودەوڵەتی. هەروەها سووریا داوای یارمەتی لە میکانیزمی پاراستنی مەدەنی ئەورووپی یەکێتیی ئەورووپا کرد، حکوومەتی سووریا لە ڕێگەی نوێنەرەکەیەوە لە نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند کە دەبێت بەرپرسیار بێت لە دابەشکردنی یارمەتییەکان لە هەموو ناوچەکانی وڵاتدا، بەو ناوچانەشی کە لەلایەن یاخیبووەکانەوە گیراوە.
هەندێک لە هۆتێلەکان لەنێویاندا لە لازقیە و دیمەشق پێشنیاریان کرد کە بەبێ بەرامبەر جێگەی ڕزگاربووان بگرنەوە و پێداویستییە سەرەتاییەکان مسۆگەر بکەن.
بەهۆی زۆری ژمارەی قوربانییەکان، لەوانەش حاڵەتەکانی زەبر و زەنگ، زۆرێک لە نەخۆشخانەکان قەرەباڵغ بوون و تووشی کەمیی پێداویستییە پزیشکییەکان بوون. زۆرێک لە نەخۆشەکانی نەخۆشخانەکان بەهۆی نەبوونی قەرەوێڵە لەسەر زەوی دەخەوتن. وەزارەتی تەندروستی کاروانی پزیشکی لە بەڕێوەبەرایەتییە تەندروستییەکانی دیمەشق و پارێزگای ڕیف دیمەشق و قونەیترە و حمس و تەرتوسەوە ڕەوانەی حەلەب و لازقییە کرد بۆ ناوچەکانی ژێر دەستی یاخیبووان. هەروەها بیست و هەشت ئۆتۆمبێلی فریاکەوتن و حەوت کلینیکی گەڕۆک و چوار بارهەڵگر کە هاوکاری پزیشکی و نەشتەرگەری و فریاگوزارییان هەڵگرتبوو ڕەوانە کران. ڕێکخراوە خێرخوازییە ناوخۆییەکان لە سەرانسەری وڵاتدا کە بە شێوەیەکی ئاسایی لە مانگی ڕەمەزاندا خۆراک دابەش دەکەن، بە تەواوی توانای خۆیان ئامادەبوون. یەکێک لەو ڕێکخراوە خێرخوازیانە بەناوی دەستپێشخەری سەعید پلانی دانابوو چێشتخانەیەکی خێرخوازی دابمەزرێنێت بۆ دابینکردنی ژەمەکان بەخۆڕایی بۆ ماوەی ساڵ، و بڕیار درا لە شاری حەلەب ڕۆژانە تا ٤٠ هەزار ژەم دابەش بکات.
زیاتر لە دوو هەزار خۆبەخشی بەرگری شارستانی سووریا (کڵاوی سپی) ڕەوانەی هەموو ناوچە زیانلێکەوتووەکان کران بۆ ئەنجامدانی هەوڵەکانی گەڕان و ڕزگارکردن. بەهۆی نەبوونی کەرەستەکانەوە، بانگەوازیان لە ڕێکخراوە مرۆییەکانی دیکە کرد بۆ پشتیوانی. بەرپرسان لە ٧ی شوباتدا هەوڵەکانی ڕزگارکردن و چاکبوونەوەیان لە حەما ڕاگەیاند کە دوای ١٥ کاتژمێر کۆتایی هات. زیاتر لە ٢٩٨,٠٠٠ کەس بێ ماڵ مانەوە و ١٨٠ پەناگە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکوومەت کرایەوە. نزیکەی ٣٠ هەزار کەس لە حەلەب لە پەناگەدا نیشتەجێ بوون. تا ١٠ی شوبات، هیچ کارمەندێکی فریاگوزاری نێودەوڵەتی سەرەڕای بانگەوازی فەرمی بۆ یارمەتی، نەگەیشتبووە جیندێریس کە لە ژێر دەستی یاخیبوواندایە.
لە ٧ی شوباتی ٢٠٢٣ مانگی سووری عەرەبی سووریا داوای لە وڵاتانی ڕۆژاوا کرد سزاکانی سەر سووریا هەڵبوەشێننەوە، چونکە ڕێوشوێنە سزاییەکان ئازاری هاوڵاتیانی مەدەنی و هەوڵە مرۆییەکانیان داوە لەکاتی هەوڵەکانی بوژانەوەی بومەلەرزەکەدا. سزاکان زنجیرەیەک ڕێوشوێنی ئابوورین کە لەلایەن یەکێتیی ئەورووپا، ئەمریکا، کەنەدا، ئوسترالیا، سویسرا و کۆماری عەرەبی لە سەرەتای شەڕی ناوخۆ لە ساڵی ٢٠١١ەوە گیراونەتە بەر بەرانبەر سەروەت و سامانی دارایی بەرپرسانی حکوومەت. لە ١٠ی شوباتدا، ئەمریکا ڕایگەیاند کە سزاکانی سەر سووریا بۆ ماوەی ١٨٠ ڕۆژ دەبەخشێت.
