ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پاپا (بە ئینگلیزی: Pope، بە عەرەبی: بابوية كاثوليكية)، سەرۆکی کڵێسای کاسۆلیکی جیهانییە، هەروەها وەک سەرۆکی دەوڵەت یان سەروەری دەوڵەتانی پاپا و دەوڵەتی شاری ڤاتیکان لە سەدەی هەشتەمەوە دەستبەکارە. لە ڕوانگەی کاسۆلیکییەوە، قەشەی ڕۆما تا ڕادەیەکی زۆر وەک جێنشینی نێردراوی پەترۆسی پیرۆزە، کە یەکەمایەتی لەلایەن عیسا بەخشراوە، و کلیلەکانی بەهەشت و دەسەڵاتەکانی بە پەترۆس بەخشی لە "پڕۆسەی binding and loosing".
لە کاتێکدا کە نووسینگەکەی پێی دەوترێت پاپایەت، دەسەڵاتی کورسی ئەسقەفەکان پێی دەوترێت کورسیی پیرۆز. کورسی پیرۆز بەپێی یاسای نێودەوڵەتی یەکەیەکی سەروەرە کە بارەگاکەی لە دەوڵەتی شاری ڤاتیکانی سەربەخۆیە، کە ناوچەیەکە لەناو ڕۆمادا ناوچەیەکی جوگرافی پێکدەهێنێت، کە بە پەیمانی لاتەران لە ساڵی ١٩٢٩ لە نێوان ئیتاڵیا و کورسی پیرۆز بۆ دڵنیابوون لە سەربەخۆیی ڕۆحی ئەنجام درا. کورسی پیرۆز بە پابەندبوونی لە ئاستە جیاوازەکاندا بە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و لە ڕێگەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان و ڕێککەوتنە سیاسییەکانی لەگەڵ زۆرێک لە دەوڵەتە سەربەخۆکاندا دەناسرێتەوە.
بەپێی نەریتی کاسۆلیکی، کورسی نێردراوی ڕۆما لەلایەن پەترۆس و پۆڵسی پیرۆزەوە لە سەدەی یەکەمدا دامەزراوە. پاپایەت یەکێکە لە دامەزراوە هەرە بەردەوامەکانی جیهان و بەشێکی بەرچاوی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هەبووە. لە سەردەمی کۆندا پاپاکان یارمەتی بڵاوکردنەوەی ئایینی مەسیحییان دا و دەستوەردانیان کرد بۆ دۆزینەوەی چارەسەر لە ناکۆکییە جیاوازەکانی باوەڕدا. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا، ڕۆڵێکی گرنگی عەلمانییان لە ئەورووپای ڕۆژاوادا گێڕا، زۆرجار وەک ناوبژیوانی نێوان پاشا مەسیحییەکان ڕۆڵیان دەگێڕا. جگە لە فراوانبوونی باوەڕ و عەقیدەی مەسیحی، پاپاکانی مۆدێرن بەشدارن لە ئیکۆمێنیزم و گفتوگۆی نێوان ئایینەکان، کاری خێرخوازی، و بەرگریکردن لە مافەکانی مرۆڤ.
بە تێپەڕبوونی کات، پاپایەت کاریگەرییەکی بەرفراوانی عەلمانی و سیاسی کۆکردەوە، لە کۆتاییدا ڕکابەری دەسەڵاتدارانی خاکی کرد. لەم سەدانەی دواییدا دەسەڵاتی کاتی پاپایەتی دابەزیوە و نووسینگەکە تاڕادەیەکی زۆر لەسەر بابەتە ئاینییەکانە. پاپا بە یەکێک لە بەهێزترین کەسانی جیهان دادەنرێت بەهۆی کاریگەری بەرفراوانی دیپلۆماسی و کولتووری و ڕۆحی پێگەی خۆی لەسەر زیاتر لە ملیارێک مرۆڤ کە کاسۆلیکن و ئەوانەشی لە دەرەوەی باوەڕی کاسۆلیکن، هەروەها بەهۆی ئەوەی سەرۆکایەتی گەورەترین دابینکەری ناحکومی لە جیهاندا دەکات بۆ پەروەردە و چاودێری تەندروستی، لەگەڵ تۆڕێکی بەرفراوانی ڕێکخراوە خێرخوازیەکان.
پێگە لەناو کڵێسادا
کڵێسای کاسۆلیکی دەڵێت کە ئۆفیسی پاستوراڵ، ئۆفیسی ڕاگری کڵێسا، کە لەلایەن نێردراوانەوە بەڕێوەدەبرا، وەک گرووپێک کە پەترۆسی پیرۆز سەرۆکیان بوو، ئێستا لەلایەن جێنشینەکانیانەوە، قەشەکان، لەگەڵ کەسێکدا بەڕێوە دەبرێن لە ڕۆما بەناوی پاپا وەک سەرۆکی خۆیان. بەم شێوەیە، نازناوی دیکە وەرگیراوە کە پاپا پێی دەناسرێت، ئەویش "پاپای باڵا".
کڵێسای کاسۆلیکی ئەوەی تێدایە کە عیسا بە شێوەیەکی کەسی پەترۆسی وەک سەرۆکی بینراوی کڵێسا دەستنیشان کردووە، و دەستووری دۆگماتیکی کڵێسای کاسۆلیکی (Lumen gentium) جیاوازییەکی ڕوون لە نێوان نێردراوان و قەشەدا دەکات، دووەمیان وەک جێنشینی یەکەمیان دەخاتە ڕوو، لەگەڵ پاپا وەک جێنشینی پەترۆس، بەو پێیەی کە ئەو سەرۆکی قەشەکانە وەک چۆن پەترۆس سەرۆکی نێردراوان بووە.
مەسیحیەتی سەرەتایی (نزیکەی ٣٠-٣٢٥)
سەرچاوەکان باس لەوە دەکەن کە سەرەتا زاراوەی 'ئەسپسکۆپۆس' و 'پرێسبیتێر' بە شێوەیەکی گۆڕاو بەکارهێنراون، لەگەڵ کۆدەنگی نێوان زانایان ئەوەیە کە تا وەرچەرخانی سەدەی یەکەم و دووەم، کۆبوونەوە ناوخۆییەکان لەلایەن قەشە و پرێسبیتێرەکانەوە سەرکردایەتی دەکران، کە ئەرکەکانیان لە پۆستەکاندا سەریەک دەکەوتن یان لە یەکتر جیا نەدەکرانەوە. لە سەرەتای سەردەمی مەسیحیدا، ڕۆما و چەند شارێکی دیکە ڕایانگەیاند کە ئەوان سەرۆکی کڵێسای جیهانین. جەیمس دادپەروەر کە بە "برای پەروەردگار" ناسراوە، وەک سەرۆکی کڵێسای قودس کاری کردووە، کە تا ئێستاش وەک "کڵێسای دایک" لە نەریتی ئۆرتۆدۆکسدا ڕێزی لێدەگیرێت. ئەسکەندەریە ناوەندی فێربوونی جوولەکەکان بووە و بووەتە ناوەندی فێربوونی مەسیحی. ڕۆما لە سەرەتای سەردەمی نێردراواندا کۆبوونەوەیەکی گەورەی هەبوو کە پۆڵسی نێردراوی خودا لە نامەکەیدا بۆ ڕۆمییەکان قسەی لەگەڵ کردوون و بەپێی کولتوور و گێڕانەوەکانی مەسیحی پۆڵس لەوێ کوژراوە.
لە ماوەی سەدەی یەکەمی کڵێسادا (نزیکەی ٣٠-١٣٠)، پایتەختی ڕۆمانی وەک ناوەندێکی مەسیحی ناسرا کە گرنگییەکی ناوازەی هەبوو. کڵێسای ئەوێ، لە کۆتایی سەدەدا، نامەیەکی بۆ کڵێسای کۆرنتی نووسی کە دەستوەردانی لە ناکۆکییەکی گەورەدا کرد، و داوای لێبوردنی کرد کە پێشتر هیچ هەنگاوێکی نەناوە. چەند ئاماژەیەکی دیکەی ئەو سەردەمە هەیە بۆ داننان بە سەرەکییەتی دەسەڵاتداری کورسی ڕۆمانی لە دەرەوەی ڕۆما. لە بەڵگەنامەی ڕاڤێنا لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧دا، زانایانی ئایینی هەڵبژێردراوی کڵێسای کاسۆلیکی و ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژهەڵات ڕایانگەیاندووە: "هەردوولا هاوڕان کە ڕۆما، وەک ئەو کڵێسایەی کە سەرۆکایەتی دەکات پلەی یەکەمی گرتووە". لە کۆتایی سەدەی دووەمی زایینیدا زیاتر دەرکەوتنی دەسەڵاتی ڕۆمانی بەسەر کڵێساکانی تردا هەبوو. لە ساڵی ١٨٩دا، جەختکردنەوە لەسەر سەرەکییەتی کڵێسای ڕۆما لە کتێبی دژی بیدعەی ئیرینیۆ (٣:٣:٢)دا ئاماژەی پێ دراوە: "بەهۆی سەرچاوە باڵاکەیەوە، هەموو کڵێساکان دەبێ هاوڕای کڵێسای ڕۆما بن." لە ساڵی ١٩٥ی زایینی، پاپا ڤیکتۆری یەکەم، لە شتێکدا کە وەک مومارەسەی دەسەڵاتی ڕۆمانی بەسەر کڵێساکانی تردا سەیر دەکرێت، کوارتۆدێسیمانەکانی دەرکرد بەهۆی ئەوەی لە ١٤ی نیسان جەژنی ئیستەریان بەڕێوەبرد، کە بەرواری جەژنی پەسحی جوولەکەکان بوو، ئەمەش بووە نەریتێک کە لەلایەن یۆحەنا ئینجیلیستەوە گواسترایەوە. ئاهەنگی جەژنی ئیستەر لە یەکشەممەدا، وەک ئەوەی پاپا پێداگری لەسەر دەکات، ئەو سیستەمەیە کە دەبێت هەبێت.
جیابوونەوە لە نیکایا بۆ ڕۆژهەڵات-ڕۆژاوا (٣٢٥-١٠٥٤)
فەرمانی میلانۆ لە ساڵی ٣١٣ ئازادی بە هەموو ئایینەکانی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی بەخشی، کە دەستی بە ئاشتی کڵێسا کرد. لە ساڵی ٣٢٥دا، ئەنجوومەنی یەکەمی نیقیا، ئاریانیزمی ئیدانە کرد و سێیەمگەرایی دۆگماتیکی ڕاگەیاند و لە کانۆنی شەشەمیدا ڕۆڵی تایبەتی کورسییەکانی ڕۆما و ئەسکەندەریە و ئەنتیکای ناسی. بەرگریکارە گەورەکانی باوەڕنامەی سێیەمی بریتی بوون لە پاپاکان، بەتایبەتی لیبێریۆس کە لەلایەن کۆنستنتیۆسی دووەمەوە بەهۆی باوەڕەکەیەوە بۆ بێریا دوورخرایەوە، دیماسۆسی یەکەم و چەند قەشەیەکی دیکە.
لە ساڵی ٣٨٠دا فەرمانی تەسالۆنیکی ئایینی مەسیحی نیسینی وەک ئایینی دەوڵەتی ئیمپراتۆریەتەکە ناساند و ناوی "مەسیحییە کاسۆلیکییەکان" بۆ ئەو کەسانە تەرخانکرا کە ئەو باوەڕەیان قبووڵکرد. لە کاتێکدا دەسەڵاتی مەدەنی لە ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژهەڵاتدا کۆنترۆڵی کڵێساکەی دەکرد، و باوکسالاری قوستەنتینیە کە پایتەخت بوو، دەسەڵاتێکی زۆری هەبوو، لە ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژاوادا، قەشەکانی ڕۆما توانیان دەسەڵات و کاریگەری بچەسپێنن. دوای ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژاوا، بەربەریهۆزەکان گۆڕدرابوون بۆ ئایینی مەسیحی ئاریایی یان کاسۆلیکی؛ کلۆڤیسی یەکەم، پاشای فرانکەکان، یەکەم فەرمانڕەوای گرنگی بەربەری بوو کە خۆی گۆڕی بۆ ئایینی کاسۆلیکی نەک ئاریانیزم، خۆی لەگەڵ پاپایەتدا هاوپەیمان کرد. هۆزەکانی دیکە، وەک ڤیزیگۆتەکان، دواتر وازیان لە ئاریانیزم هێنا و بوون بە کاسۆلیکی.
سەدەکانی ناوەراست
پاش ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژاوا، پاپا وەک سەرچاوەی دەسەڵات و بەردەوامی کاری دەکرد. پاپا گریگۆری یەکەم (نزیکەی ٥٤٠-٦٠٤) بە چاکسازییەکی توندەوە کڵێسای بەڕێوەبرد. گریگۆری لە بنەماڵەیەکی کۆن و کۆنی سیناتۆرییەوە، بەو حوکمدان و دیسیپلینە توندەی کە تایبەتە بە دەسەڵاتی ڕۆمانی کۆن کاری دەکرد. لە ڕووی تیۆلۆژییەوە نوێنەرایەتی گۆڕانکاری لە ڕوانگەی کلاسیکەوە بۆ دیدگای سەدەی ناوەڕاست دەکات؛ نووسینە باوەکانی پڕن لە بابەتی دراماتیکی، وەک شوێنەوارە بەهێزەکان، جنۆکەکان، فریشتەکان، جنۆکە و نزیکبوونەوەی کۆتایی جیهان.
جێنشینەکانی گریگۆری تا ڕادەیەکی زۆر لەلایەن ئیکسارکی ڕاڤێنا کە نوێنەری ئیمپراتۆری بیزەنتین بوو لە نیمچە دوورگەی ئیتالیا زاڵ بوون. دواتر پاپا لیۆی سێیەم تاجی سەری شارلمانیای دانا (ساڵی ٨٠٠) وەک ئیمپراتۆر، بەمەش بۆ یەکەمجار ئەو پێشینەیەی دامەزراند کە لە ئەورووپای ڕۆژاوادا هیچ پیاوێک نابێت بە ئیمپراتۆر بەبێ ئەوەی لەلایەن پاپایەکەوە تاجی لەسەر بکرێت.
خاڵی نزم لە پاپایەتدا ٨٦٧-١٠٤٩ بوو. ئەم قۆناغە سەردەمی (Saeculum obscurum) و سەردەمی (Crescentii) و پاپایەتی توسکولان لەخۆدەگرێت. پاپایەت کەوتە ژێر کۆنترۆڵی لایەنە سیاسییە کێبڕکێکارەکانەوە. پاپاکان بە شێوەی جۆراوجۆر زیندانی دەکران و برسی دەکران و دەکوژران و بە زۆر لە پۆستەکانیان دوورخرانەوە. ململانێی نێوان ئیمپراتۆر و پاپایەت بەردەوام بوو و لە کۆتاییدا دوکەکان کە لەگەڵ ئیمپراتۆردا بوون و بە ئاشکرا قەشە و پاپایان دەکڕی. لە ساڵی ١٠٤٩ لیۆی نۆیەم گەشتێکی کرد بۆ شارە گەورەکانی ئەورووپا بۆ ئەوەی بە چاوی خۆی مامەڵە لەگەڵ کێشە ئەخلاقییەکانی کڵێساکەدا بکات، بە گەشتە دوور و درێژەکەی، شکۆمەندی پاپای لە باکووری ئەورووپا گەڕاندەوە.
لە سەدەی حەوتەمەوە بووە شتێکی باو بۆ پاشایەتی و ئاغاکانی ئەورووپا کە کڵێساکان دابمەزرێنن و دانانی ڕۆحانییەکان لە دەوڵەت و فیفدۆمەکانیان ئەنجام بدەن، بەرژەوەندییە کەسییەکانیان بووە هۆی گەندەڵی لەنێو ڕۆحانییەکان. ئەم کارە باو بووبوو چونکە زۆرجار سەرۆکایەتییەکان و فەرمانڕەوا عەلمانیەکان بەشداربوون لە ژیانی گشتیدا. بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم کارە و پراکتیزەکانی دیکە کە لە نێوان ساڵانی ٩٠٠ بۆ ١٠٥٠دا وەک گەندەڵکردنی کڵێساکە سەیر دەکران، ناوەندەکان سەریان هەڵدا کە چاکسازیی کڵێساکانیان بەرەوپێش دەبرد، گرنگترینیان ئابای کلۆنی بوو، کە ئایدیاڵەکانی لە سەرانسەری ئەورووپادا بڵاوکردەوە. ئەم بزووتنەوەی چاکسازییە بە هەڵبژاردنی پاپا گریگۆری حەوتەم لە ساڵی ١٠٧٣ هێزی بەدەست هێنا، زنجیرەیەک ڕێوشوێنی لە بزووتنەوەکەدا گرتەبەر کە بە چاکسازی گریگۆری ناسراوە، بە مەبەستی بەرەنگاربوونەوەی بەهێزی دژی سیمۆنی و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتی مەدەنی و هەوڵدان بۆ گەڕاندنەوە دیسیپلینی پەرستگا، لەوانەش بێ شووکردنی ڕۆحانی، واتە کەسانی کڵێسا هاوسەرگیری نەکەن.
ئەم ململانێیەی نێوان پاپاکان و فەرمانڕەوا خۆسەپێنەکانی عەلمانی وەک ئیمپراتۆری ڕۆمانی پیرۆز هێنری چوارەم و پاشا هێنری یەکەمی ئینگلتەرا کە بە مشتومڕی ئینڤستیتور ناسراوە، لە ساڵی ١١٢٢دا چارەسەرکرا، بە کۆنکۆرداتی کرمەکان، هەر زوو دوای ئەوە، پاپا ئەسکەندەری سێیەم دەستی بە چاکسازی کرد کە دەبێتە هۆی دامەزراندنی یاسای کانۆن.
لە سەرەتای سەدەی حەوتەمەوە، فەتحەکانی ئیسلامی سەرکەوتوو بوون لە کۆنترۆڵکردنی بەشێکی زۆری باشووری دەریای ناوەڕاست، و نوێنەرایەتی هەڕەشەیەک بوون بۆ سەر ئایینی مەسیحی. لە ساڵی 1095، ئیمپراتۆری بیزەنتین، ئەلێکسیۆسی یەکەم کۆمنێنۆس، داوای یارمەتی سەربازی لە پاپا ئۆربانی دووەم کرد لە شەڕەکانی بیزەنتین-سێلجوق کە بەردەوام بوون. ئۆربان، لە ئەنجوومەنی کلێرمۆنت، بانگەوازی جەنگی خاچپەرستی یەکەمی کرد بۆ یارمەتیدانی ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین بۆ وەرگرتنەوەی خاکە کۆنەکانی مەسیحی، بەتایبەتی قودس.
دابەشبوونی ڕۆژهەڵات-ڕۆژاوا تا چاکسازی (١٠٥٤-١٥١٧)
لەگەڵ جیابوونەوەی ڕۆژهەڵات و ڕۆژاوا، کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژهەڵات و کڵێسای کاسۆلیکی لە ساڵی ١٠٥٤دا بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە دابەش بوون. ئەم شکان زیاتر بەهۆی ڕووداوە سیاسییەکانەوە بووە نەک جیاوازییەکی کەم لە ئایینەکاندا. پاپاکان ئیمپراتۆرەکانی بیزەنتینیان زەق دەکردەوە و لایەنگری پاشای فرانکەکان بوون و تاجی سەر ئیمپراتۆرێکی ڕکابەری ڕۆمانییان دانا. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا پاپاکان لەگەڵ پاشاکان لەسەر دەسەڵات ململانێیان دەکرد.
لە ساڵی ١٣٠٩ تا ١٣٧٧ پاپا لە لەجێی ڕۆما لە ئەڤینۆن نیشتەجێ بوو. پاپای ئەڤینۆن بە تەماح و گەندەڵی بەناوبانگ بوو. لەم ماوەیەدا، پاپا بە شێوەیەکی کاریگەر هاوپەیمانی شانشینی فەرەنسا بوو، دوژمنەکانی فەرەنسای پشتگوێ خست، وەک شانشینی ئینگلتەرا. پاپا وا تێدەگەیشت کە دەسەڵاتی ئەوەی هەیە کە سوود لە گەنجینەی شایستەیی وەربگرێت کە لەلایەن پیرۆزەکان و لەلایەن مەسیحەوە دروستکراوە، بۆ ئەوەی بتوانێت ئیندۆڵجنسەکان بدات، ئەمەش کاتەکانی مرۆڤ لە پاککردنەوەدا کەمدەکاتەوە. ئەو چەمکەی کە غەرامەکردنی پارەیی یان بەخشین لەگەڵ پەشیمانی، دانپێدانان و نوێژدا دروست کرد.
هەروەها پاپاکان لەگەڵ کاردیناڵەکاندا ململانێیان دەکرد، کە هەندێکجار هەوڵیان دەدا دەسەڵاتی ئەنجوومەنی ئیکۆمێنیکی کاسۆلیکی بەسەر دەسەڵاتی پاپادا بسەلمێنن. بناغەکانی لە سەرەتای سەدەی ١٣ دا دانرا و لە سەدەی پازدەهەمدا بە ژان گێرسۆن وەک وتەبێژی سەرەکی گەیشتە لوتکە. شکستی کۆنسێلیاریزم لە بەدەستهێنانی قبووڵکردنی بەرفراوان لە دوای سەدەی ١٥ وەک فاکتەری چاکسازی پرۆتستانت وەرگیراوە. ئەنتیپاپا جۆراوجۆرەکان تەحەدای دەسەڵاتی پاپایان کرد، بە تایبەت لە سەردەمی جیابوونەوەکانی ڕۆژاوا (١٣٧٨-١٤١٧). لەم دابەشبوونەدا پاپایەت لە ئەڤینۆنەوە گەڕابووەوە بۆ ڕۆما، بەڵام دژە پاپایەک لە ئەڤینۆن دانرا، وەک ئەوەی پاپایەت لەوێ درێژ بکاتەوە. کڵێسای ڕۆژهەڵات لەگەڵ ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژهەڵات (بیزەنتین) بەردەوام بوو لە شکست، ئەمەش ویستی قوستەنتینیەی بۆ یەکسانی لەگەڵ ڕۆمادا تێکدا. دوو جار ئیمپراتۆرێکی ڕۆژهەڵات هەوڵیدا کڵێسای ڕۆژهەڵات ناچار بکات لەگەڵ ڕۆژاوا یەکبگرێتەوە. یەکەم لە ئەنجوومەنی دووەمی لیۆن (١٢٧٢-١٢٧٤) و دووەم لە ئەنجوومەنی فلۆرانس (١٤٣١-١٤٤٩). باڵادەستیی پاپا خاڵێکی چەسپاو بوو لە یەکگرتنەوەدا، لە سەدەی پازدەهەمدا ئیمپراتۆریەتی عوسمانی قوستەنتینیە گرت و کۆتایی بە ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین هێنا.
چاکسازی تا ئێستا (١٥١٧ تا ئەمڕۆ)
وەک بەشێک لە چاکسازی کاسۆلیکی، پاپا پاوڵی سێیەم (١٥٣٤-٤٩) دەستی بە ئەنجوومەنی ترێنت (١٥٤٥-١٥٦٣) کرد، کە سەرکەوتنی پاپایەتی بەسەر ئەو کەسانەدا دامەزراند کە هەوڵیان دەدا لەگەڵ پرۆتستانتەکان ئاشت ببنەوە یان دژایەتی تێڕوانینی پاپایان دەکرد. چاکسازیخوازانی پرۆتستانت ڕەخنەیان لە پاپایەت گرت و بە گەندەڵ تایبەتمەندیان کرد. پاپاکان چاکسازییەکی کاسۆلیکییان دامەزراند (1560-1648)، کە چارەسەری تەحەددیاتی چاکسازی پرۆتستانتی کرد و چاکسازی ناوخۆیی دامەزراند. پاپا پاوڵی سێیەم دەستی بە ئەنجوومەنی ترێنت (١٥٤٥-١٥٦٣) کرد، کە پێناسەکانی بۆ باوەڕەکان و چاکسازییەکانی مۆریان کرد بۆ سەرکەوتنی پاپایەت بەسەر ئەو توخمانەی لە کڵێساکەدا کە بەدوای ئاشتەوایی لەگەڵ پرۆتستانتەکاندا دەگەڕان و دژایەتی بۆچوونی پاپایان دەکرد.
وردە وردە ناچار بوون دەستبەرداری دەسەڵاتی عەلمانی بن بۆ دەوڵەتە نەتەوەییەکانی ئەورووپا کە تادەهات جەختیان لەسەر دەکردەوە، پاپاکان سەرنجیان لەسەر پرسە ڕۆحییەکان بوو. لە ساڵی 1870دا، ئەنجوومەنی یەکەمی ڤاتیکان دۆگمای بێ هەڵەی پاپای ڕاگەیاند. دواتریش ڤیکتۆر ئیمانوێلی دووەمی ئیتاڵیا دەستی بەسەر ڕۆمادا گرت لە ژێر کۆنترۆڵی پاپا. لە ساڵی ١٩٢٩ پەیمانی لاتەران لە نێوان شانشینی ئیتالیا و کورسیی پیرۆز شاری ڤاتیکانی وەک شار-دەوڵەتێکی سەربەخۆ دامەزراند، کە گەرەنتی سەربەخۆیی پاپای لە دەسەڵاتی عەلمانی کرد.
لە ساڵی ١٩٥٠ پاپا پیۆسی دوازدەهەم باوەڕهێنان بە مەریەمی بە دۆگما پێناسە کرد، کە تاکە جارە پاپایەک لە دەرەوەی کاتێدرا قسەی کردبێت لەو کاتەوەی دۆگمای بێ هەڵەی پاپا بە ڕوونی ڕاگەیەندراوە.
