کارل مارکس

ناساندن

کارل هاینریخ مارکس یان کارڵ هاینریش مارکس (بە ئینگلیزی: Karl Marx، بە عەرەبی: كارل ماركس) فەیلەسووف و ڕەخنەگری ئابووری سیاسی و ئابووریناس و مێژووناس و کۆمەڵناس و تیۆریستی سیاسی و ڕۆژنامەنووس و شۆڕشگێڕی سۆسیالیستی ئەڵمانی بوو. ناسراوترین ناونیشانەکانی بریتیین لە نامیلکەی مانیفێستی کۆمۆنیست لە ساڵی ١٨٤٨ و سێ بەرگی داس کاپیتال (١٨٦٧-١٨٨٣). هزری سیاسی و فەلسەفی مارکس کاریگەرییەکی زۆری لەسەر مێژووی فیکری و ئابووری و سیاسیی دوای خۆی هەبووە. ناوی ئەو وەک تایبەتمەندی و ناو و قوتابخانەی تیۆری کۆمەڵایەتی و ئابووری بەکارهاتووە. 

مارکس لە شاری تریێری ئەڵمانیا لەدایکبووە و لە زانکۆکانی بۆن و بەرلین خوێندنی یاسا و فەلسەفەی تەواو کردووە. لە ساڵی ١٨٤٣ لەگەڵ ڕەخنەگری شانۆ و چالاکی سیاسی ئەڵمانی "جێنی ڤۆن وێستفالن" هاوسەرگیری کردووە، بەهۆی بڵاوکراوە سیاسییەکانییەوە مارکس بێ نیشتمان دەبێت و بۆ ماوەی دەیان ساڵ لەگەڵ هاوسەر و منداڵەکانی لە لەندەن لە دەربەدەریدا ژیاوە، لەوێش بەردەوام بووە لە پەرەپێدانی بیرکردنەوەکانی بە هاوکاری لەگەڵ بیرمەندی ئەڵمانی فریدریش ئەنگڵس و بڵاوکردنەوەی نووسینەکانی، کە لە ژووری خوێندنەوەی مۆزەخانەی بەریتانی لێکۆڵینەوەی دەکرد. 

تیۆرییە ڕەخنەییەکانی مارکس سەبارەت بە کۆمەڵگا و ئابووری و سیاسەت، کە بە کۆی گشتی بە مارکسیزم ناسراوە، پێی وایە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی لە ڕێگەی ململانێی چینایەتییەوە گەشە دەکات. لە شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداریدا، ململانێی نێوان چینە دەسەڵاتدارەکان (کە بە بۆرژوازی ناسراوە) کە کۆنتڕۆڵی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان دەکەن و چینە کرێکارەکان (کە بە پرۆلیتاریا ناسراوە) کە بە فرۆشتنی هێزی کاریان دەژین ڕوودەدات. مارکس بە بەکارهێنانی رێبازێکی ڕەخنەگرانە کە بە ماتریالیزمی مێژوویی ناسراوە، پێشبینی کرد کە سەرمایەداری وەک سیستمە ئابوورییە کۆمەڵایەتییەکانی پێشوو گرژی ناوخۆیی بەرهەم دەهێنێت و دەبێتە هۆی خۆ لەناوبردنی و جێگرتنەوەی بە سیستمێکی نوێ کە بە شێوازی بەرهەمهێنانی سۆسیالیستی ناسراوە.

بۆ مارکس، دژایەتییە چینایەتییەکان لە ژێر سەرمایەداریدا دەبێتە هۆی گەشەسەندنی هۆشیاری چینایەتی چینی کرێکار، کە دەبێتە هۆی داگیرکردنی دەسەڵاتی سیاسی و دواجار دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی بێ چین و کۆمۆنیستی کە ئازادی بەرهەمهێنانی تێدا بەرپا بێت. مارکس چالاکانە فشاری بۆ جێبەجێکردنی دەکرد و دەیگوت چینی کرێکار بۆ ڕووخاندنی سەرمایەداری و هێنانەدی ڕزگاری کۆمەڵایەتی-ئابووری، دەبێت کردەوەی شۆڕشگێڕانەی ڕێکخراو ئەنجام بدات. 

مارکس وەک یەکێک لە کەسایەتییە هەرە کاریگەرەکانی مێژووی مرۆڤایەتی وەسف کراوە و کارەکانی هەم ستایش و هەم ڕەخنەی لێ گیراوە. کارەکانی لە بواری ئابووریدا بناغەی هەندێک تیۆری ئێستای سەبارەت بە کار و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانە. زۆرێک لە ڕووناکبیران و سەندیکاکانی کرێکاران و هونەرمەندان و پارتە سیاسییەکانی جیهان کەوتۆتە ژێر کاریگەریی کارەکانی مارکسەوە و زۆرێکیان دەستکاری یاخود گونجاندنیان بۆ بیرکردنەوەکانی مارکس کردووە. بە شێوەیەکی تایبەت مارکس وەک یەکێک لە تەلارسازەکانی سەرەکی زانستی کۆمەڵایەتی مۆدێرن ئاماژەی پێدەکرێت.

ژیان

مارکس منداڵی سێیەمی خێزانەکەیانە، لە ٥ی ئایاری ١٨١٨ لە شاری تریێر لە ئەڵمانیا لەدایکبووە، بەڵام لەو کاتەدا شارێک بووە لە شانشینی پرۆس. هەرچەندە لە ڕووی نەتەوەییەوە جوولەکە بوو، بەڵام هاینریکی باوکی بووبوو بە مەسیحی و کارلی گەنجیش لە ساڵی ١٨٢٤دا بوو بە مەسیحی، بەڵام پەروەردەکردنی تا ڕادەیەکی زۆر نائایینی بوو. 

لە ساڵی ١٨٤٣ مارکس لەگەڵ جێنی ڤۆن وێستفالن هاوسەرگیری کرد و لە کاتێکدا هاوسەرگیریەکەیان خۆش بوو، دەنگۆی ناپاکی هەبوو. بە وتەی گاوین کیچینگ، پرۆفیسۆری ئیمێریتس لە بواری سیاسەت لە زانکۆی نیو ساوس وێڵز، مارکس پەیوەندییەکی خۆشەویستی لەگەڵ خزمەتکاری بنەماڵەکەدا هەبووە بە ناوی هێلێنا دیموت، کە منداڵێکی بە ناوی فرێدی بەرهەم هێنا. کیچینگ لە ئیمەیڵێکدا بە لایڤ ساینس دەڵێت: "لە ترسی ئەوەی هاوسەرەکەی بزانێت، توانی وا لە فریدریش ئەنگڵس بکات بڵێت کە ئەو باوکی فرێدە، ڕاستییەکان تەنها لەسەر جێگەی مردنی ئەنگێل دەرکەوت". لە ساڵی ١٨٤٣دا مارکس و جێنی ڕوویان لە پاریس کرد و لەوێ کەوتووەتە ژێر کاریگەری کۆمەڵێک ڕووناکبیری ئەڵمانی بە ناوی هیگلییە گەنجەکان، کە لە بەرهەمەکانی فەیلەسوف ویلهێلم فریدریش هیگڵ (١٧٧٠-١٨٣١)ـیان کۆڵیوەتەوە. مارکس لە ڕێگەی خوێندنەوەی هیگڵەوە بیرۆکەی سۆسیالیستی و هەروەها تێڕوانینێکی شۆڕشگێڕانەی بۆ سیستمی سیاسیی ئەورووپا گرتەبەر. هەرچەندە ئەو مرۆڤدۆست بوو، واتە بیروباوەڕەکانی لەسەر هەموو بەرژەوەندییەکانی مرۆڤ بە یەکسانی سەنتەر کردبوو، بەڵام گەیشتە ئەو باوەڕەی کە کۆمەڵگە تەنیا بە لەناوبردنی چینی سەرەوەی دەسەڵاتدار و سەرهەڵدانی چینی کرێکار دەتوانێت باشتر ببێت، کە چینەکانی بۆ پرۆلیتاریا و بۆرژوازی دابەش کرد.

لە کاتێکدا مارکس لە پاریس لەگەڵ ئارنۆڵد ڕوگ کە هاوڕێی ئەندامی هیگلییە گەنجەکان بوو، بە هاوبەشی سەرنووسەری گۆڤاری سیاسیی کورتخایەنی Deutsch-Französische Jahrbücher (بە واتای "ساڵنامەی ئەڵمانی-فەرەنسی") بوو. گۆڤارەکە ئامانجی سۆسیالیستە فەڕەنسی و ئەڵمانییەکان بوو. زۆرێک لە وتارەکانی مارکس لە گۆڤارەکەدا باسیان لەو بیرۆکانە کردبوو کە دواتر لە "مانیفێستی کۆمۆنیست"دا فراوانتر دەکران.

ئالن وود، مامۆستای فەلسەفە لە زانکۆی ئیندیانا بلومینگتۆن دەڵێت، هاوشێوەی هیگڵ، مارکس لەژێر کاریگەریی بەهێزی ئابووریناسانی وەک دەیڤید ریکاردۆ (١٧٧٢-١٨٢٣) و ئادەم سمیس (١٧٢٣-١٧٩٠) بووە. وەک مێژوونووسێکی سەدەی نۆزدەهەم، هەروەها لە ژێر کاریگەری مێژوونووسانی فەڕەنسی شۆڕشی ١٧٨٩دا بووە، لەنێویاندا فرانسوا گویزۆت (١٧٨٧-١٨٧٤). کاریگەرییەکی دیکە لەسەر مارکس فریدریش ئەنگڵس هاوڕێ و هاوکارەکەی بوو. کیچینگ دەڵێت: "ئەنگلز مێژوونووسێکی جوان بوو، لە مانچستەر دەژیا و لە ڕاستیدا کارگەیەکی پەتاتەی بەڕێوە دەبرد، زۆر زیاتر لەبارەی بارودۆخی کار و ژیانی چینی کرێکاری دەزانی لە خودی مارکس، بۆیە پێموایە ئەو کاریگەری لەسەر مارکس هەبووە، لانیکەم بەقەد هیگڵ و ڕیکاردۆ."

مارکس و ئەنگڵس بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨٤٢ لە شاری کۆڵن یەکتریان ناسی، کاتێک دووەمیان گەشتی دەکرد بۆ ئینگلتەرا. مارکس دوای سێ ساڵ سەردانی ئینگلتەرای کرد، دوای خوێندنەوەی ڕاپۆرتی ئەنگڵس "بارودۆخی چینی کرێکار لە ئینگلتەرا". لەوێ چاوی بە سەرکردەکانی چارتیستەکان کەوت، کە بزووتنەوەیەکی سۆسیالیستی و چینی کرێکار بوو کە هەڵمەتی مافی دەنگدانی گشتگیرانەی پیاوانی دەکرد. مارکس زۆربەی کاتەکانی لە کتێبخانەکانی لەندەن و مانچستەردا بە خوێندن بەسەر دەبرد، دواجار لە ساڵی ١٨٤٩ ڕووی لە پایتەختی بەریتانیا کرد، تا کۆتایی ژیانی لەگەڵ خێزانەکەی لە لەندەن مایەوە، لە ڕووی داراییەوە لەلایەن ئەنگڵسەوە پاڵپشتی دەکرا.

لە نێوان ساڵانی ١٨٥٢ بۆ ١٨٦٢ مارکس وەک یەکێک لە پەیامنێرە ئەورووپییەکان، نزیکەی ٥٠٠ وتاری بۆ ڕۆژنامەی نیویۆرک دەیلی تریبیون نووسیوە. لەوانە ڕاپۆرتی ڕووداوە سیاسییەکانی ئەورووپا، هەروەها پارچە تایبەت بە مافە مەدەنییەکان و ئابووری و جەنگی کریمیا. لەم ماوەیەدا سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ کارەکانی ژووری خوێندنەوەی مۆزەخانەی بەریتانی بوو کە پێشەکی کتێبخانەی بەریتانی بوو. بەپێی وتەی مێژوونووس تۆماس سی جۆنز، کە بۆ مۆزەخانەی کۆچ لە لەندەن نووسیویەتی، ژووری خوێندنەوەکە کۆمەڵێک کتێبی گەورەی مێژوو و سیاسەت و ئابووری و ڕۆژنامەکانی سەرانسەری جیهان و بەڵگەنامەکانی حکوومەت و ڕاپۆرتە فەرمییەکانی تێدابوو. ئەم ئەرشیفە فراوانە زانیاری بۆ بابەتەکانی ڕۆژنامەی مارکس و بۆ کتێبی "داس کاپیتال" دابین دەکرد.

مانیفێستی شیوعی و داس کاپیتال

مارکس بە نووسینی "مانیفێستی شیوعی" و "داس کاپیتال" ناسراوە. یەکەمیان کە لە بنەڕەتدا ناوی "مانیفێستی حیزبی شیوعی" بوو، بە هاوبەشی لەگەڵ ئەنگڵس نووسراوە و لە ساڵی ١٨٤٨ وەک نامیلکەیەک بڵاوکرایەوە، وەک یەکێک لە لێدوانە سەرەکییەکانی ئایدۆلۆژیای سۆسیالیستی و کۆمۆنیستی ئەورووپی، مانیفێستەکە چەمکی مارکسی بۆ مێژوو لەڕووی خەباتی چینایەتی، لە فیۆدالیزمی سەدەی ناوەڕاستەوە تا سەرمایەداری سەدەی نۆزدەهەم بوو. ئێستا "مانیفێستی حیزبی شیوعی" بە یەکێک لە بەرچاوترین بەرهەمە سیاسییەکانی مێژوو دادەنرێت و دێڕگەلێکی بەناوبانگی تێدایە وەک: "جنۆکەیەک ئەورووپای ڕاوەدووناوە - جنۆکەی کۆمۆنیزم" و "پرۆلیتاریاکان هیچیان نییە لە دەستی بدەن جگە لە زنجیرەکانیان. جیهانێکیان هەیە بۆ بردنەوە. پیاوی کرێکاری هەموو وڵاتان، یەکبگرن!".

لە نێوان ساڵانی ١٨٦٧ بۆ ١٨٨٣ مارکس "داس کاپیتال"ـی بڵاوکردەوە، کە شیکارییەکی زەبەلاح و سێ بەرگی لەسەر شکستە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی سەرمایەداری بوو. "داس کاپیتال" بە گرنگیدان بە مشتومڕە ئابوورییەکان، ئاماژەی بەوەدا کە سەرمایەداری لە کۆتاییدا ڕوولەنەمانە، چونکە ناتوانێت قازانجەکانی بێ کۆتایی بپارێزێت.

کۆچی دوایی

تەندروستی مارکس لە پانزە مانگی کۆتایی تەمەنیدا بە خراپی مایەوە، دوای مردنی جێنی هاوسەری لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٨٨١، تووشی هەوکردنی کۆئەندامی هەناسە بوو، هەوکردنی کۆئەندامی هەناسە بووە هۆی هەوکردنی بۆرییەکانی هەناسە و بەهۆیەوە لە ١٤ی ئازاری ١٨٨٣ لە لەندەن لە تەمەنی ٦٤ ساڵیدا گیانی لەدەستدا. مارکس لەلایەن خێزان و هاوڕێکانیەوە لە گۆڕستانی هایگەیت بەخاک دەسپێردرێت کە گۆڕستانێکی تێدایە بۆ بێدینەکان (جۆرج ئێلیۆت لە هەمان گۆڕستاندا بەخاک دەسپێردرێت). بە بڕوای فرانسین وین، لە پرسەی مارکسدا یازدە کەس ئامادەبوون، بەڵام سەرچاوە هاوچەرخەکان ئاماژە بە سێزدە ماتەمگر دەکەن کە لە پشت پرسەکەیەوە دەڕۆن: فرێدریک ئەنگڵس، ئێلینۆر مارکس، ئێدوارد ئاڤلینگ، پۆل لافارج، چارلز لۆنگ، هێلین دیموت، ویلهێلم لیبکنێخت، گۆتلیب لێمکە، فرێدریک لێسنار، ج.لۆچنەر، سێر ڕەی لانکاستەر، کارل شورلێمەر و ئێرنست ڕادفۆرد.

دوای مردنی

لە ڕووی سیاسییەوە، بیری مارکس ئاڵۆز بوو؛ بەدرێژایی سەدەی بیستەم، چەندین شۆڕش دەستیان پێکرد و خۆیان بە مارکسیزم ناودەبرد، کە گرنگترینیان شۆڕشی بەلشەفی بوو لە ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا کە بووە هۆی لەدایکبوونی یەکێتیی سۆڤیەت، جگە لەوەش زۆرێک لە سەرکردەکانی جیهان ئاماژەیان بە مارکس کردووە، لەنێویاندا ڤلادیمێر لینین، ماو تسی تۆنگ، ڤیدڵ کاسترۆ، سەلڤادۆر ئەلیندێ، جۆزێپ برۆز تیتۆ، کوامی نکروما، جەواهارلال نەهرۆ، نێڵسۆن ماندێلا، ژان کلۆد یونکەر، شی جین پینگ و تۆماس سانکارا. جگە لە شۆڕشەکان، بیرۆکەکانی مارکس کاریگەرییان لەسەر پارتە سیاسییەکان لە هەموو جیهاندا هەبووە و هەندێک لە سیاسەتمەداران مارکس بە تاوانباری گەورە دەزانن، چونکە بیرۆکەکانی ئەو بوونە هۆی دروستبوونی کەسانێکی وەک ستالین کە هەستن بە قڕکردنی ڕکابەرانی خۆیان، ئەمە جگە لەو پاکتاوکردنانەی کە لە یەکێتیی سۆڤیەتدا سەرپەرشتی دەکرد. بەڵام دەبێت لەمڕۆدا مارکس لەو کەسانە جیا بکرێتەوە کە بەپێی ئامانجە سیاسییەکانیان بیرۆکەکانی ئەو لێکدەدەنەوە. ئارسەر لیپۆ، مارکس و ئەنگڵسی بە "دامەزرێنەرانی سۆسیالیزمی دیموکراسی شۆڕشگێڕانەی مۆدێرن" وەسف کردووە. 

بەرهەمەکان

1. جیاوازی نێوان فەلسەفەی سروشت دیموکراسی و ئیپیکۆری (تێزی دکتۆرا) ١٨٤١
2. مانیفێستی فەلسەفی قوتابخانەی مێژوویی یاسا، ١٨٤٢
3. ڕەخنە لە فەلسەفەی مافی هیگڵ، ١٨٤٣
   
4. لەسەر پرسی جوولەکەکان، ١٨٤٣
   
5. تێبینی لەسەر جەیمس میل، ١٨٤٤
   
6. دەستنووسە ئابووری و فەلسەفییەکانی ساڵی ١٨٤٤، ١٨٤٤
   
7. خێزانی پیرۆز، ١٨٤٥
   
8. تێزەکان لەسەر فۆیەرباخ، ١٨٤٥
   
9. ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانی، ١٨٤٥
   
10. هەژاری فەلسەفە، ١٨٤٧
    
11. کار و سەرمایەی مووچە، ١٨٤٧
    
12. مانیفێستی حیزبی شیوعی، ١٨٤٨
    
13. ململانێ چینایەتییەکان لە فەرەنسا، ١٨٥٠
14. هەژدەهەمین برومێری لویس ناپلیۆن، ١٨٥٢
    
15. گرۆندریس (بنەماکانی ڕەخنەیەک لە ئابووری سیاسی)، ١٨٥٧
    
16. بەشدارییەک لە ڕەخنە لە ئابووری سیاسی، ١٨٥٩
    
17. نووسینەکان لەسەر شەڕی ناوخۆی ئەمریکا، ١٨٦١
    
18. تیۆرییەکانی بەهای زیادە، (لە دوای مردن لەلایەن کاوتسکیەوە بڵاوکراوەتەوە) ٣ بەرگ، ١٨٦٢
    
19. بەها، نرخ و قازانج، ١٨٦٥
    
20. پایتەخت. بەرگی یەکەم: ڕەخنەیەک لە ئابووری سیاسی پرۆسەی بەرهەمهێنانی سەرمایە (داس کاپیتال)، ١٨٦٧
    
21. شەڕی ناوخۆ لە فەرەنسا، ١٨٧١
    
22. ڕەخنە لە بەرنامەی گۆتا، ١٨٧٥
    
23. تێبینی لەسەر ئەدۆلف ڤاگنەر، ١٨٨٣
    
24. داس کاپیتال، بەرگی دووەم (دوای مردن لەلایەن ئەنگڵسەوە بڵاوکراوەتەوە)، ١٨٨٥
    
25. داس کاپیتال، بەرگی سێیەم (دوای مردن لەلایەن ئەنگڵسەوە بڵاوکراوەتەوە)، ١٨٩٤

بەرهەمەکان بە ئینگلیزی

• The Difference Between the Democritean and Epicurean Philosophy of Nature (doctoral thesis),1841
• The Philosophical Manifesto of the Historical School of Law, 1842
• Critique of Hegel's Philosophy of Right, 1843
• On the Jewish Question, 1843
• Notes on James Mill, 1844
• Economic and Philosophic Manuscripts of 1844, 1844
• The Holy Family, 1845
• Theses on Feuerbach, 1845
• The German Ideology, 1845
• The Poverty of Philosophy, 1847
• Wage Labour and Capital, 1847
• Manifesto of the Communist Party, 1848
• The Class Struggles in France, 1850
• The Eighteenth Brumaire of Louis Napoleon, 1852
• Grundrisse (Foundations of a Critique of Political Economy), 1857
• A Contribution to the Critique of Political Economy, 1859
• Writings on the U.S. Civil War, 1861
• Theories of Surplus Value, (posthumously published by Kautsky) 3 volumes, 1862
• Value, Price and Profit, 1865
• Capital. Volume I: A Critique of Political Economy The Process of Production of Capital (Das Kapital), 1867
• The Civil War in France, 1871
• Critique of the Gotha Program, 1875
• Notes on Adolph Wagner, 1883
• Das Kapital, Volume II (posthumously published by Engels), 1885
• Das Kapital, Volume III (posthumously published by Engels), 1894

سەرچاوەکان

1. "(ARCH) Babbage pages". University of Oxford. Archived from the original on 22 February 2016. Retrieved 14 February 2016.
2. "Classics: Karl Marx". Willamette University. Archived from the original on 16 April 2020. Retrieved 31 August 2020.
3. "English translation online". Archived from the original on 20 April 2018.
4. "Marx the millennium's 'greatest thinker'". BBC News World Online. 1 October 1999. Archived from the original on 2 September 2017. Retrieved 23 November 2010.
5. Allen Oakley, Marx's Critique of Political Economy: 1844 to 1860 Archived 10 September 2015 at the Wayback Machine, Routledge, 1984, p. 51.
6. Book recommendation: "Marx's Capital Illustrated"
7. Chattopadhyay, Paresh (2016). Marx's Associated Mode of Production: A Critique of Marxism. Springer. pp. 39–41.
8. Hill, Lisa (2007). "Adam Smith, Adam Ferguson and Karl Marx on the Division of Labour". Journal of Classical Sociology. 7 (3): 339–66. doi:10.1177/1468795X07082086. S2CID 145447043. Archived from the original on 24 September 2020. Retrieved 7 October 2018.
9. https://www.livescience.com/who-was-karl-marx.html
10. https://www.marx360.de/
11. John Bellamy Foster. "Marx's Theory of Metabolic Rift: Classical Foundations for Environmental Sociology", American Journal of Sociology, Vol. 105, No. 2 (September 1999), pp. 366–405.
12. John Hicks, "Capital Controversies: Ancient and Modern." The American Economic Review 64.2 (May 1974) p. 307: "The greatest economists, Smith or Marx or Keynes, have changed the course of history ..."
13. Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, p. 144.
14. Joseph Schumpeter Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 ISBN 0-415-11078-5, 978-0-415-11078-5
15. Karl Marx: Critique of the Gotha Program Archived 27 October 2007 at the Wayback Machine.
16. Kim, Sung Ho (2017). "Max Weber". In Zalta, Edward N. (ed.). Stanford Encyclopaedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Archived from the original on 18 March 2019. Retrieved 10 December 2017. Max Weber is known as a principal architect of modern social science along with Karl Marx and Emil Durkheim.
17. Levine, Norman (2006). Divergent Paths: The Hegelian foundations of Marx's method. Lexington Books. p. 223.
18. Little, Daniel. "Marxism and Method". Archived from the original on 10 December 2017. Retrieved 10 December 2017.
19. Marx became a Fellow of the highly prestigious Royal Society of Arts, London, in 1862. Archived 16 April 2018 at the Wayback Machine
20. Marx n.d., pp. 397–399.
21. Marx, K. and Engels, F. (1848).The Communist Manifesto Archived 2 September 2009 at the Wayback Machine
22. Mehring, Franz, Karl Marx: The Story of His Life (Routledge, 2003) p. 75
23. Roberto Mangabeira Unger. Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics. Princeton: Princeton University Press, 2007.
24. Sperber 2013, pp. Chapter 4.