ناوه‌ڕۆك
ناساندن
یووری ڤلادیمیرۆڤیچ ئەندرۆپۆڤ (بە ئینگلیزی: Yuri Andropov، بە عەرەبی: يوري أندروبوف) شەشەمین سەرکردەی باڵای یەکێتیی سۆڤیەت و چوارەمین سکرتێری گشتیی حیزبی شیوعیی یەکێتیی سۆڤیەت بوو. دوای حوکمڕانی ١٨ ساڵەی لیۆنید برێژنێڤ، ئەندرۆپۆڤ لە تشرینی دووەمی ١٩٨٢ تا مردنی لە شوباتی ١٩٨٤ لەو پۆستەدا کاری کردووە.
ئەندرۆپۆڤ لە سەرەتای کاری خۆیدا لە ساڵی ١٩٥٤ تا ١٩٥٧ وەک باڵیۆزی سۆڤیەت لە هەنگاریا کاری کردووە و لەو ماوەیەدا دەستی هەبووە لە سەرکوتکردنی ڕاپەڕینی هەنگاریا لە ساڵی ١٩٥٦. لە ١٠ی ئایاری ١٩٦٧ وەک سەرۆکی KGB دەستنیشان کراوە. لەم پۆستەدا لە ڕێگەی دەستگیرکردنی بەکۆمەڵ سەرپەرشتی سەرکوتێکی بەرفراوانی ناکۆکی کرد. دوای ئەوەی برێژنێڤ لە ساڵی ١٩٧٥ تووشی جەڵتەی دڵ بوو و توانای حوکمڕانییەکەی نەما، ئەندرۆپۆڤ بە شێوەیەکی کاریگەر شانبەشانی وەزیری دەرەوە ئاندرێ گرۆمیکۆ و وەزیری بەرگری ئاندرێ گرێچکۆ و جێنشینەکەی بەناوی گرێچکۆ، مارشاڵ دیمیتری ئوستینۆڤ، دەستی بەسەر زۆرێک لە دەسەڵاتەکاندا گرت بۆ بەڕێوەبردنی کارەکانی وڵات.
لەگەڵ مردنی برێژنێڤ لە ١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٨٢، یووری ئەندرۆپۆڤ شوێنی گرتەوە و وەک سکرتێری گشتی و سەرۆکی یەکێتیی سۆڤیەت دەستبەکار بوو. ئەندرۆپۆڤ لە ماوەی کورتی ماوەی سەرۆکایەتییەکەیدا هەوڵیدا گەندەڵی و ناکارایی لەناو وڵاتدا نەهێڵێت، ئەمەش بە لێکۆڵینەوە لە بەرپرسان بەهۆی پێشێلکردنی دیسپلینی حیزبی و بەتاوانناساندنی نەڕۆشتنە سەر کاری دەسەڵاتداران. لە سەردەمی ئەودا جەنگی سارد چڕتر بووەوە، هەروەها دەبوایە مامەڵە لەگەڵ قەیرانی گەشەسەندنی ئابووریی سۆڤیەت بکات. کاریگەرییە سەرەکییە درێژخایەنەکەی بریتی بوو لە هێنانە پێشەوەی نەوەیەکی نوێی گەنجانی چاکسازیخواز، کە وەک خۆی وزەبەخش بوون، لەوانە یێگۆر لیگاچیۆڤ، نیکۆلای ڕیژکۆڤ و لە هەمووی گرنگتر میخائیل گۆرباچۆڤ. بەڵام لەگەڵ تووشبوونی بە لەکارکەوتنی گورچیلەکانی لە شوباتی ١٩٨٣، تەندروستیی ئەندرۆپۆڤ بە خێرایی دەستی بە تێکچوون کرد. لە ٩ی شوباتی ١٩٨٤ دوای ئەوەی تەنها نزیکەی ١٥ مانگ سەرکردایەتی وڵاتەکەی کرد، کۆچی دوایی کرد.
سەرەتاکانی ژیانی
یووری یووری ڤلادیمیرۆڤیچ ئەندرۆپۆڤ لە ڕێکەوتی ١٩١٤/٦/١٥ لە ناگۆتسکۆیەی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا لەدایکبوو، باوکی ئەندازیاری هێڵی ئاسن بوو، هەرزوو کۆچی دوایی کرد و یووری ناچار کرد لە تەمەنێکی بچووکدا کار بکات. لە چەندین پیشەدا کاری کردووە، وەک ئۆپەراتۆری تەلەگراف، سینەماکار و دەریاوان. دەرچووی فاکەڵتی ئەندازیاری کەشتییە و وەک ئەندازیار لە کارگەی کەشتیوانی لە شاری ریبینسک کاری کردووە، کە دەکەوێتە کەناری ڕووباری ڤۆلگا لە باکووری ڕووسیا، لەوێش وەک سکرتێری ڕێکخراوی لاوانی شیوعی لە کارگەی کەشتییەکە هەڵبژێردرا.
یووری ئەندرۆپۆڤ بەشدارییەکی چالاکانەی کرد لە هەموو ئەو ڕێوشوێنە سزایانەی کە لە ساڵانی ١٩٣٠دا لە دژی کادیرە پێشەنگەکانی حیزب و دەوڵەت پەیڕەو کرا، کە وای لێکرد بە خێرایی لە پلەکانی پۆستەکانی حیزبدا بەرز بێتەوە. لە ساڵی ١٩٤٠ بە سکرتێری یەکەمی ڕێکخراوی لاوانی شیوعی لە شاری پترۆزاڤۆدسک لە باکووری ڕۆژاوای ڕووسیا هەڵبژێردرا.
دەسەڵات
وەرچەرخانی گەورەی ژیانی ئەندرۆپۆڤ لە ساڵی ١٩٥١دا هات، کاتێک گواسترایەوە بۆ مۆسکۆ، لەوێ یووری ئەندرۆپۆڤ لە ئامێرەکانی کۆمیتەی ناوەندی حیزبی شیوعی یەکێتی سۆڤیەتدا کاری دەکرد. بەڵام خراپبوونی پەیوەندییەکانی لەگەڵ مالێنکۆڤ کە ئەو کاتە بەرپرسێکی باڵای حیزب و دەوڵەتی بوو، ڕێگری کرد لەوەی پلەی بەرز ببێتەوە. دواتر گواسترایەوە بۆ وەزارەتی دەرەوە و وەک باڵیۆز لە کۆماری هەنگاریا نیشتەجێ کرا. ماوەی کارکردنی وەک باڵیۆز لە هەنگاریا هاوکات بوو لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی گەلانی هەنگاریا لە ساڵی ١٩٥٦ کە هەموو هەنگاریای گرتەوە.
ئەندرۆپۆڤ ڕۆڵێکی سەرەکی گێڕا لە سەرکوتکردنی ئەو خۆپیشاندانانەی کە لە هەنگاریا ڕوویان دەدا و داوای لە سەرکردەکانی سۆڤیەت کرد "یانووش کادر" دابنێن، کە وایکرد دوای گەڕانەوە لە ساڵی ١٩٥٧ بەشی لیژنەی ناوەندیی حیزبی شیوعی بەڕێوە ببات. لە ساڵی ١٩٦٧ بوو بە بەرپرسی دەزگای هەواڵگریی سۆڤیەتی (KGB) و دەستێکی باڵای هەبوو لە سەرکوتکردنی بەرەی ئۆپۆزسیۆن.
لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی بیست، کاریگەری و پێگەی ئەندرۆپۆڤ لە حیزب و دەوڵەتدا بەهێزتر بوو، ئەمەش دوای خۆکوشتنی جەنەڕاڵ تسڤیگۆن کە یاریدەری برێژنێڤ و جێگری ئەندرۆپۆڤ بوو لە کەی جی بی، هەروەها دوای جەڵتەی دڵی برێژنێڤ و مردنی ئەندرێی سوسلۆڤ کە ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی و بەرپرسیاری ئایدۆلۆژیای حیزبی بوو. ئەندرۆپۆڤ کرا بە سکرتێری کۆمیتەی ناوەندی بۆ کاروباری ئایدۆلۆجی، کە دوای پۆستی سکرتێری گشتی دووهەم پێگەی حیزبە. بەهۆی ئەوەوە ئەندرۆپۆڤ دەستی کرد بە سەرۆکایەتی کۆبوونەوەکانی مەکتەبی سیاسی لەکاتی نەبوونی برێژنێڤدا کە نەخۆش بوو.
کۆچی دوایی
بەهۆی تێکچوونی تەندروستییەوە لە ساڵی ١٩٨٣ و دواتریش تووشبوونێکی سەخت بە نەخۆشی گورچیلەکانی، لە ٩ی شوباتی ١٩٨٤دا کۆچی دوایی کرد. مردنەکەی کاریگەری لەسەر ئەو خەڵکە هەبوو کە هیوای گۆڕانکاری گەورەیان هەبوو، چونکە پلانێکی گەورەی چاکسازی لە هەگبەدا بوو، بەڵام هەمووان بە هاتنی کۆنستانتین چێرنێنکۆ لەدوای ئەو بێهیوا بوون.
