ناوه‌ڕۆك
ناساندن
کۆپنهاگن یان کۆپنهاگ (بە ئینگلیزی: Copenhagen، بە عەرەبی: كوبنهاغن) پایتەخت و پڕ دانیشتووترین شاری دانیمارکە، ژمارەی دانیشتووانی ١.٣ ملیۆن کەسە. ڕووبەری ناوچەی کۆپنهاگن ٢,٠٥٧,١٤٢ کیلۆمەتری دووجایە. کۆپنهاگن لەسەر دوورگەکانی زیلەند و ئاماجەردایە، کە بە گەرووی ئۆریسوند لە شاری مالمۆی سوید جیاکراوەتەوە. پردی ئۆریسوند لە ڕێگەی شەمەندەفەر و ڕێگاوبانەوە هەردوو شارەکە بەیەکەوە دەبەستێتەوە.
جوگرافیا و کەشوهەوا
کۆپنهاگن بەشێکە لە هەرێمی ئۆریسوند کە پێکهاتووە لە زیلەند، لۆلاند-فالستەر و بۆرنهۆڵم لە دانیمارک و سکانیا لە سوید. دەکەوێتە کەناری ڕۆژهەڵاتی دوورگەی زیلەند، بەشێکی لە دوورگەی ئاماگەر و لەسەر ژمارەیەک دوورگەی سروشتی و دەستکردی نێوان ئەو دووانەیە. کۆپنهاگن لە ڕۆژهەڵاتەوە ڕووی لە ئۆریسوند کردووە، کە گەرووی ئاوێکە دانیمارک لە سوید جیا دەکاتەوە و دەریای باکوور بە دەریای باڵتیکەوە دەبەستێتەوە. شاری مالمۆی سویدی و شارۆچکەی لاندسکرۆنا لە دیوی سویدیش هاوسنووری کۆپنهاگنن.
کۆپنهاگن لە ناوچەی کەشوهەوای ئۆقیانوسدایە. کەشوهەواکەی تووشی سیستمی پەستانی نزم دەبێت لە زەریای ئەتڵەسیەوە، کە لە ئەنجامدا بە درێژایی ساڵ بارودۆخێکی ناجێگیر دروست دەکات. بەرزبوونەوەی بارانبارین لە مانگی تەممووز تا ئەیلوول ڕوودەدات بەڵام بە گشتی بارانبارین مامناوەندە. لە کاتێکدا بەفربارین بە شێوەیەکی سەرەکی لە کۆتاییەکانی مانگی کانوونی دووەم تا سەرەتای مانگی ئازار ڕوودەدات، بەڵام دەکرێت بارانبارینیش هەبێت، بە تێکڕا پلەی گەرمی لە دەوروبەری خاڵی بەستنن.
مانگی حوزەیران گەرمترین مانگی ساڵە و بە تێکڕا نزیکەی هەشت کاتژمێر تیشکی خۆر لە ڕۆژێکدا هەیە. مانگی تەممووز گەرمترین مانگە و تێکڕای بەرزترین پلەی گەرما لە ڕۆژدا ٢١ پلەی سەدییە. لە بەرانبەردا تێکڕای کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر لە مانگی تشرینی دووەمدا کەمترە لە دوو کاتژمێر لە ڕۆژێکدا و لە مانگی کانوونی دووەم تا شوبات تەنها یەک کاتژمێر و نیو لە ڕۆژێکدا خۆر دەبینرێت.
مێژوو
لە بنەڕەتدا گوندێکی ماسیگرتنی ڤایکینگەکانە و لە سەدەی ١٠دا لە دەوروبەری ئەو شوێنەی ئێستا بە گامێل ستراند ناسراوە، دامەزراوە، کۆپنهاگن لە سەرەتای سەدەی پازدەهەمدا بووە پایتەختی دانیمارک. سەرەتا لە سەدەی ١٧وە پێگەی خۆی وەک ناوەندێکی ناوچەیی دەسەڵات بە دامەزراوە و بەرگری و هێزە چەکدارەکانی چەسپاند. لە سەردەمی ڕێنێسانسدا شارەکە وەک پایتەختی دیفاکتۆی یەکێتیی کالمار بووە، کە شوێنی پاشایەتی بووە، زۆرینەی ناوچەی باکووری ئێستای لە یەکێتییەکی کەسیدا لەگەڵ سوید و نەرویج بەڕێوەدەبرد کە لەلایەن پاشای دانیمارکەوە حوکمڕانی دەکرا و وەک سەرۆکی دەوڵەت کاری دەکرد. شارەکە بۆ ماوەی زیاتر لە ١٢٠ ساڵ وەک ناوەندی کولتووری و ئابووریی سکاندیناڤیا لە ژێر دەستی یەکێتییەکەدا گەشەی سەند، لە سەدەی پازدەهەمەوە دەستی پێکرد تا سەرەتای سەدەی ١٦ کاتێک یەکێتییەکە هەڵوەشایەوە و سوید لە ڕێگەی یاخیبوونێکەوە یەکێتییەکەی بەجێهێشت.
دوای بڵاوبوونەوەی تاعوون و ئاگرکەوتنەوە لە سەدەی ١٨، شارەکە قۆناغێکی گەشەپێدانی بەسەردا هات. ئەمەش بریتی بوو لە دروستکردنی ناوچەی بەناوبانگی فرێدریکسستادن و دامەزراندنی دامەزراوە کولتوورییەکانی وەک شانۆی شاهانە و ئەکادیمیای شاهانەی هونەرە جوانەکان. دوای کارەساتی زیاتر لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا کاتێک هۆراتیۆ نێڵسن هێرشی کردە سەر بەلەمەکانی دانۆ-نەرویجی و شارەکەی بۆردومان کرد، دووبارە ئاوەدانکردنەوە لە سەردەمی زێڕینی دانیمارکدا ڕوخسارێکی نیوکلاسیکی هێنایە نێو تەلارسازی لە کۆپنهاگن. دواتر، دوای جەنگی جیهانیی دووەم، پلانی پەرەپێدانی خانووبەرە و ناوچەی بازرگانی بەدرێژایی پێنج ڕێگای شەمەندەفەری شارەکان کە لە ناوەندی شارەوە درێژدەبنەوە، پەرەی پێدرا.
لە هاوینی ساڵی ٢٠٠٠ەوە کۆپنهاگن و شاری مالمۆی سوید بە پردی ئۆریسوندەوە بەیەکەوە گرێدراون کە هاتوچۆی شەمەندەفەر و ڕێگاوبانی تێدا دەکرێت. لە ئەنجامدا کۆپنهاگن بووەتە ناوەندی ناوچەیەکی گەورەتر کە هەردوو وڵاتی گرتۆتەوە. پردەکە گۆڕانکارییەکی بەرچاوی لە سیستەمی گواستنەوەی گشتیدا هێناوەتە ئاراوە و بووەتە هۆی دووبارە گەشەپێدانی بەرفراوانی ئاماگەر. کەرتی خزمەتگوزاری و بازرگانی شارەکە پەرەی سەندووە و ژمارەیەک دامەزراوەی بانکی و دارایی دامەزراون. هەروەها دامەزراوە پەروەردەییەکان گرنگییان بەخۆوە بینیوە، بەتایبەتی زانکۆی کۆپنهاگن کە ٣٥ هەزار خوێندکاری تێدایە. پێشهاتێکی دیکەی گرنگ بۆ شارەکە میترۆی کۆپنهاگنە، سیستەمی هێڵی ئاسن لە ساڵی ٢٠٠٢ کرایەوە و تا ساڵی ٢٠٠٧ دانرا.
ئابووری و کارگێڕی
لە وەرچەرخانی سەدەی بیست و یەکەمەوە، کۆپنهاگن گەشەسەندنی بەهێزی شار و کولتووری بەخۆیەوە بینیوە، کە بە وەبەرهێنان لە دامەزراوە و ژێرخانەکانیدا ئاسانکاری بۆ کراوە. شارەکە ناوەندی ڕۆشنبیری و ئابووری و حکومی دانیمارکە؛ یەکێکە لە ناوەندە داراییە سەرەکییەکانی باکووری ئەورووپا لەگەڵ بۆرسەی کۆپنهاگن. ئابووریی کۆپنهاگن پێشکەوتنی خێرای بەخۆیەوە بینیوە لە کەرتی خزمەتگوزاریدا، بەتایبەتی لەڕێگەی دەستپێشخەرییەکانی تەکنەلۆژیای زانیاری، دەرمانسازی و تەکنەلۆژیای پاک. لە دوای تەواوبوونی پردی ئۆریسوندەوە، کۆپنهاگن زیاتر لەگەڵ پارێزگای سکانیا لە سوید و گەورەترین شارەکەی کە مالمۆیە، هەرێمی ئۆریسوند پێکدەهێنێت.
کۆپنهاگن ناوەندی ئابووری و دارایی گەورەی دانیمارکە. ئابووری شارەکە تا ڕادەیەکی زۆر لەسەر خزمەتگوزاری و بازرگانی دامەزراوە. ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٠ دەریدەخەن کە زۆرینەی ڕەهای ئەو ٣٥٠ هەزار کرێکارەی کۆپنهاگن لە کەرتی خزمەتگوزاری بەتایبەتی گواستنەوە و پەیوەندییەکان، سەر بە بازرگانی و دارایین، لە کاتێکدا کەمتر لە ١٠ هەزار کرێکار لە پیشەسازییەکانی بەرهەمهێناندا کاردەکەن. هێزی کاری کەرتی گشتی نزیکەی ١١٠ هەزار کەسە، لەوانەش پەروەردە و چاودێری تەندروستی. لە ساڵی ٢٠٠٦ تا ٢٠١١ ئابووری لە کۆپنهاگن بە ڕێژەی ٢.٥% گەشەی کردووە، لە کاتێکدا لە هەموو دانیمارک بە ڕێژەی نزیکەی ٤% دابەزیوە. لە ساڵی ٢٠١٧دا، هەرێمی پایتەختی فراوانتری دانیمارک، بەرهەمی ناوخۆیی گشتی (GDP) ١٢٠ ملیار یۆرۆ بووە، هەروەها پازدەهەمین گەورەترین بەرهەمی ناوخۆیی سەرتاسەری هەرێمەکانی یەکێتیی ئەورووپا بووە.
بەهۆی ژمارەیەک پردەوە کە قەزا جیاوازەکان بەیەکەوە دەبەستنەوە، دیمەنی شارەکە بە پارک و سەیرانگا و کەنار ئاوەکان تایبەتمەندە. شوێنە گرنگەکانی کۆپنهاگن بریتین لە: باخچەی تیڤۆلی، پەیکەری دەریاچەی بچووک، کۆشکەکانی ئامالیێنبۆرگ و کریستیانسبۆرگ، قەڵای ڕۆزنبۆرگ، کڵێسای فرێدریک، بۆرسن و زۆرێک لە مۆزەخانە و چێشتخانە و یانە شەوانەکان شوێنی گەشتیاری.
کۆپنهاگن شوێنی زانکۆی کۆپنهاگن و زانکۆی تەکنیکی دانیمارک و قوتابخانەی بازرگانی کۆپنهاگن و زانکۆی ئایتی کۆپنهاگنە. زانکۆی کۆپنهاگن لە ساڵی ١٤٧٩ دامەزراوە، کۆنترین زانکۆیە لە وڵاتی دانیمارک. کۆپنهاگن شوێنی یانەکانی تۆپی پێی کۆپنهاگن و برۆندبی ئای ئێفە. ماراسۆنی ساڵانەی کۆپنهاگن لە ساڵی ١٩٨٠ دامەزراوە، و یەکێکە لە شارەکانی جیهان کە پاسکیلسوارییەکی زۆری تێدایە.
دیمۆگرافی و کۆمەڵگە
شاری کۆپنهاگن پڕ دانیشتووترین شاری دانیمارک و یەکێکە لە شارەکانی وڵاتانی باکوور. شارەوانی کۆپنهاگن خاوەنی زۆرترین دانیشتوانی وڵاتەکەیە و یەکێکە لە شارەوانییە باکوورییەکان کە زۆرترین دانیشتوویان هەیە و ژمارەی دانیشتووانی ٦٤٤٤٣١ کەسە (لە ساڵی ٢٠٢٢). لە ساڵانی نەوەدەکان و دەیەکانی یەکەمی سەدەی بیست و یەکەمدا بووژانەوەیەکی دیمۆگرافی ڕوویدا، کە زۆرتر بەهۆی کۆچکردن بۆ دانیمارکەوە بوو. بەپێی ئامارەکانی چارەکی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢، ٧٣.٧%ی دانیشتووانی شارەوانییەکە بە ڕەچەڵەک دانیمارکی بوون، بەم شێوەیە پێناسە دەکرێت کە لانیکەم یەک دایک و باوکیان لە دانیمارک لەدایک بووە و ڕەگەزنامەی دانیمارکیی هەیە.
| دانیمارکی | ٧٣.٧% |
| ئەوروپیەکانی تر | ١٢.٩% |
| ئاسیایی | ٨.٢% |
| ئەفریقی | ٣.٠% |
| ئەوانی تر | ٢.٢% |
ئایین
زۆرینەی (٥٦.٩%)ی ئەوانەی لە کۆپنهاگن دەژین پەیڕەوکاری کڵێسای لۆتەرانی دانیمارکن کە گەورەترین باڵی مەسیحیی پرۆستانتە. هەروەها چەند کۆمەڵگەیەکی تری مەسیحی لەم شارەدا هەن کە گەورەترینیان کۆمەڵگەی ڕۆمانیی کاسۆلیکە. کۆچی بیانی بۆ کۆپنهاگن کە لە سێ دەیەی ڕابردوودا بەرزبووەتەوە، بەشداری کردووە لە زیادبوونی هەمەجۆریی ئایینی؛ مزگەوتی گەورەی کۆپنهاگن کە یەکەم مزگەوتە لە دانیمارک، لە ساڵی ٢٠١٤ کرایەوە. ئیسلام دووەم گەورەترین ئایینە لە کۆپنهاگن کە نزیکەی ١٠%ی دانیشتووانەکەی پێکدەهێنێت. لە کاتێکدا هیچ ئامارێکی فەرمی نییە، بەشێکی بەرچاو لە ١٧٥,٠٠٠-٢٠٠,٠٠٠ موسڵمان لە وڵاتەکەدا لە ناوچەی شارستانی کۆپنهاگن دەژین، کە زۆرترین چڕبوونەوەیان لە نۆرێبرۆ و ڤێستێنینە.
هەروەها نزیکەی ٧ هەزار جوولەکە لە دانیمارک هەن کە زۆربەیان لە ناوچەی کۆپنهاگنن. مێژوویەکی دوور و درێژی جوولەکەکان لەم شارەدا هەیە و یەکەم پەرستگەی کۆپنهاگن بۆ جوولەکەکان لە ساڵی ١٦٨٤ دروستکراوە.
