ناوه‌ڕۆك
دوو گەل و یەك وڵات
بابەتی فەڵەستین، یاخود جەنگی فەڵەستین و ئیسرائیل دەستەواژەیەكە بەكاردەهێنرێت بۆ ناكۆكی سیاسی و سەربازی و مێژوویی و مرۆڤایەتی لە فەڵەستین و لە ساڵی 1897ـوە دەستی پێكردووە، كە بەهۆی كۆنگرەی یەكەمی زایۆنییەكانەوە بووە یەكەمین زەنگی جەنگی عەرەب و جولەكە.
ئەم ناكۆكییە لە ساتی تەشەنەكردنی زایۆنیزم و كۆچكردنی جولەكەكان بۆ فەڵەستین بە تەواوی دەستی پێكرد، ئەمەش بە پاڵپشتی دەوڵەتە گەورەكانی جیهان، كە دواتر ئاوارەبوون و كوشتنی فەڵەستینیەكان و دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیلی لێ پەیدابوو.
لەوەوبەدوا قەڵاچۆكردنی فەڵەستینیەكان دەستی پێكرد و فەڵەستینییەكانیش دەستیان كرد بە شۆڕشی چەكداری و خۆپیشاندان و ڕووبەڕووبونەوە كە ئەمەش چەندین قوربانی بەدوای خۆی هێنا وایكرد نەتەوە یەكگرتووەكان هەردوو بڕیاری 194 و 242 دەربكات.
ئەم ناكۆكییە هەرچەندە لە نێوان دوو لایەنە و ناوچەیەكی جوگرافی بچووكی گرتۆتەوە بەڵام گرنگییەكی زۆری هەیە بۆ تەواوی جیهان بۆیە هەمیشە چاوی میدیاكان لەسەریەتی، ڕۆڵی دەوڵەتە گەورەكانی جیهانیش هەمیشە دیاربووە لەم بابەتەدا بەهۆی بایەخی سیاسی و مێژوویی شوێنەكە، و وەك بابەتی (جەنگی ئیسلام و جولەكە) و (جەنگی عەرەب و وڵاتانی دیكە) و (عەرەب و ئیسرائیل) سەیردەكرێت.
ناكۆییەكە جەنگێكی سارد و گەرمی لە نێوان بەرەی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتی جیهان دروستكرد كە پەیوەندی ئایینەكانی ئیسلام و جولەكە و مەسیحی بەدەرخست، هەروەها پەیوەندییەكانی عەرەب و ڕۆژئاوا و گرنگی نەوت و سامانی ژێرخاك بۆ ڕۆژئاوا و گرنگی جولەكە بەتایبەت دوای جەنگی جیهانی دووەم و كارەساتی هۆڵۆكۆست و دیاردەی دژەجولەكەیی لە ئەوروپا.
لەلایەن زۆرێك لە نووسەر و بیرمەندە عەرەبەكان و تەنانەت سیاسیەكانیانیش ئەم بابەتە بابەتێكی ناوچەییە و دەیبەستنەوە بە ڕاپەڕینی عەرەب و نەبوونی دیموكراتی لە وڵاتانی عەرەبی.
| ماوە | 1897 بۆ ئێستا |
| ناوچە | فەڵەستین |
| ئەنجام | ناكۆكییەكە بەردەوامە |
| كوژراوان | 100000 |
دروستبوونی بزوتنەوەی زایۆنی
لە هەشتاكانی سەدەی نۆزدەیەم حیزبی زایۆنی جولەكە بڕیاریدا دەست بگرێت بەسەر زەوییەكانی فەڵەستیندا و بیكاتە موڵكی خۆی و گەلی جولەكە، بەمەش بڕیاردرا بەبێ بەكارهێنانی چەك ئەنجام بدرێت، یەكێك لە گەورەترین ئەو كەسانەی ئەم بیرۆكەیان هەبوو وتی: "دەبێت ئەو ڕۆژەی هێزی چەكداری دادەنێین، دەوڵەتەكە هەستێتەوە".
لەدوای كۆنگرەی یەكەمی زایۆنییەكان لە بازل لە ساڵی 1897 بڕیاردرا زەوییەك بۆ جولەكە دابنرێت كە پێشتر ئەوانی تێدابووە، بەمەش فەڵەستین وەك ناوچە دیاریكرا.
ئەم بڕیارە لەلایەن خەڵكی فەڵەستینەوە دژایەتی كرا و ئەمەش بە یەكەمین بەگژداچوونەوەی جولەكە دادەنرێت، دیارترین ئەو كەسایەتییانەی دژی ئەم بڕیارەبوون و لە مەترسییەكەی بە ئاگابوون (ئەمین حسەینی موفتی قودس) و (عیزەدین قەسام كەسایەتی ئایینی) و (عەبدولقادر حسەینی) بوون، هەندێك لە سەرۆكەكانی عەرەب ئەوكات پشتی فەڵەستینیان گرت، هەندێكیش بێدەنگ بوون و هەندێكیش دەستیان بۆ یارمەتی جولەكە درێژكرد وەك ئەمیر فەیسەڵ كوڕی حوسەین پادشای عێراق.
وڵاتانی زلهێزیش ئەمەیان بە هەلێكی باش زانی بۆ ئەوەی دۆستێكیان هەبێت لەناو خاكی موسوڵمانان و عەرەبدا كە سوودی لێ وەربگرن و هەژموونی ئەوان بپارێزێت بۆیە هەریەك لە ئەمریكا و بەریتانیا پاڵپشتی جولەكەیان كرد.
هەر لە ساتی پەیماننامەی سایكس بیكۆوە وەزیری دەرەوەی بەریتانیای ئەوكات بەڵێنی دامەزراندنی دەوڵەت بە جولەكەكان دەدات، بۆ ئەوەی یارمەتیدەری سیاسەتی بەریتانیا بن لە ناوچەكە.
كۆچی جولەكەكان
لە كۆتایی سەدەی نۆزدەوە خەڵكی جولەكە دەستیان كرد بە كۆچكردن بۆ فەڵەستین كە ژمارەیان گەیشتە 367845 كەس، لە ساڵانی 1920 بۆ 1945 ژمارەی كۆچبەران لە 50 هەزار بۆ 60 هەزار كەس دەبوو.
دوای ئەوەی كۆچكردنەكە بووە جێگای سەرنج و زۆر ئاشكرابوو ئەمە بووە هۆی ناڕەزایەتی عەرەبەكان، ئەمەش وایكرد بەریتانیا كۆچكردنی جولەكە بۆ فەڵەستین ڕابگرێت.
بۆ پارێزگاری لە خۆیان جولەكەكان پشتیان بە ڕێكخراوی هاگانا بەستبوو كە بە یارمەتی بەریتانیا دروستكرابوو بۆ پارێزگاری لە جولەكە، بەڵام هێزێكی سەربازی نهێنی بوو، دوای ڕاوەستانی كۆچكردنیش هەریەك لە هێزەكانی ئێرگەن و شتێرن دروستبوو و دژی هێزەكانی عەرەب و بەریتانیا وەستانەوە.
دوای كوژرانی شۆڕشگێڕ عیزەدین قەسام بە دەستی هێزەكانی بەریتانیا، فەڵەستینیەكان بۆ ماوەی سێ ساڵ لە 1936 بۆ 1939 دژی بەریتانیا وەستانەوە، ئەمەش زیاتر لە شارە فەڵەستینییە عەرەبییەكان بوو.
بڕیاری دابەشكردنی فەڵەستین
لە 29/11/1947 كۆڕی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیارێكی دەركرد بۆ دابەشكردنی خاكی فەڵەستین بۆ سێ بەشی جولەكە و موسوڵمانان، و وازهێنانی بەریتانیا لە خاكی فەڵەستین.
بەشی سێیەمی ناوچەكە هەردوو شاری قودس و بیت لحم بوو كە لەژێر چاودێری نێودەوڵەتی دەبن، بڕیارەكەش بووە بڕیاری 181ـی كۆڕی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان كە یەكەمین دەستپێشخەری بوو بۆ كۆتایی هێنان بە بابەتی جولەكە و عەرەبەكانی فەڵەستین.
پارتە سیاسییەكانی پێش 1948
پێش ساڵی 1948 و بە تایبەت لە سەردەمی حوكمی دەوڵەتی عوسمانی فەڵەستینییەكان كەسانی گرنگی دەوڵەت بوون و لە دانانی دەستوور دەوریان هەبوو، هەروەها 17 پارت و ڕێكخراو هەبوون لە فەڵەستین، وەك:
- كۆمەڵی موسوڵمانان و مەسیحییەكان
- پارتی سەربەخۆیی عەرەبی
- پارتی ئازادی فەڵەستینی
- حیزبی شیوعی فەڵەستینی
- برایانی موسوڵمان
- پارتی زیراعی فەڵەستین
- دوای دامەزراندنی فەڵەستین
بزوتنەوەی زایۆنی لە سەردەمی داگیركاری بەریتانیا و دوای ئەوەش، ویستی ئەوەی هەبوو عەرەبەكان لە خاكی خۆیان دەربكات، بۆ ئەمەش پەنای بردە بەر هێرشی تیرۆرستانە لەڕێی ڕێكخراوەكانی شتێرن و هاگانا و ئێرگەن، بەهۆی ئەمەشەوە %78ـی خاكی فەڵەستینی مێژوویی كەوتە دەست زایۆنییەكان، دوای كوشتن و ڕاوەدونانی 750 هەزار كەسی فەڵەستینی بۆ وڵاتانی دراوسێ.
دوای دامەزراندنی ئیسرائیل لە ساڵی 1948 بڕیاری دا بە پێدانی ڕەگەزنامە بۆ ئەوانەی لە سنووری ئیسرائیلن، بەڵام ڕەتی كردەوە ئەوانەی كۆچیان كردووە بگەڕێنەوە جارێكی دیكە، وڵاتی ئوردونیش ڕەگەزنامەی بەخشی بە ئاوارەكانی فەڵەستین و وەك دانیشتوانی خۆی ئەوانی هێشتەوە، بەڵام میسڕ ڕەتی كردەوە و ئەوانی هەمیشە وەك ئاوارە هێشتەوە كە لە سەرژمێری ساڵی 1995 ژمارەی ئاوارەكان لە میسڕ گەیشتە 4،6 ملیۆن كەس.
| فەڵەستین | ئیسرائیل |
| ئەحمەد شوقەیری | داڤید بن گۆریۆن |
| یاسر عەرەفات | حاییم وایزمان |
| ئەبو عوبەیدە | لیڤای ئاشكۆل |
| ئەحمەد یاسین (⚔) | موشی دایان |
| ئیسماعیل هەنیە | ئیبراهیم شتێرن |
| فەتحی شەقاقی (⚔) | ئیسحاق ڕابین |
| خەلیل وەزیر (⚔) | مناحم بێگن |
| بونیامین ناتانیاهۆ | |
|
ئیبراهیم موقادمە (⚔) |
گۆلدا مائیر |
|
سەڵاح شەحادە (⚔) |
ئارێل شارۆن |
|
نزار رەیان (⚔) |
شەمعون پێرێز |
|
سەعید صیام (⚔) |
ئیسحاق شامیر |
| فەڵەستین | ئیسرائیل |
| فەتح | سووپای ئیسرائیل |
| حەماس | شاباك |
| بەرەی نەتەوەیی | مۆساد |
| بەرەی دیموكراتی | هاگانا |
| جیهادی ئیسلامی | شتێرن |
| سووپای جیهادی قودس | ئێرگەن |
| دەستی ڕەش | |
| هێزەكانی صاعقە |
كوشتارگەی دیر یاسین
ڕۆژی 9/4/1948 هەردوو هێزی شتێرن و ئێرگەن هێرشیان كردە سەر گوندی دیر یاسین و ژمارەیەكی زۆری خەڵكەكەیان كوشتن بە ژن و منداڵ و پیر و گەنجەوە، كە ژمارەیان لە نێوان 250 بۆ 360 كەس دەبێت، ئەمەش تەنیا دوو هەفتە لەدوای ڕێككەوتننامەی ئاشتی نێوان جولەكە و خەڵكی دیر یاسین.
ئەم كوشتارگەیە ترسێكی زۆری لە دڵی فەڵەستینییەكان دروستكرد و وایكرد زۆربەیان كۆچ بكەن لە وڵاتەكەیان.
جەنگی 1948
ساڵی 1948 یەكەمین جەنگی گەورەی عەرەب و ئیسرائیل دروستبوو، كاتێك هەریەك لە (میسڕ و ئوردون و سوریا و لوبنان و عێراق) سووپایان ڕەوانەی خاكی فەڵەستین كرد بۆ ئەوەی ڕێگری بكەن لە جولەكە لە گرتنی ئەو ناوچانەی كە بەپێی بڕیاری 194 پێیدرابوو، بەڵام جەنگەكە بە شكستی هێزە عەرەبییەكان كۆتایی هات و سووپای ئیسرائیل لە ناوچەكانی خۆی زیاتری گرتەوە.
دوای ئەم جەنگە 400 هەزار كەس ئاوارەبوون بۆ بەشی خۆرئاوای وڵات (كە ئوردون لە خۆی گرت) و ناوچەی غەززە.
ساڵی 1956 و 1967ـیش دووبارە جەنگ لە نێوان عەرەب و ئیسرائیل دروستبوویەوە، كە یەكەمیان كاتێك بوو جەمال عەبدولناسڕ نۆكەندی سوێسی كرد بە موڵكی میسڕ.
جەنگی 1967
ئەم جەنگە كە ناسراوە بە جەنگی شەش ڕۆژە لە نێوان ئیسرائیل و میسڕ و سوریا و ئوردون دروستبوو، و بە بردنەوەی ئیسرائیل كۆتایی پێهات كاتێك توانی هەردوو بەرەی ڕۆژئاوای فەڵەستین و ناوچەی غەززە و سینای میسڕ و بەرزاییەكانی جۆلان لە سوریا داگیربكات.
لە ڕۆژی 27/6/1967 كنێسێت بڕیاری دا بە بەڕێوبردنی تەواوی شاری قودس كە تا ئەوكات بەڕێوبردنی بەشی ڕۆژهەڵاتی بە ئوردون بوو، بەمەش قودس بوو بە پایتەختی دەوڵەتی ئیسرائیل كە بە عیبری پێیدەڵێن "ئورشەلیم".
گرژی و ئاڵۆزی نێوان دوو وڵات بەردەوام بوو، ساڵی 1970 ڕووداوی "ئەیلولی ڕەش" ڕوویدا كاتێك مەلیك حسین جوڵەی بە سووپای ئوردون كرد بۆ بنبڕكردنی هێزە فەڵەستینییەكان لە ئوردون بەهۆی ئەوەی گوایە مەترسین بۆ سەر ئاسایشی وڵات، بەمەش سەرۆكایەتی بەرگری فەڵەستینی ناچاربوو لە عەممان بكشێتەوە، دواتریش هێزەكانی شۆڕشی فەڵەستین و خۆبەخشەكان و چەكەكانیان هەڵهاتن بۆ لوبنان.
بزوتنەوە ئیسلامییەكان
دوو حیزبی سەرەكی ئیسلامی هەن لە فەڵەستین كە ئەوانیش "بزوتنەوەی جیهادی ئیسلامی فەڵەستین" و "بزوتنەوەی بەرگری ئیسلامی(حەماس)"ـن، بزوتنەوە ئیسلامییەكان لەدوای ساڵانی 1970ـوە سەریان هەڵدا كاتێك زۆرێك لە ڕێكخەری حیزبەكان خوێندكاری زانكۆ بوون لە میسڕ، و یەكەمجار فەتحی شقاقی بزوتنەوەی جیهادی دامەزراند بۆ چارەسەری بابەتی فەڵەستین كە بابەتێكی ئیسلامی و نەتەوەییە، هەروەها بۆ زیندووكردنەوەی ئایینی ئیسلام لە وڵاتی فەڵەستین كە فەرامۆش كرابوو.
حەماس
بزوتنەوەی حەماس لە كانونی یەكەمی ساڵی 1987 لەسەر دەستی شێخ ئەحمەد یاسین دروستكرا، دواتریش حەوت لە سەركردە فەڵەستینییەكانی ئیخوان موسلمین بوونە ئەندامی بزوتنەوەكە، بزوتنەوەكە یەكەمین وتاری خۆی لە 1987 خوێندەوە لە سەرووبەندی خۆپیشاندان و ڕاپەڕینەكانی ساڵانی 1987 بۆ 1994، هەروەها خۆی وەك بەشێك لە حیزبی برایانی موسوڵمان دادەنێت لە فەڵەستین.
گرژییەكانی 1987
ساڵی 1987 خۆپیشاندانی گەنجانی فەڵەستینی دەستی پێكرد و بووە هۆی داپڵۆسینی ترسی دڵی فەڵەستینییەكان و شكاندنی بێدەنگی، لە ڕۆژی 8/12/1987 لە بیت حانون سووپای ئیسرائیل چەند فەڵەستینییەكی پانكردەوە كە بەهۆیەوە 5 كەس كوژران و 7 برینداربوون، بەهۆی ئەمەشەوە خەڵكی ناوچەكانی ڕۆژئاوا و بەتایبەت ناوچەی غەززە بۆ ڕۆژی داهاتوو ڕژانە سەر شەقام و خۆپیشاندان گەرمتر بوو، هەرچەندە خۆپیشاندان بەبێ چەك بوو، بەڵام بە بڕیاری سەرۆكایەتی ئیسرائیل بڕیاردرا بۆ "وەستاندنی خۆپیشاندان بە هەر شێوەیەك"، دواتر فڕۆكەكانی ئیسرائیل دەستیان كرد بە بۆمباران كرد خەڵكی بە گاز و دوكەڵ، دواتریش بە دەستڕێژی گولـلە بەناو خۆپیشاندەران، كە بووە هۆی كوشتنی دەیان خۆپیشاندەر.
جیاوازی ئەم خۆپیشاندانە لە ڕووبەڕووبونەوەكانی پێشوو ئەوەبوو جیا لە چەكدار و هێزی شۆڕشگێڕ ئەمجار منداڵی قوتابخانە و گەنجانی بێ چەك بوون، ئەوەش وایكرد جیهان ڕووی خۆی وەربگێڕێت بۆ فەڵەستین و هەست بە بابەتی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین بكەن، لە ڕۆژی 13/9/1993 ڕێكەوتننامەی ئۆسلۆ لە پایتەختی نەرویج بەسترا لە نێوان ڕێكخراوی ئازاكردنی فەڵەستین و دەوڵەتی ئیسرائیل بۆ وەستاندنی خۆپیشاندان و دامەزراندنی دەسەڵاتێكی ناوەندی بۆ فەڵەستینییەكان بەرامبەر بە داننانی ڕێكخراوەكە بە حكومەتی ئیسرائیل، دوای ئەوەش هێزەكانی فەڵەستین گەڕانەوە بۆ غەززە و بەشی ڕۆژئاوا.
ساڵی 1996 یاسر عەرەفات كرا بە سەرۆكی ناوچەی خۆبەڕێوبەری، دواتریش ڕێكخراوی ئازادكردنی فەڵەستین دەستكاری بەندەكان و بیروڕاكانی خۆی كرد دەربارەی كێشەی فەڵەستین و ئیسرائیل و ئەو كارانەی لە پێشوودا دژی ئیسرائیل دەیكرد وەستاندی.
كوشتارگەی غەززە
هێرشێكی ئیسرائیلی بوو بۆ سەر ناوچەی غەززە لە 27/12/2008 كە گەورەترین هێرشی ئیسرائیل بوو بۆ سەر فەڵەستینییەكان لە ساڵی 1967ـوە، لە ماوەی 22 ڕۆژ ژمارەی قوربانیان گەیشتە 1305 كوژراو و 5400 بریندار كە %46ـیان منداڵ و ئافرەت بوون.
ئیسرائیل لە ساڵی 2005 لە ناوچەی غەززە كشایەوە و گەمارۆی زەمینی و دەریایی و ئاسمانی خستە سەر، و ساڵی 2006 بزوتنەوەی حەماس دەسەڵاتی ناوچەكەی گرتە دەست و لەڕێی باڵی سەربازیی بزوتنەوەكە كە بە (كەتیبەكانی قەسام) دەناسرێن ئەركی پاراستنی گرتە ئەستۆ، بەهۆی چالاكییەكانی ئەم حیزبەشەوە ئیسرائیل چەندین جار هێرشی كردووەتە سەر ناوچەكە و چەند جارێكیش بە تایبەت بۆ تیرۆركردنی سەركردەكانی حیزبەكە هێرشی كردووە.
دواتریش لە ساڵی 2012 هێرشێكی بەربڵاوی كردە سەر شوێنەكە و تۆپبارانی كرد و یەكێك لە سەركردەكانی تیرۆركرد.
لە درێژەی گەمارۆی ئیسرائیل بۆ شارەكە، دەرمانی پزیشكی و كارەبا و سوتەمەنی لێ قەدەغە كردووە، چەندین جاریش بە چەكی قورس و فڕۆكەی جەنگی هێرشی كردووەتە سەر خێوەتگەی جەبالیا كە قەرەباڵغترین ناوچەی غەززەیە.
ساڵی 2014 هێرشێكی دیكەی كردە سەر غەززە، ئەمەش دوای ئەو ناڕەزایەتیانەی لەدوای دەستگیركردنی منداڵێك هاتن بەناوی محەمەد ئەبو خضیر كە دوو كەسی توندڕەو دەستگیری دەكەن و بە زیندوویی دەیسوتێنن لە قودس، بزوتنەوەی حەماسیش بە هێرشی "عصف المأكول" وەڵامی هێرشەكەی دایەوە.
كوژراوە دیارەكان
دیارترین ئەو كەسانەی لە ڕووبەڕووبونەوەكاندا كوژراون بە درێژایی ناكۆكییەكان:
- یەحیا عەیاش (سەركردەی باڵی سەربازی حەماس): بەهۆی چاندنی تەقینەوە لە مۆبایلەكەیدا.
- محەمەد درە (دوانزە ساڵان): لە ساڵی 2000 دوای تەقەكردنی سووپای ئیسرائیل بەناو خۆپیشاندەران، لە كامێرای چاڕل ئێندرلانی فەڕەنسی دەردەكەوێت كاتێك منداڵەكە لە پشت باوكیەوە خۆی شاردۆتەوە و بە دەستی ئاماژە بۆ وەستاندنی تەقەكردن دەكات.
- سەڵاح شەحادە(دروستكەری دەزگای سەربازی حەماس)
- ئیبراهیم موقادەمە (ئەندامی مەكتەبی سیاسی حەماس): بەهۆی بۆمبارانكردنی ئۆتۆمبێلەكەی لەلایەن فڕۆكەی ئیسرائیلییەوە.
- ئیسماعیل ئەبو شەنەب (سەركردەی بزوتنەوەی حەماس): بەهۆی بۆمبارانكردنی ئۆتۆمبێلەكەی لەلایەن فڕۆكەی ئیسرائیلییەوە.
- ئەحمەد یاسین (دامەزرێنەر و سەركردەی بزوتنەوەی حەماس): لەكاتی گەڕانەوەی لە نوێژی بەیانی چەند فڕۆكەیەك بۆمبارانی دەكەن.
- عەبدولعەزیز رەنتیسی(یەكێك لە دامەزرێنەرانی حەماس): بۆردومانكردنی بە فڕۆكەی ئەپاتچی.
- نزار ڕەیان (سەركردەیەكی سەربازی حەماس): بۆمبارانكردنی خانووەكەی و كوشتنی خۆی و چوار ژنی و 12 منداڵی.
- رزان نەجار (پەرستاری خۆبەخش): لە خۆپیشاندانەكانی ساڵی 2018 بەدەستی هێزەكانی ئیسرائیل دەكوژرێت كاتێك بریندارانی خۆپیشاندەر چارەسەر دەكات.
ڕێككەوتنی سەدە
ڕیكەوتنی سەدە پرۆژەیەكی ئەمریكیە بۆ چارەسەركردنی كێشەی مێژووی ئیسرائیل فەلەستین و ئیسرائیل-عەرەب، كە ماوەی زیاتر لە دوو ساڵە لەلایەن گرووپی جولەكەی ناو كابینەكەی ترەمپ كاری لەسەر كرا، و لەلایەن گارید كۆشنەری زاوای ترەمپ و جیسون گرین پلانتی ڕاوێژكاری ترەمپ بۆ كاروباری نێودەولەتی و دەیڤد فریدمانی باڵوێزی ئەمەریكا لە ئیسرائیل ئامادەكرا.
پڕۆژەكە بەشێكە لە ستراتیژی (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ) كە لەلایەن ترەمپەوە داڕێژرا بۆ ڕێكخستنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چارەسەركردنی كێشەكان.
پرۆژەكە كە بەسێ قۆناغ و لە ماوەی پێنج ساڵدا جێ بەجێ دەكرێت، سەرەتای پرۆژەكە بریتیە لە دەستنیشانكردنی قودس وەك پایتەختی ئیسرائیل و بەشی ڕۆژهەڵاتیشی وەك پایتەختی فەلەستین بەڵام لەژێر دەسەڵاتی ئیداری ئیسرائیلدا دەبێت.
بۆ فەڵەستینیەكانیش دەوڵەتێك دروست دەكرێت بەناوی دەوڵەتی (فەڵەستینی نوێ) كە كەرتی غەزە و كەرتی ڕۆژئاوا لە خۆ دەگرێت و دەوڵەتە نوێیەكەی فەڵەستین سووپای نییە بەڵكو ئیسرائیل ئەركی پاراستنی ئەو دەوڵەتە دەگرێتە ئەستۆ لە بەرامبەر پێدانی پارەدا لەلایەن فەڵەستینەوە.
لە ڕووی ئابورییەوە كەرتی غەزە و كەرتی ڕۆژئاوا ئاوەدان دەكرێتەوە بۆ ئاوەدان كردنەوەیشی ٣٠ ملیار دۆلار تەرخان دەكرێت و وڵاتانی كەنداو سەدا٧٠% ئەو پارەیە دەدەن و ئەمریكاش سەدا ٢٠% لە ئەستۆ دەكرێت و یەكێتی ئەوروپاش سەدا ١٠% تێچوەكەی دەگرێتە ئەستۆ.
بەپێی پڕۆژەكە كەرتی غەزە لە چەك دادەماڵرێت و تەنها پۆلیسی ناوخۆی دەبێت كە لە ژێر دەستی حكومەتی فەڵەستیندا دەبێت، ناوچەیەكی ئابوری و پیشەسازی لەناو خاكی میسڕدا لە نیمچە دورگەی سینا و لەنزیك شاری ڕەفەح دروست دەكرێت وەك ناوچەیەكی پیشەسازی و بازرگانی بۆ دەوڵەتە نوێیە فەڵەستینیەكە.
بەو پێیەی كەرتی غەزە بەشێكی دابڕاوی دەوڵەتە نوێیەكە دەبێت بۆ گرێدانی بەكەرتی ڕۆژئاواوە وڵاتی چین بەرزە پردێك بە بەرزی ٢٣ مەتر و بە درێژایی ١١٠ كیلۆمەتر بەناو خاكی ئیسرائیلدا دروست دەكات بۆ پێكەوەبەستنی كەرتی غەزە و كەرتی ڕۆژئاوای فەڵەستین و ئیدارەكەی لەژێردەستی ئیسڕائیلیەكاندا دەبێت.
لە سەر ئاستی ناوچەكەش ڕووبەری جوگرافی ئیسڕائل بۆ دوو هێندە فراوان دەكرێت و بەشێك لە خاكی ئوردن كە ناوچەی وادی عەرەبەیە دەخرێتە سەر ئیسرائیل و هەروەها ناوچەی جۆلان دەخرێتە سەر ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبیش دان بە و گۆڕانكارییە جوگرافییە نوێیەی ئیسرائیلدا دەنێن، هەر بەپێی پڕۆژەكە لە قۆناغی دووەم و سێیەمی دا وڵاتانی عەرەبی پەیوەندیەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاسایی دەكەنەوە و هێزێكی هاوبەشی عەڕەبی ئیسرائیلی پێكدەهێنرێت بۆ پاراستنی ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاوشێوەی هێزی ناتۆ دەبێت.
دوای ئەم بڕیارەش چین و توێژەكانی فەڵەستین ناڕەزایەتییەكی زۆریان دەربڕی و ڕەتیان كردەوە قبووڵی بكەن.
