ناوه‌ڕۆك
ناساندن
سەدەی نۆزدەهەم یان سەدەی نۆزدەیەم (بە ئینگلیزی: 19th century، بە عەرەبی: القرن التاسع عشر) لە ١ی کانوونی دووەمی ١٨٠١ دەستی پێکرد و لە ٣١ی کانوونی دووەمی ١٩٠٠ کۆتایی هات. سەدەی نۆزدەهەم سەدەی نۆیەمی هەزارەی دووەم بوو.
سەدەی نۆزدەهەم بە هەڵچوونی کۆمەڵایەتی بەرفراوان تایبەتمەند بوو. هەروەها کۆیلایەتی لە بەشێکی زۆری ئەورووپا و ئەمریکادا هەڵوەشایەوە. شۆڕشی پیشەسازیی یەکەم، هەرچەندە لە کۆتایی سەدەی ١٨ دەستی پێکرد، بەڵام بۆ یەکەمجار لەم سەدەیەدا لە دەرەوەی وڵاتی بەریتانیا فراوانتر بوو، بە تایبەتی ڕێکخستنەوەی ئابووری و کۆمەڵگاکانی وڵاتانی ئاست نزم، ڕاینلاند، باکووری ئیتاڵیا و باکووری ڕۆژهەڵاتی ئەمریکا. چەند دەیەیەک دواتر شۆڕشی پیشەسازیی دووەم بووە هۆی شارنشینییەکی بەرفراوانتر و ئاستی بەرهەمهێنان و قازانج و خۆشگوزەرانی زۆر بەرزتر، کە ئەمەیان تا سەدەی بیستەم بەردەوام بوو.
جەنگەکان
جەنگەکانی ناپلیۆن
جەنگەکانی ناپلیۆن زنجیرەیەک ململانێی گەورە بوون لە ساڵی ١٨٠٣ تا ١٨١٥، کە ئیمپراتۆریەتی فەرەنسا و هاوپەیمانەکانی بە سەرۆکایەتی ناپلیۆن لە دژی کۆمەڵێک زلهێزی ئەورووپی کە لە کۆمەڵێک ڕێککەوتن و هاوپەیمانی جیاوازدا بوون، بەزۆری لەلایەن شانشینی یەکگرتووەوە سەرکردایەتی دەکران. شەڕەکان لە ناکۆکییە چارەسەرنەکراوەکانی پەیوەست بە شۆڕشی فەرەنسا و ململانێی دەرەنجامی ئەوەوە سەرچاوەیان گرتبوو. لە دوای شۆڕشی فەرەنسا، ناپلیۆن بۆناپارت لە ساڵی ١٧٩٩ دەسەڵاتی لە فەرەنسا بەدەستهێنا. لە ساڵی ١٨٠٤ تاجی کردە سەری خۆی و وەک ئیمپراتۆری فەرەنسییەکان خۆی ناساند.
لە ساڵی ١٨٠٥دا، سەرکەوتنی فەرەنسا بەسەر سوپای نەمسا-ڕووسیا لە شەڕی ئۆستەرلیتز کۆتایی بە جەنگی هاوپەیمانی سێیەم هێنا. لە ئەنجامی پەیمانی پرێسبێرگ، ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی پیرۆز هەڵوەشایەوە. هەوڵەکانی دواتر کەمتر سەرکەوتوو بوون. لە جەنگی نیمچە دوورگەکاندا فەرەنسا هەوڵیدا جۆزێف بۆناپارت وەک پاشای ئیسپانیا دامەزرێنێت بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. لە ساڵی ١٨١٢ لەشکرکێشی فەرەنسییەکان بۆ سەر ڕووسیا قوربانییەکی زۆری فەرەنسی لێکەوتەوە، و خاڵی وەرچەرخان بوو لە جەنگەکانی ناپلیۆن. لە ساڵی ١٨١٤، دوای شکستی لە جەنگی هاوپەیمانی شەشەم، ناپلیۆن دەستی لەکارکێشایەوە و دوورخرایەوە بۆ ئێلبا. لە کۆتایی ئەو ساڵەدا لە دەربەدەری ڕزگاری بوو و سەد ڕۆژەکەی دەستپێکرد پێش ئەوەی دواجار لە شەڕی واتەرودا شکست بهێنێت و دوورخرایەوە بۆ سەینت هێلێنا کە دوورگەیەک بوو لە زەریای ئەتڵەسی باشوور. دوای شکستی ناپلیۆن کۆنگرەی ڤیەننا بۆ دیاریکردنی سنوورە نیشتمانییە نوێیەکان بەڕێوەچوو. ئەم ڕووداوەی ئەورووپا بۆ بۆ پاراستنی ئەم سنوورانە دامەزرا و کاریگەرییەکی سنوورداریشی هەبوو.
سەربەخۆیی ئەمریکای لاتین
مەکسیک و زۆرینەی وڵاتانی ئەمریکای ناوەڕاست و ئەمریکای باشوور لە ماوەی سەدەی نۆزدەهەمدا سەربەخۆیییان لە کۆلۆنیالیزمەکان بەدەستهێنا. لە ساڵی ١٨٠٤ هایتی سەربەخۆیی لە فەرەنسا بەدەستهێنا. لە مەکسیک شەڕی سەربەخۆیی مەکسیک ململانێیەکی دە ساڵە بوو کە لە ساڵی ١٨٢١ بە سەربەخۆیی مەکسیک کۆتایی هات. بەهۆی شەڕەکانی ناپلیۆن، بنەماڵەی شاهانەی پورتوگال لە ساڵی ١٨٠٨ بۆ ١٨٢١ کۆچیان کرد بۆ بەرازیل، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی بەڕازیل دەسەڵاتێکی پاشایەتی جیا لە پورتوگال هەبێت. کۆماری فیدراڵی ئەمریکای ناوەڕاست لە ساڵی ١٨٢١ سەربەخۆیی لە ئیسپانیا و لە ساڵی ١٨٢٣ لە مەکسیک بەدەستهێنا. دوای چەندین یاخیبوون، تا ساڵی ١٨٤١ فیدراسیۆنەکە لە وڵاتانی سەربەخۆی گواتیمالا، ئەلسەلڤادۆر، هندۆراس، نیکاراگوا و کۆستاریکادا هەڵوەشایەوە. لە ساڵی ١٨٣٠، نەتەوەی دوای کۆلۆنیالیزمی گران کۆڵۆمبیا هەڵوەشایەوە و نەتەوەکانی کۆڵۆمبیا (لەوانەش پەنەمای مۆدێرن)، ئیکوادۆر و ڤەنزوێلا دروست بوون.
شۆڕشەکانی ساڵی ١٨٤٨
شۆڕشەکانی ساڵی ١٨٤٨ زنجیرەیەک هەڵچوونی سیاسی بوون لە سەرانسەری ئەورووپا، شۆڕشەکان لە بنەڕەتدا سروشتی دیموکراسی و لیبڕاڵ بوون، بە ئامانجی لابردنی پێکهاتە پاشایەتییە کۆنەکان و دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆ. یەکەم شۆڕش لە مانگی یەک لە سیسیلیا دەستی پێکرد. پاشان شۆڕشەکان لە سەرانسەری ئەورووپادا بڵاوبوونەوە دوای ئەوەی شۆڕشێکی جیاواز لە فەرەنسا لە مانگی شوبات دەستیپێکرد. کە کاریگەری لەسەرە زیاتر لە ٥٠ وڵات هەبوو، بەڵام هیچ هەماهەنگی و هاوکارییەک لە نێوان شۆڕشگێڕانی هەریەکەیاندا نەبوو.
بە گوێرەی ئیڤانس و ڤۆن ستراندمان (٢٠٠٠)، بەشێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی بەشداربوو بریتی بوون لە ناڕازیبوونی بەربڵاو لە سەرکردایەتی سیاسی، داواکاری بۆ بەشداریکردنی زیاتر لە حکوومەت و دیموکراسی، داواکاری بۆ ئازادیی ڕۆژنامەگەری، داواکارییەکانی دیکە کە لەلایەن چینی کرێکارەوە دەکرا، هەروەها سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزم، و دووبارە گرووپکردنەوەی هێزە دامەزراوەکانی حکوومەت.
هەڵوەشاندنەوە و شەڕی ناوخۆی ئەمریکا
بزووتنەوەی هەڵوەشاندنەوە لە سەدەی نۆزدەهەمدا سەرکەوتنی بەدەستهێنا. بازرگانی کۆیلەی ئەتڵەسی لە ئەمریکا لە ساڵی ١٨٠٨ هەڵوەشایەوە و تا کۆتایی سەدەیەکە هەموو حکوومەتەکان کۆیلایەتییان قەدەغە کردبوو. یاسای هەڵوەشاندنەوەی کۆیلایەتی لە ساڵی ١٨٣٣ کۆیلایەتی لە سەرانسەری ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا قەدەغە کرد و لی ئۆریا کۆیلایەتی لە بەرازیل لە ساڵی ١٨٨٨ هەڵوەشاندەوە.
هەڵوەشاندنەوە لە ئەمریکا تا کۆتایی شەڕی ناوخۆی ئەمریکا بەردەوام بوو. فرێدریک دۆگلاس و هاریەت توبمان دوو لە سەرسەختترین هەڵوەشێنەرە ئەمریکییەکان بوون کە یارمەتیدەر بوون لە سەرکەوتن لە شەڕی دژی کۆیلایەتیدا. دۆگلاس وتاردەرێکی وردبین و نووسەرێکی توندڕەوی دژە کۆیلایەتی بوو، لە کاتێکدا توبمان لەگەڵ تۆڕێک لە چالاکوانانی دژە کۆیلایەتی و خانووە سەلامەتەکان کاریان دەکرد کە بە هێڵی ئاسنی ژێرزەمینیی ناسراون.
شەڕی ناوخۆی ئەمریکا لە ساڵی ١٨٦١ تا ١٨٦٥ ڕوویدا. یازدە ویلایەتی باشوور لە ئەمریکا جیابوونەوە، کە زۆربەیان بەهۆی نیگەرانییەکانی پەیوەست بە کۆیلایەتییەوە بوون. لە ساڵی ١٨٦٣ سەرۆک ئەبراهام لینکۆڵن جاڕنامەی ڕزگاری دەرکرد. لینکۆڵن لە ٢٢ی ئەیلوولی ١٨٦٢دا پێشەکییەکی بڵاوکردەوە. دواتر بە هەمواری ماددەی سێزدەهەمی دەستوور، کە لە ساڵی ١٨٦٥ پەسەندکرا، بە فەرمی کۆیلایەتی لە هەموو وڵاتەکەدا هەڵوەشاندەوە. دوای پێنج ڕۆژ لە خۆ ڕادەستکردنی ڕۆبەرت ئی.لی لە دادگای ئەپۆماتۆکس لە ویلایەتی ڤێرجینیا، لینکۆڵن لەلایەن ئەکتەر و هاوسۆزی کۆنفیدڕاڵی جۆن ویلکس بووسەوە تیرۆرکرا.
پاشەکشەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی
لە ساڵی ١٨٣٠ یۆنان بووە یەکەم وڵات کە لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی جیابووەوە دوای جەنگی سەربەخۆیی یۆنان. ساڵی ١٨٣١ ڕاپەڕینی بۆسنە دژی دەسەڵاتی عوسمانی ڕوویدا. میرنشینی سربیا لە ساڵی ١٨٦٧ دەستوورێکی پەسەند کرد کە سەربەخۆیی خۆی لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی دیاری کرد. لە ساڵی ١٨٧٦ بولگارییەکان ڕاپەڕینی مانگی نیسانیان دژی دەسەڵاتی عوسمانییەکان دەستپێکرد. دوای جەنگی ڕووسیا-تورکیا، پەیمانی بەرلین سەربەخۆیی فەرمی سربیا، مۆنتینیگرۆ و ڕۆمانیای ناساند. بولگاریاش بوو بە خۆبەڕێوەبەر.
چین: یاخیبوونی تایپینگ
یاخیبوونی تایپینگ خوێناویترین ململانێی سەدەی نۆزدەهەم بوو، کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی نزیکەی ٢٠-٣٠ ملیۆن کەس. سەرکردەکەی هۆنگ شیوکوان بوو، خۆی بە برا بچووکی عیسای مەسیح ناساند و ئایینێکی نوێی چینی پەرەپێدا کە بە کۆمەڵەی خوداپەرستی (God Worshipping Society) ناسراوە. دوای ڕاگەیاندنی دامەزراندنی شانشینی ئاسمانی تایپینگ لە ساڵی ١٨٥١، سوپای تایپینگ بەشێکی زۆری چینی داگیرکرد و لە ساڵی ١٨٥٣دا نانجینگی گرت، لە ساڵی ١٨٦٤ دوای مردنی هۆنگ شیوکوان هێزەکانی چینگ نانجینگیان کۆنترۆڵکردەوە و کۆتاییان بە یاخیبوونەکە هێنا.
ژاپۆن: نۆژەنکردنەوەی مێیجی
لە سەردەمی ئیدۆدا ژاپۆن تا ڕادەیەکی زۆر سیاسەتی دەرەوە و ئاڵوگۆڕی نزیک کردەوە لە قەدەغە بوون. لە ساڵی ١٨٥٣ کۆمۆدۆری هێزی دەریایی ئەمریکا ماتیۆ سی پێری بە کەشتی چەکدار هەڕەشەی لە ئیدۆی پایتەختی ژاپۆن کرد و داوای کرد کە ئەوان ڕێکبکەون لەسەر کردنەوەی دەرگای بازرگانی. ئەمەش بووە هۆی کردنەوەی پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان ژاپۆن و وڵاتانی دەرەوە و سیاسەتی ساکۆکو بە فەرمی لە ساڵی ١٨٥٤ کۆتایی هات.
تا ساڵی ١٨٧٢ حکوومەتی ژاپۆن لە ژێر دەستی ئیمپراتۆر مێیجی سیستەمی دایمیۆی لەناوبرد و حکوومەتێکی ناوەندیی بەهێزی دامەزراند. چاکسازییەکانی دیکە بریتی بوون لە هەڵوەشاندنەوەی چینی سامۆرایی و پیشەسازیکردنی خێرا و مۆدێرنکردنی حکوومەت، کە لە نزیکەوە مۆدێلی ئەورووپی پەیڕەو دەکرد.
جەنگەکانی تر
١٨٠١ – ١٨١٥: یەکەم جەنگی بەربەری و دووەم جەنگی بەربەری لە نێوان ئەمریکا و ویلایەتە بەربەرییەکانی باکووری ئەفریقا.
١٨٠٢: سوپای تای سۆن فو شوانی گرتەوە، بووە هۆی ئەوەی ڤۆ تان خۆی بکوژێت، نگوین فۆک ئان بە سەرکەوتوویی تانگ لۆنگی گرت، شانشینی نگوینی دامەزراند.
١٨٠٤ – ١٨١٠: جیهادی فولانی لە نەیجیریا.
١٨٠٤ – ١٨١٣: شەڕی ڕووسیا و فارس.
١٨٠٦ – ١٨١٢: شەڕی ڕووسیا-تورکیا، پەیمانی بوخارێست.
١٨٠٧ – ١٨٣٧: شەڕی مووشەکی لە نێوان مائۆرییەکان لە زۆرێک لە ناوچەی نیوزلەندا.
١٨٠٨ – ١٨٠٩: ڕووسیا فینلاندی داگیرکرد.
١٨١٠: گریتۆ دی دۆلۆریس شەڕی سەربەخۆیی لە مەکسیک دەستپێکرد.
١٨١٢ – ١٨١٥: جەنگی ١٨١٢ لە نێوان ئەمریکا و بەریتانیا؛ بە یەکسانبوون کۆتایی دێت، تەنها ئەوە نەبێت کە ڕەسەنەکانی ئەمریکا دەسەڵات لەدەست دەدەن.
١٨١٣ – ١٨٣٧: شەڕەکانی ئەفغانستان و سیخەکان.
١٨١٤ – ١٨١٦: شەڕی ئینگلیز و نیپاڵ لە نێوان نیپاڵ (ئیمپراتۆریەتی گورخا) و ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا.
١٨١٧: یەکەم جەنگی سێمینۆل لە فلۆریدا دەستی پێکرد.
١٨١٧: ڕووسیا دەستی بە داگیرکردنی قەفقاز کرد.
١٨٢٠: شۆڕشەکانی ١٨٢٠ لە باشووری ئەورووپا.
١٨٢١ – ١٨٣٠: شەڕی سەربەخۆیی یۆنان دژی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی.
١٨٢٥ – ١٨٣٠: شەڕی جاڤا دەستی پێکرد.
١٨٢٦ – ١٨٢٨: دوای کۆتاییی جەنگی ڕووسیا و فارس، ئیمپراتۆریەتی فارس ئەو خاکەی وەرگرتەوە کە لە شەڕی پێشوودا بە ڕووسیای دۆڕاندبوو.
١٨٢٨ – ١٨٣٢: شەڕی ڕەشپێستەکان لە تاسمانیا بووە هۆی نزیکبوونەوەی لەناوچوونی ڕەسەنەکانی تاسمانیا.
١٨٣٠: شۆڕشی تەممووز هێڵی کۆنی بۆربۆنەکانی ڕووخاند.
١٨٣٠: ڕاپەڕینی مانگی نۆڤەمبەر لە پۆڵەندا دژی ڕووسیا.
١٨٣٠: شۆڕشی بەلجیکا بووە هۆی سەربەخۆیی بەلجیکا لە هۆڵەندا.
١٨٣٠: کۆتاییهاتنی جەنگی جاڤا. تەواوی ناوچەی یۆگیاکارتا و سوراکارتا مانکا ناگارای هۆڵەندی دەستی بەسەردا گیرا. ٢٧ی ئەیلوول، ڕێککەوتنی کلاتێن سنوورێکی جێگیری لە نێوان سوراکارتا و یۆگیاکارتا دیاری کرد و شانشینی ماتارام بۆ هەمیشەیی دابەش بوو لەلایەن ساسرادینینگرات.
١٨٣١: فەرەنسا هێرشی کردە سەر جەزائیر و داگیری کرد.
١٨٣١ – ١٨٣٣: شەڕی میسر و عوسمانی.
١٨٣٢ – ١٨٧٥: یاخیبوونی بەڕازیل.
١٨٣٥ – ١٨٣٦: شۆڕشی تەکساس بووە هۆی سەربەخۆیی تەکساس لە مەکسیک.
١٨٣٩ – ١٨٤٢: یەکەم جەنگی تریاک دەستی پێکرد.
١٨٤٦ – ١٨٤٨: شەڕی مەکسیک و ئەمریکا بووە هۆی دەستبەسەرداگرتنی زۆربەی باشووری ڕۆژاوای ئەمریکا لەلایەن مەکسیکەوە.
١٨٤٨: شۆڕشی شوبات حکوومەتی لویس فیلیپی ڕووخاند.
١٨٥٣ – ١٨٥٦: شەڕی قرم لە نێوان فەرەنسا، شانشینی یەکگرتوو، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و ڕووسیا.
١٨٥٧: یاخیبوونی هیندستان لە دژی کۆمپانیای ڕاج. دوای ئەمەش دەسەڵاتی کۆمپانیای ڕۆژهەڵاتی هیندستان دەگوازرێتەوە بۆ تاجی بەریتانیا.
١٨٥٩: شەڕی فەرەنسا و نەمسا بەشێکە لە شەڕەکانی یەکگرتنی ئیتالیا.
١٨٦١ – ١٨٦٥: شەڕی ناوخۆی ئەمریکا لە نێوان یەکێتییەکە و جیابوونەوەی کۆنفیدڕاڵی.
١٨٦١ – ١٨٦٧: دەستێوەردانی فەرەنسا لە مەکسیک و دروستکردنی دووەم ئیمپراتۆریەتی مەکسیک کە لەلایەن ماکسیمیلیانی یەکەمی مەکسیک و هاوسەرەکەی کارلۆتای مەکسیکەوە حوکمڕانی دەکرا.
١٨٦٣ – ١٨٦٥: ڕاپەڕینی مانگی یەک دژی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا.
١٨٦٤ – ١٨٧٠: جەنگی پاراگوای کۆتایی بە ئاواتەکانی پاراگوای بۆ فراوانکردن هێنا و بەشێکی زۆری دانیشتووانی پاراگوای لەناوبرد.
١٨٦٦: جەنگی نەمسا و پرۆس بووە هۆی هەڵوەشاندنەوەی کۆنفیدڕاڵیی ئەڵمانیا و دروستکردنی کۆنفیدڕاڵی ئەڵمانیای باکوور و دوو دەسەڵاتی پاشایەتی نەمسا-هەنگاریا.
١٨٦٨ - ١٨٦٩: جەنگی بۆشین، ئەنجامەکەی کۆتاییهاتنی شۆگونات و دامەزراندنی ئیمپراتۆریەتی ژاپۆن بوو.
١٨٦٨ – ١٨٧٨: شەڕی دە ساڵەی نێوان کوبا و ئیسپانیا.
١٨٧٠ – ١٨٧١: جەنگی فەرەنسا و پرۆس بووە هۆی یەکگرتنی ئەڵمانیا و ئیتاڵیا و داڕمانی دووەمی ئیمپراتۆریەتی فەرەنسا و سەرهەڵدانی ئیمپریالیزمێکی نوێ.
١٨٧٠: دەستلەکارکێشانەوەی ناپلیۆنی سێیەم دوای کۆتاییهاتنی جەنگی فەرەنسا و پرۆس بەبێ سەرکەوتن. کۆماری سێیەم ڕاگەیەندرا.
١٨٧٦: ڕاپەڕینی مانگی نیسان لە بولگاریا دژی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی.
١٨٧٩: جەنگی ئینگلیز و زولو بووە هۆی سەرکەوتنی بەریتانیا و لکاندنی شانشینی زولو.
١٨٧٩ – ١٨٨٠: شەڕێکی کەم دژی دەسەڵاتی ئیسپانیا لە کوبا بووە هۆی شکستی یاخیبووان.
١٨٧٩ – ١٨٨٣: چیلی شەڕی لەگەڵ پیرۆ و بۆلیڤیا کرد.
١٨٨٠ – ١٨٨١: یەکەم جەنگی بۆر دەستی پێکرد.
١٨٨١ – ١٨٩٩: شەڕی مەهدی لە سوودان.
١٨٨٢: جەنگی ئینگلیز و میسر و لەشکرکێشی بەریتانیا و دواتر داگیرکردنی میسر.
١٨٨٣ – ١٨٩٨: شەڕەکانی ماندینگۆ لە نێوان ئیمپراتۆریەتی کۆلۆنیالی فەرەنسی و ئیمپراتۆریەتی واسۆلۆی گەلی ماندینگۆ بە سەرۆکایەتی سامۆری تۆرێ.
١٨٩٤ – ١٨٩٥: دوای یەکەم جەنگی چین و ژاپۆن، چین تایوانی بە ژاپۆن دا.
١٨٩٥: تایوان لە ئەنجامی یەکەم جەنگی چین و ژاپۆن درایە دەست ئیمپراتۆریەتی ژاپۆن.
١٨٩٥ – ١٨٩٦: ئەسیوپیا لە یەکەم جەنگی ئیتالۆ و ئەسیوپیا لە شەڕی عەدوا شکستی بە ئیتاڵیا هێنا.
١٨٩٥ – ١٨٩٨: شەڕی کوبا بۆ سەربەخۆیی بووە هۆی سەربەخۆیی کوبا لە ئیسپانیا.
١٨٩٦ - ١٨٩٨: شۆڕشی فلیپین لە ئەنجامدا سەرکەوتنی فلیپینی لێکەوتەوە.
١٨٩٨: جەنگی ئیسپانیا و ئەمریکا بووە هۆی سەربەخۆیی کوبا.
١٨٩٩ – ١٩٠١: یاخیبوونی بۆکسێنەران لە چین لەلایەن هاوپەیمانی هەشت نەتەوەییەوە سەرکوتکرا.
١٨٩٩ – ١٩٠٢: شەڕی هەزار ڕۆژە لە کۆڵۆمبیا لە نێوان "لیبرالەکان" و "کۆنسێرڤادۆرز" سەریهەڵدا و بە لەدەستدانی پەنەما لە ساڵی ١٩٠٣ گەیشتە لوتکە.
١٨٩٩ – ١٩٠٢: جەنگی دووەمی بۆر دەستی پێکرد.
١٨٩٩ – ١٩٠٢: شەڕی فلیپین و ئەمریکا دەستی پێکرد.
