ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئۆبلاستی یارۆسلاڤل یان ئۆبلاست یارۆسلاڤل (بە ڕووسی: Яросла́вская о́бласть، بە ئینگلیزی: Yaroslavl Oblast، بە عەرەبی: ياروسلافل أوبلاست) یەکێکە لە ناوچە ئۆبلاستەکانی ڕووسیا، دەکەوێتە ناوچەی فیدراڵی ناوەڕاست، دەورە دراوە بە ئۆبلاستەکانی تیڤێر، مۆسکۆ، ئیڤانۆڤۆ، ڤلادیمێر، کۆسترۆما و ڤۆلۆگدا. ئەم شوێنە جوگرافییە سوودەکانی نزیکیی لە مۆسکۆ و سانت پترسبۆرگ بە ئۆبلاستەکە دەبەخشێت. سەرەڕای ئەوەش، شاری یارۆسلاڤل کە ناوەندی کارگێڕی ئۆبلاستەکەیە، خاوەنی ڕێگا سەرەکییە گەورەکان و هێڵی ئاسن و ڕێڕەوی ئاوییە. لە سەرژمێریی ساڵی ٢٠١٠دا ژمارەی دانیشتووانی ئەم ناوچەیە ١,٢٧٢,٤٦٨ کەس بووە.
| وڵات | ڕووسیا |
| ناوەندی کارگێڕی | یارۆسلاڤل |
|
حکوومەت
|
ئۆبلاست دوما |
|
ناوچە ڕووبەر
|
٣٦,٤٠٠ کیلۆمەتری دووجا ٨٢.٢% ١٧.٨% |
| کاتی ناوچەی جوگرافی | 3+UTC |
| زمانە فەرمییەکان | ڕووسی |
جوگرافیا
کەشوهەوای ئۆبلاست یارۆسلاڤل کیشوەرییەکی مامناوەندە، زستانەکانی درێژ و سارد و بەفراوی و هاوینێکی کورت بەڵام تەواو گەرمە. تێکڕای پلەی گەرمی مانگی یەک نزیکەی -١٢ پلەی سەدییە، لە کاتێکدا تێکڕای پلەی گەرمی لە مانگی تەممووزدا +١٨ پلەی سەدییە. پێشتر نزیکەی هەموو خاکەکە بە دارستانی ئەستووری کۆنیفر داپۆشرابوو. دوای ئەوەی زۆربەی ئەمانە دروێنە کران، بەشێکی زۆری خاکەکە گۆڕا بە دارستانەکانی بیرچ و ئاسپێن و کێڵگەی بەرهەمهێنانی دووەم گەشەسەندوو جێگەی گرتۆتەوە. هەروەها تاڵاوەکان ڕووبەرێکی بەرچاوی دەگرێتەوە. لە ئاژەڵە گەورەکان خاوەنی ورچ و گورگ و ڕێوی و مووس و بەرازی کێوییە، بەڵام ڕێژەکەیان کەمە. ژمارەیەکی زۆر لە باڵندەی کێوی لەم ئۆبلاستەدا دەژین و هێلانە دەکەن.
ڕووباری ڤۆڵگا بە ئۆبلاستی یارۆسلاڤڵدا تێدەپەڕێت؛ بەنداوی گەورە و وێستگەی کارەبای ئاوی لە ئوگلیچ و ڕیبینسک دروستکراون. کۆگاکانی ڕیبینسک کە لە نێوان ساڵانی ١٩٤١ بۆ ١٩٤٧ پڕ بووە، یەکێکە لە گەورەترین کۆگاکانی ئەورووپا. لەگەڵ پڕبوونیدا، شارۆچکەی پێشووی مۆلۆگا و چەند سەدان گوند ژێرئاو کەوتن. نزیکەی ١٥٠ هەزار کەس لە ئۆبلاستەکانی یارۆسلاڤل، ڤۆلۆگدا و کالینین (ئێستا تیڤێر) دەبوو لە پەیوەندی لەگەڵ ئەم پڕۆژەیەدا بگوازرێنەوە. خاوەنی چەندین سەرچاوەی کانزاییە بەتایبەت لە کەرەستەی بیناسازی. هەروەها کانیاوی ئاوی کانزایی و بیریش هەیە.
مێژوو
خەڵک بۆ یەکەمجار لە ناوچەی ئۆبلاستی یارۆسلاڤلی مۆدێرن لە سەردەمی بەردی کۆن لە کۆتایی دوایین سەردەمی سەهۆڵبەندان نیشتەجێ بوون. سەرەتاییترین دانیشتوانی ناوچەی یارۆسلاڤل کە لە ڕووی مێژووییەوە بەڵگەدار بوون، خەڵکی ڤۆڵگا فیننیکی مێریا بوون. ئەوان بەو کەسانە ناسراو بوون کە لە سەدەکانی ٩-١٠ی زایینیەوە پەیوەندییەکی نزیکیان لەگەڵ هۆزە بالتۆ-سلاڤییەکانی کریڤیچ و سلۆڤین هەبووە؛ لە کۆتاییدا تێکەڵ بە یەک کۆمەڵگەی کولتووری بوون لەگەڵ خەڵکی دیکەی کیڤان ڕووس.
سەرەتای سەدەی ناوەڕاست
ئۆبلاستەکە لە سەرەتای سەدەکانی ناوەڕاستەوە سەر بە ناوەکی خاکەکانی ڕووسیا بووە. ڕۆستۆڤ، کۆنترین شاری ناوچەکە، بۆ یەکەمجار لە تۆمارەکاندا لە ساڵی ٨٦٢ ئاماژەی پێکراوە. زۆری نەخایاند بوو بە ناوەندی سەرەکی سیاسی و ئایینی باکووری ڕۆژهەڵاتی کیڤان ڕوس.
لە سەرەتای سەدەی دوازدەهەمدا، ڕۆستۆڤ شازادەی خۆی بەدەستهێنا، یوری دۆلگۆرۆکی، نەوەى ڤسێڤۆلۆد. لە ساڵی ١١٢٥ پایتەختەکەی گواستەوە بۆ سوزدال و کاریگەرییەکانی ڕۆستۆڤی کەمکردەوە. لە سەردەمی دەسەڵاتی خۆیدا، دۆلگۆرۆکی زۆر شاری گەورەی باکووری ڕۆژهەڵاتی ڕوسی دامەزراند، لەوانە پێرێسلاڤل و ئوگلیچ و ڕۆمانۆڤ لە ئۆبلاستی یارۆسلاڤلی مۆدێرن. شازادە ئەندرێ بۆگۆلیوبسکی کە لە ساڵی ١١٥٧ لە شوێنی یوری باوکی وەک فەرمانڕەوای خاکەکانی ڕۆستۆڤ-سوزدال بوو، یەکەم فەرمانڕەوای ڕووسیا بوو کە وازی لە داواکردنی تەختەکانی کیێڤ و پێرێاسلاڤل هێنا. خۆی وەک شازادەی گەورە ڕاگەیاند و پایتەختەکەی گواستەوە بۆ شاری ڤلادیمێر لە نزیک سوزدال، کە ئەمەش سەرەتای میرنشینی ڤلادیمێر-سوزدال بوو.
دوای مردنی برای ئەندرێی ڤسێڤۆلۆد لە ساڵی ١٢١٢، باکووری ڕۆژهەڵاتی ڕووسیا تووشی قۆناغێکی پارچەپارچەبوونی فیۆداڵی بوو. ڕۆستۆڤ و یارۆسلاڤل و پێرێسلاڤل و ئوگلیچ لە خۆیاندا بوونە میرنشین، لە کاتێکدا شازادەکانیان هێشتا دانیان بە دەسەڵاتی فەرمی شازادە گەورەکانی ڤلادیمێردا دەنا.
سەردەمی یۆکی تاتار
باکووری ڕۆژهەڵاتی ڕوس لە زستانی ساڵی ١٢٣٨دا لەلایەن سوپای مەغۆل و تاتارەوە هێرش کرایە سەر و زۆربەی دانیشتووانەکەی لەدەستدا. ڕۆستۆڤ و ئوگلیچ هەردووکیان بەبێ شەڕ کەوتن. شازادەی گەورەی یوری دووەمی ڤلادیمیر لەگەڵ برازاکانی، شازادەی ڕۆستۆڤ و یارۆسلاڤل، لە شەڕی ڕووباری سیت لە بەشی باکووری ناوچەکە کوژرا. لە ماوەی سەدەی ١٣ و ١٤ میرنشینەکانی ڕۆستۆڤ و یارۆسلاڤل بەردەوام بوون لە دابەشبوون و لاوازبوون. ئەوان بوونە ئامانجی ئاسان بۆ شازادە بەهێزەکانی تر، لە هەمووی گرنگتر ماڵی مۆسکۆ. لە ساڵی ١٣٢٨ ئیڤانی یەکەمی مۆسکۆ میرنشینی ئوگلیچی کڕی. لە ساڵی ١٣٣٢ەوە دەستی پێکرد، خەڵکی مۆسکۆ وردە وردە دەستیان کرد بە بەدەستهێنانی بەشێک لە میرنشینی ڕۆستۆڤ، لە ناوەڕاستی سەدەی پازدەهەمدا بە تەواوی ژێردەستەییان کرد. لە ساڵی ١٣٨٠ سەربازانی میرنشینی ڕۆستۆڤ و یارۆسلاڤل پەیوەندییان بە سوپای هاوپەیمانی دیمیتری دۆنسکۆی شازادەی مۆسکۆوە کرد لە شەڕی کولیکۆڤۆ.
تساردۆمی ڕووسیا
لە سەدەی ١٦دا یارۆسلاڤل بوو بە ناوەندێکی بازرگانی سەرەکی، ڕووسیای ناوەڕاستی بە ناوچەکانی خوارەوەی ڤۆڵگا بەستەوە، هەروەها ئارخانگێلسک کە بنکەی سەرەکی بازرگانی کۆمپانیای مۆسکۆڤی بەریتانی بوو. لە هەمان کاتدا ڕۆستۆڤ وەک ناوەندێکی دەوڵەمەندترین و یەکێک لە کاریگەرترین ئیپارشیەکانی کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ڕووسیا بەردەوام بوو. قەشە سەرەکییەکانی ڕۆستۆڤ لە ساڵی ١٥٨٩دا پلەی گەورەی شاریان پێبەخشرا. لە سەردەمی کێشەکانی سەرەتای سەدەی ١٧دا، پارێزگاکانی ڕۆستۆڤ و یارۆسلاڤل لەلایەن هێزە یاخیبووەکانی دیمیتری دووەمی ساختە و هاوپەیمانەکانی پۆڵەندی-لیتوانیا داگیر کران. لە ساڵانی ١٦٠٩-١٦١٠ داگیرکەران لەلایەن میلیشیایەکی ڕووسی گاگارین و ڤیشسلاڤتسێڤەوە دەرکران، کە هێزەکانیان لە ڤۆلۆگدا کۆکردەوە.
دواتر لە سەدەی ١٧دا، گەشەی بازرگانی یارۆسلاڤڵ وایکرد لە هەموو کاتێک گرنگتر بێت. لە ناوەڕاستی سەدەدا، دووەم گەورەترین شاری ڕووسیا بوو، ژمارەی دانیشتووانی ١٥ هەزار کەس بوو. لە ساڵی ١٧١٩ دوای چاکسازییەکی نوێی کارگێڕی، خاکەکانی ئۆبلاستی مۆدێرن لە نێوان پارێزگاکانی یارۆسلاڤل و ئوگلیچ لە پارێزگای سانت پترسبۆرگ و پارێزگاکانی پێرێسلاڤل و کۆسترۆما لە پارێزگای مۆسکۆ دابەشکران. هەروەها لە ساڵی ١٧٢٧ یارۆسلاڤل و ئوگلیچ لەلایەن مۆسکۆوە دەستیان بەسەردا گیرا.
ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا
دوای دامەزراندنی سانت پترسبۆرگ و دواتر دابەزینی ڕێڕەوی بازرگانی باکوور، یارۆسلاڤ ڕۆڵی خۆی وەک ناوەندێکی بازرگانی سەرەکی و دووەم شاری گرنگ لە ڕووسیا لەدەستدا. شارەکە بەردەوام بوو لە بەشێکی دانەبڕاو لە گەشەپێدانی ناوچەکە و گەشەی پیشەسازی. لە ساڵی ١٧١٨ یەکەم قوتابخانەی سەرەتایی گشتی لە شاری یارۆسلاڤل دامەزرا؛ لە ساڵی ١٧٤٧ خانەقای سپاسۆ-پرێۆبراژێنسکی خوێندنگەی کردەوە. لە ساڵی ١٧٥٠ گەنجێکی یارۆسلاڤل سۆسیالیت فیۆدۆر ڤۆڵکۆڤ یەکەم شانۆی هەمیشەیی لە ڕووسیا ڕێکخست.
لە ساڵی ١٧٧٧دا پارێزگایەکی جیاوازی یارۆسلاڤل (ئەوکات جێگری پاشا) دامەزرا؛ ناوچەکانی دەوروبەری یارۆسلاڤل و ڕۆستۆڤ و ئوگلیچی لەخۆگرتبوو. وەک بەشێک لە چاکسازییەکە، زۆرێک لە شارۆچکەکانی ناوچەکە پێگەی شارۆچکەیان پێدرا، ئەوانیش ڕیبینسک، پۆشخۆنی، میشکین و مۆلۆگا. قەشە سەرەکییەکەی ڕۆستۆڤ شوێنی نیشتەجێبوونی هەمیشەیی خۆی لە ڕۆستۆڤەوە گواستەوە بۆ یارۆسلاڤل. لە ساڵی ١٨٠٣ پاڤێل دێمیدۆڤ قوتابخانەی یارۆسلاڤڵی خوێندنی باڵای دامەزراند، کە یەکەم کۆلێژی زانکۆ بوو لە پارێزگاکەدا.
لە سەدەی ١٨ـەوە ڕۆستۆڤ بە شێوەیەکی بەرفراوان بە پیشەسازییەکانی زێڕینگەری ناسرا. لە ساڵی ١٨٥٠ یەکەم کارگەی تووتنی ڕووسی بە ناوی باڵکانسکایا زڤێزدا لە شاری یارۆسلاڤل کرایەوە. هێڵی ئاسن دروستکرا و ناوچەی یارۆسلاڤلی بە مۆسکۆ لە ساڵی ١٨٧٠ و ڤۆلۆگدا لە ساڵی ١٨٧٢ بەیەکەوە گرێدا. لە ساڵی ١٨٧٩ دیمیتری مێندێلیڤ یارمەتی دروستکردنی یەکەم پاڵاوگەی نەوتی دا لە ئیمپراتۆریەتەکەدا لە نزیک ڕۆمانۆڤ-بۆریسۆگلێبسک. لە ماوەی ساڵانی ١٩١٠دا ناوچەکە دەستی بە گەشەکردن کرد وەک ناوەندێکی سەرەکی پیشەسازی ئۆتۆمبێل کە لە گەشەکردندا بوو: لە ساڵی ١٩١٦ کارگەی نوێ لە ڕیبینسک (Russky Renault) و یارۆسلاڤل (کارگەی ئۆتۆمبێلی لێبێدێڤ) دامەزران.
ساڵانی سۆڤیەت
دوای شۆڕشی ڕووسیا و شەڕی ناوخۆ، دەسەڵاتی سۆڤیەت لە پارێزگای یارۆسلاڤل بە شێوەیەکی تاڕادەیەک ئاشتییانە دامەزرا. ڕاپەڕینەکانی یارۆسلاڤل و ڕیبینسک لە تەممووزی ١٩١٨ لەلایەن یەکێتی بەرگری لە نیشتمانی دایک و ئازادی بۆریس ساڤینکۆڤ ڕێکخرابوو. لە ڕیبینسک، چێکا بە یارمەتی سوپای سوور لە یەک ڕۆژدا مامەڵەی لەگەڵ یاخیبووان کرد، بەڵام لە یارۆسلاڤل پێکدادانەکان بۆ ماوەی دوو هەفتە بەردەوام بوون. بۆ ئەوەی یاخیبووانی یارۆسلاڤ بخەنە خوارەوە، سوپای سوور تۆپخانەی بەکارهێنا. هەردوولا لەم ڕووداوانەدا زیاتر لە هەزار کەسیان لەدەستدا و هەزاران خێزانی یارۆسلاڤل لە ئاگرکەوتنەوەکانی دواتردا ماڵ و حاڵی خۆیان لەدەستدا. لە ساڵانی ١٩٢١-١٩٢٣، بەشی باکووری پارێزگاکە بوو بە پارێزگایەکی جیاوازی ڕیبینسک؛ دواتر گەڕێنرایەوە بۆ دەسەڵاتی دادوەری یارۆسلاڤل. لە ساڵی ١٩٢٩ ناوچەکە لە نێوان یارۆسلاڤل و ڕیبینسک ئۆکرۆگەکاندا دابەش بوو، کە بوو بە بەشێک لە ئۆبلاستی پیشەسازی ئیڤانۆڤۆی تازە دامەزراو. ئۆبلاستی یارۆسلاڤل لە ١١ی ئازاری ١٩٣٦ دروستکرا و زۆربەی پارێزگاکانی پێشووی یارۆسلاڤلی لەخۆگرتبوو، لەگەڵ خودی پارێکی گەورە و پێرێسلاڤل-زالێسکی لە پارێزگاری ڤلادیمێر. لە ساڵی ١٩٤٤ ئۆبلاست یارۆسلاڤل سنوورەکانی ئێستای بەدەستهێنا دوای ئەوەی ئۆبلاستی کۆسترۆما وەک ناوچەیەکی جیا ڕێکخرا.
لە ساڵانی ١٩٣٠ لە سەردەمی جۆزێف ستالین ئۆبلاست یارۆسلاڤل بە پیشەسازیکردنی خێرا و زۆرەملێدا تێپەڕی بەپێی پلانەکانی پێنج ساڵەی یەکەم. لە ساڵی ١٩٣٥ دەستی بە دروستکردنی بەنداوی ڕیبینسک کرد؛ دواتر کۆگای ڕیبینسک دروستکرا، کە گەورەترین ئاوی دروستکراوی مرۆڤ بوو لەسەر زەوی لەو سەردەمەدا، و تەواوی شاری مۆلۆگای پێشووی ژێرئاو خست. ناچار بوو نزیکەی ١٥٠ هەزار کەس لە شارەکە و گوندەکانی دیکە کە بەهۆی پڕکردنەوەی کۆگاکە لافاویان لێهاتبوو، بگوازرێنەوە.
تا سەرەتای چلەکانی سەدەی ڕابردوو، ئەو ئۆبلاستە بوو بە یەکێک لە ناوچە پیشەسازییەکانی ڕووسیا. گەورەترین ناوەندە ئابوورییەکانی بریتی بوون لە یارۆسلاڤل (٥٣%ی بەرهەمی پیشەسازی)، ڕیبینسک (١٧%) و کۆسترۆما (١١%). گەشەی ئابووری لەگەڵ گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی و کولتووریدا بوو. ژمارەیەک پەیمانگای خوێندنی باڵا و شانۆ و فیلارمۆنیایەک لە یارۆسلاڤل و ڕیبینسک دامەزران. هەروەها ناوچەکە بەشێوەیەکی بەرچاو لە ژێر کاریگەری سەرکوتکردنی سیاسی ئەو سەردەمە و پاکتاوکردنی ستالین بوو. لە ماوەی ساڵی ١٩١٨ تا ١٩٧٥ نزیکەی ١٨ هەزار و ١٥٥ کەس بە تاوانی سیاسی سزا دران و دوو هەزار و ٢١٩ کەسیش سزای لە سێدارەدانیان بەسەردا سەپێنرا. هەر زوو دوای کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانیی دووەم، ئۆبلاست و حکوومەتی نیشتمانی پڕۆژەی وەک دروستکردنی وێستگەی کارەبای ئاوی ڕیبینسک و دامەزراندنی پیشەسازی نوێیان تەواو کرد. لە کۆتاییەکانی شەستەکانەوە مارکەی پەنیری ناوخۆیی پۆشەخۆنێ لە سەرانسەری ڕووسیا ناساندنی بەدەستهێنا.
مێژووی مۆدێرن
لە ٣٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٧، یارۆسلاڤل شانبەشانی ئاستراخان و کیرۆڤ و مورمانسک و ئولیانۆڤسک ڕێککەوتنێکی دابەشکردنی دەسەڵاتیان لەگەڵ حکوومەتی ڕووسیا واژۆ کرد؛ ئەو و ئۆبلاستەکانی تر سەربەخۆیییان بەدەستهێنا. ڕووسیا ئەم ڕێککەوتنەی لە ١٥ی ئازاری ٢٠٠٢ هەڵوەشاندەوە.
دیمۆگرافی
ژمارەی دانیشتووان: ١,٢٧٢,٤٦٨ (سەرژمێری ساڵی ٢٠١٠) ; ١,٣٦٧,٣٩٨ (سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٢) ; ١,٤٧٠,٣٥٧ (سەرژمێری ساڵی ١٩٨٩).
نەتەوەکان
ڕووسی : ٩٦%
ئۆکرانی: ٠,٨%
ئەرمەنی: ٠,٦%
پێکهاتەکانی تر: ئازەری، تاتاری و ئێزیدی
ئایین
بەپێی ڕاپرسییەکی ساڵی ٢٠١٢ی ناوچەکە، ٣٢.٦%ی دانیشتوانی ئۆبلاستی یارۆسلاڤل پابەندن بە کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ڕووسیا، ٥% مەسیحی گشتیی بێ پەیوەندین، ٢% مەسیحی ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژهەڵاتن کە سەر بە کڵێسا نین یان ئەندامی کڵێسای دیکەن، و ١% موسڵمانن. جگە لەوەش، ١٥% بێدینن.
