ناوه‌ڕۆك
ناساندن
لیۆنید ئیلیچ برێژنێڤ (بە ئینگلیزی: Leonid Brezhnev، بە عەرەبی: ليونيد بريجنيف) سیاسەتمەدارێکی سۆڤیەت بوو کە وەک سکرتێری گشتی حیزبی شیوعی (١٩٦٤-١٩٨٢) و وەک سەرۆکی سەرۆکایەتی سۆڤیەتی باڵا (١٩٦٠-١٩٦٤ و ١٩٧٧-١٩٨٢) سەرکردایەتی یەکێتیی سۆڤیەت دەکرد. ماوەی ١٨ ساڵ وەک سکرتێری گشتی دەسەڵاتدار بوو. ماوەی سەرۆکایەتی برێژنێڤ وەک سکرتێری گشتی لەلایەن مێژوونووسانەوە مشتومڕی لەسەرە؛ لە کاتێکدا دەسەڵاتی ئەو بە سەقامگیری سیاسی و سەرکەوتنی بەرچاو لە سیاسەتی دەرەوە تایبەتمەند بوو، لە هەمان کاتیش بە گەندەڵی، ناکارایی، چەقبەستوویی ئابووری و گەشەسەندنی خێرای بۆشاییی تەکنەلۆژی لەگەڵ ڕۆژاوادا دەناسرێتەوە.
برێژنێڤ لە بنەماڵەیەکی چینی کرێکار لە شاری کامێنسکۆیە (ئێستا کامیانسکیی ئۆکرانیا) لە ناوچەی ئیکاتێرینۆسلاڤی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا لەدایکبووە. دوای ئەوەی ئەنجامی شۆڕشی ئۆکتۆبەر بە دروستبوونی یەکێتیی سۆڤیەت کۆتایی پێهات، برێژنێڤ لە ساڵی ١٩٢٣ پەیوەندی بە خولی لاوانی حیزبی شیوعیەوە کرد پێش ئەوەی لە ساڵی ١٩٢٩ ببێتە ئەندامی فەرمی حیزبەکە. کاتێک ئەڵمانیای نازی لە حوزەیرانی ساڵی ١٩٤١دا هێرشی کردە سەر یەکێتیی سۆڤیەت، وەک کۆمیسار، پەیوەندی بە سوپای سوورەوە کرد و بە خێرایی لەڕێگەی ڕیزەکانەوە بەرزبووەوە و بوو بە جەنەراڵێکی سەرەکی لە جەنگی جیهانیی دووەمدا. دوای کۆتایی هاتنی جەنگەکە، برێژنێڤ لە ساڵی ١٩٥٢ پلەی بەرزکرایەوە بۆ کۆمیتەی ناوەندی حیزبەکە و ساڵی ١٩٥٧ بوو بە ئەندامی تەواوی مەکتەبی سیاسی، لە ساڵی ١٩٦٤دا ئەوەندە دەسەڵاتی کۆکردەوە کە بتوانێت جێگەی نیکیتا خرۆشۆڤ بگرێتەوە و ببێتە سکرتێری یەکەم.
لە ماوەی سەرۆکایەتییەکەیدا، ڕێبازی کۆنەپەرستانە و پراگماتیکی برێژنێڤ بۆ حوکمڕانی، پێگەی نێودەوڵەتی یەکێتیی سۆڤیەت بە شێوەیەکی بەرچاو باشتر کرد و لە هەمان کاتدا پێگەی پارتە دەسەڵاتدارەکەی لە ناوخۆدا سەقامگیر کرد. لە کاتێکدا کە زۆرجار خرۆشۆف بەبێ ڕاوێژکردن بە مەکتەبی سیاسی بڕیاری دەدا، بەڵام برێژنێڤ کەسێکی وریا بوو و نەیدەهێشت ناکۆکی لە نێوان سەرکردایەتی حیزبەکەدا ڕوو بدات. لە هەمان کاتیش، یەکسانیی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمریکا بەدەستهێنا و دەسەڵاتی یەکێتیی سۆڤیەتی بەسەر ئەورووپای ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتدا بەهێزتر کرد. جگە لەوەش، کۆبوونەوەی چەکی بەرفراوان و دەستێوەردانی سەربازی بەربڵاو لە ژێر سەرکردایەتی برێژنێڤدا، کاریگەریی یەکێتیی سۆڤیەت لە دەرەوەی وڵات (بەتایبەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا) بە شێوەیەکی بەرچاو فراوانتر کرد، هەرچەندە ئەم هەوڵانە دەیسەلمێنن کە تێچووی زۆری ویستووە و و لە ساڵانی دواتردا ئابووریی سۆڤیەتیان شکاند.
بە پێچەوانەوە، بێ بایەخکردنی برێژنێڤ لە چاکسازیی سیاسی، سەردەمێکی داڕمانی کۆمەڵگەی هێنایە ئاراوە کە بە چەقبەستوویی برێژنێڤ ناسراوە. جگە لە گەندەڵیی بەربڵاو و دابەزینی گەشەی ئابووری، ئەم قۆناغە بە زیادبوونی بۆشایی تەکنەلۆجی لە نێوان یەکێتیی سۆڤیەت و ئەمریکادا تایبەتمەند بوو.
دوای ساڵی ١٩٧٥ تەندروستی برێژنێڤ بەخێرایی تێکچوو و زیاتر لە کاروباری نێودەوڵەتی کشایەوە، لە هەمان کاتدا دەستی بە دەسەڵاتەوە هێشتەوە. لە ١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٨٢ کۆچی دوایی کرد و یووری ئەندرۆپۆڤ لە شوێنی ئەو پێگەی سکرتێری گشتی گرتەوە.
ژیان
لیۆنید برێژنێڤ لە ١٩ی کانوونی دووەمی ١٩٠٦ لە شاری کامێنسکۆیە (ئێستا کامیانسکی)ـی ئۆکرانیا لە بنەماڵەی باوکێکی کرێکار لەدایکبووە. لە ساڵی ١٩١٥ لە وڵاتی خۆی دەچێتە قوتابخانەیەکی کلاسیک. بیرکاری یەکێک بووە لە بابەتە دڵخوازەکانی، هەمیشەش خۆی لە خوێندنی زمانە بیانییەکان دزیوەتەوە.
برێژنێڤ ساڵی ١٩٢٧ کۆلێژی کشتوکاڵی تەواو کردووە و وەک ئەندازیار لە ناوچەی کورسک و کۆماری بیلاڕووس و ناوچەی ئۆرال کاری کردووە. بەشداری لە دامەزراندنی یەکیەتی کشتوکاڵی و دەستبەسەرداگرتنی موڵک و ماڵی دەوڵەمەندەکان کرد. لە ساڵی ١٩٣١ پەیوەندی بە حیزبی شیوعیەوە دەکات. پاشان دەگەڕێتەوە بۆ شاری زێدی خۆی لە کامێنسکۆیە، لەوێ لە کارگەی کانگاکان کار دەکات و لە هەمان کاتدا لە خولی ئێوارانی پەیمانگەی کانگا خوێندوویەتی و لە ساڵی ١٩٣٥دا لەوێ دەرچووە. پاشان بانگ کرا بۆ ئەوەی بۆ ماوەی ساڵێک لە سوپای سووردا خزمەت بکات. گەڕایەوە بۆ زێدی خۆی بۆ ئەوەی بەڕێوەبردنی کۆلێجی کانگا بگرێتە ئەستۆ. توانی بەخێرایی بە پلیکانەکانی حیزبدا بەرز بێتەوە و ساڵی ١٩٣٩ برێژنێڤ خۆی بوو بە سکرتێری کۆمیتەی حیزب بۆ کاروباری پڕوپاگەندە لە پارێزگاکەدا. پاشان سەرۆکایەتی بەشی پیشەسازی جەنگی لە کۆمیتەی حیزبی پارێزگا وەرگرت.
جەنگی جیهانیی دووەم
کاتێک ئەڵمانیای نازی لە ٢٢ی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤١دا هێرشی کردە سەر یەکێتیی سۆڤیەت، برێژنێڤ وەک زۆربەی بەرپرسە باڵاکان، خەریکی چۆڵکردنی پیشەسازییەکان بوو لە شاری دنیپرۆپیترۆڤسکەوە بۆ ڕۆژهەڵاتی یەکێتیی سۆڤیەت پێش ئەوەی شارەکە لە ٢٦ی ئابی ١٩٤١ بکەوێتە دەست ئەڵمانییەکان، دوای ئەوەش ئەو وەک کۆمیساری سیاسی دەستنیشانکرا. لە مانگی تشرینی یەکەمدا برێژنێڤ ڕووی لە بەشی سیاسی بەرەی باشوور کرد، پلەی کۆمیساری پێ درا، کاتێک ئۆکرانیا لە ساڵی ١٩٤٢ لەلایەن ئەڵمانییەکانەوە داگیرکرا، برێژنێڤ وەک جێگری سەرۆکی بەشی سیاسی بەرەی قەفقاز ڕەوانەی قەفقاز کرا. لە نیسانی ١٩٤٣ دەبێتە بەرپرسی بەشی سیاسی سوپای ١٨. لە کۆتایی ئەو ساڵەدا سوپای ١٨ بوو بە بەشێک لە بەرەی ئۆکرانیا، لە کاتێکدا سوپای سوور پێشەنگی وەرگرتەوە و لە ڕێگەی ئۆکرانیا بەرەو ڕۆژاوا پێشڕەوی کرد.
برێژنێڤ لەگەڵ نیکیتا خرۆشۆڤ کۆمیساری باڵای سیاسی بوو لە ناوچەکە و ساڵانێک پێش جەنگ خرۆشۆڤی ناسیبوو. کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٣١ چاوی بە خرۆشۆڤ کەوتبوو کاتێک پەیوەندی بە حیزبەوە کرد. برێژنێڤ ماوەیەکی زۆر لە بەرەی قەفقاز لە نزیک شاری نۆڤۆرۆسیسک بەسەر دەبات. لە کۆتایی جەنگدا برێژنێڤ پلەی بەرزکرایەوە بۆ پۆستی بەرپرسی بەشی سیاسی ئەو ناوچە و بوو بە سەرتیپ.
دوای جەنگ برێژنێڤ بۆ ماوەیەکی کاتی سوپای سۆڤیەتی بە پلەی سالارەوە لە ئابی ١٩٤٦ جێهێشت، تەواوی جەنگەکەی وەک کۆمیساری سیاسی بەسەر بردبوو نەک فەرماندەی سەربازی، دوای ئەوە کاری لەسەر پڕۆژەکانی ئاوەدانکردنەوە لە ئۆکرانیا کرد و ساڵی ١٩٤٦ بوو بە سکرتێری گشتیی پارتەکە لە دنیپرۆپێترۆڤسک. لە ساڵی ١٩٥٠ کۆمیتەی حیزبی ئۆبلاستەکانی زاپۆرۆژی و دنێپرۆپیترۆڤسکی ئۆکرانیا بەڕێوەدەبات.
لەو ماوەیەدا برێژنێڤ بە توانای دروستکردنی پەیوەندی باش لەگەڵ خەڵک و ناچارکردنی یاریدەدەرەکانی بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکانی کارەکەی تایبەتمەند بوو. ناوبانگێکی زۆری لە نێو چالاکانی حیزبی و هەموو چین و توێژەکانی کرێکاراندا پەیدا کرد. برێژنێڤ هەموو جارێک هەوڵی دەدا خۆی بە کەسانێک دەورە بدات کە بە شێوەیەکی کەسی دڵسۆزی ئەو بوون. کە یارمەتی دا بۆ وەرگرتنی پۆستی سکرتێری یەکەمی کۆمیتەی حیزبی شیوعی کۆماری مۆڵدۆڤا. برێژنێڤ حەزی لە گۆڕانکاری توند نەبوو. ئەم خەسڵەتە بە یەکێک لە تایبەتمەندییە هەرە گرنگەکانی کارەکتەری ئەو دادەنرێت، کە بە ڕوونی کاتێک پۆستی باڵای لە حیزب و دەوڵەتدا وەرگرتووە دەرکەوتووە. وەک سکرتێری یەکەمی کۆمیتەی حیزبی شیوعی مۆڵدۆڤا، لە ساڵی ١٩٥٢ وەک نوێنەری کۆنگرەی نۆزدەهەمی حیزبی شیوعی یەکێتی سۆڤیەت هەڵبژێردرا و لەوێش سەرنجی ستالینی بۆ لای خۆی ڕاکێشا.
بە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حیزب و سکرتێری کۆمیتەی ناوەندی و ئەندامی سەرۆکایەتیی فراوانکراوی کۆمیتەی ناوەندی حیزبی شیوعی یەکێتیی سۆڤیەت هەڵبژێردرا. بەڵام تا مردنی لە ساڵی ١٩٥٣، ستالین تەنانەت یەک کۆبوونەوەی سەرۆکایەتی درێژکراوی خۆی ئەنجام نەدا. برێژنێڤ بێکار لە مۆسکۆ مایەوە تا ئەو کاتەی سەرۆکایەتی فراوانکراو دوای مردنی ستالین هەڵوەشایەوە و برێژنێڤ وەک جێگری بەشی سیاسیی گشتی لە سوپای سۆڤیەت و دواتر سکرتێری دووەمی کۆمیتەی ناوەندی حیزبی شیوعی کۆماری کازاخستانی سۆڤیەت دەستنیشانکرا.
پاشان برێژنێڤ ڕاسپێردرا بۆ سەرپەرشتیکردنی هەڵمەتێکی کشتوکاڵی نوێ، کە بریتی بوو لە وەرگرتنەوەی زەوییە پاکیزەکان لە کازاخستان. کە دواتر لە بەشی سێیەمی بیرەوەرییە بەناوبانگەکانیدا لە ژێر ناونیشانی "زەوی پاکیزە"دا باسی کردووە. سەركەوتنی ئەو هەڵمەتە وایكرد برێژنێڤ لە ساڵی ١٩٥٦دا بگەڕێتەوە ناو گەورە سیاسی و حیزبییەکان و پۆستی سكرتێری كۆمیتەی ناوەندی ئەو حیزبە وەربگرێت، بەو پێیەی ئەو یەكێك بوو لە یاریدەرە دڵسۆزەكانی نیكیتا خرۆشۆڤ، سكرتێری گشتی حیزبی شیوعیی سۆڤیەت و سەروەزیرانی ئەو وڵاتە لەو کاتەدا.
بێبەشکردنی خرۆشۆف و دەستڕاگەیشتن بە دەسەڵات
لە ساڵی ١٩٦٠ برێژنێڤ بۆ پۆستی سەرۆکی سەرۆکایەتی سۆڤیەتی باڵا دەستنیشانکرا. برێژنێڤ بە کارەکتەری بەهێز و زیرەکی گەورە جیا نەدەکرایەوە. بۆیە نەیدەویست ببێتە دەستی ئاسنینی حیزب و دەوڵەت، بەڵام چالاكێكی حیزبی فێڵباز بوو كە بە نهێنییەكانی كارپێكردنی ئاپارتی حیزبی و كردنی لە خزمەتی بەرژەوەندی كەسێكی بەرپرسدا ئاشنا بوو، ئەمەش یارمەتیدەر بوو لە بەشداریكردنی هاوەڵانی لە هەوڵێک بۆ دوورخستنەوەی خرۆشۆڤ لە پلەی سکرتێری گشتی و وەرگرتنەوەی دەسەڵات لێی لە تشرینی یەکەمی ١٩٦٤.
برێژنێڤ توانی وردە وردە لەو کەسانە ڕزگاری ببێت کە ڕێگرییان لێ دەکرد و هەمووانی گواستەوە بۆ پۆستی نابەرپرسانە لە ئۆرگانەکانی حکوومەت و سەندیکاکان. لە ساڵی ١٩٦٤ حیزبی شیوعیی سۆڤیەت نیکیتا خرۆشۆڤی سەرۆکی یەکێتییەکەی لابرد، ئەمەش دوای ڕووداوی قەیرانە ئەتۆمییەکانی کووبا و کشاندنەوەی چەکە ئەتۆمییەکانی لە دژی ئەمریکا.
دەسەڵات
تایبەتمەندی سیاسەتی برێژنێڤ بە هەوڵدان بۆ بڵاوکردنەوەی کاریگەریی سۆڤیەت لە هەموو جیهاندا بوو بە پشتیوانیکردن لە بزووتنەوەی بەناو ڕزگاریخوازی نەتەوەیی لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو و پارتە کۆمۆنیستەکانی وڵاتانی پێشکەوتووی سەرمایەداری، کە بووە هۆی پێکدادانی بەرژەوەندییەکانی یەکێتیی سۆڤیەت و ئەمریکا لە ناوچە جیاوازەکانی جیهان، وەک باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفغانستان و ئەمریکای لاتین و وڵاتانی ئەفریقا. لە ئاستی پەیوەندییەکانی سۆڤیەت و ئەمریکادا، برێژنێڤ شانازی بە بەدەستهێنانی هاوسەنگییەکی ستراتیجی لە نێوان یەکێتیی سۆڤیەت و ئەمریکا و دەستپێکردنی سیاسەتی کەمکردنەوەی چەکی هێرشبەری و بەرگریی ستراتیژی دەکات، بەتایبەت دوای سەردانەکەی ڕیچارد نیکسۆن سەرۆکی ئەمریکا بۆ مۆسکۆ لە ساڵی ١٩٧٢. یەکێک لە کارە پێشینەکانی سیاسەتی دەرەوە لە سەردەمی برێژنێڤدا چەسپاندنی ئۆردوگای سۆسیالیستی بوو کە وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژهەڵات و هیندۆچین و کووبای لەخۆ گرتبوو.
لە سەردەمی سەرکردایەتی لیۆنید برێژنێڤدا، پزیشکی دەروونی بۆ لاوازکردن و دوورخستنەوەی نەیارانی سیاسی ("ناڕازی") بەکار دەهێنرا کە دەیانویست بۆچوونەکانی خۆیان بخەنە ڕوو کە پێچەوانەی باوەڕی فەرمی دەوڵەت بوو.
دەستکەوتەکانی
لە ماوەی (١٩٦٨-١٩٧٣) بەرهەمی کشتوکاڵی ساڵانە بە ڕێژەی ٤% زیادی کرد و لە پلانی هەشتەمی پێنج ساڵەدا بەرهەمی پۆڵا بە ڕێژەی ٣٨% زیادی کرد و مەودای کاڵای بەکاربەر بە ڕێژەی ٩% فراوانتر بوو. برێژنێڤ بە ئەنجامدانی گۆڕانکارییە خێراکان پابەند بوو لە وەبەرهێنانەکان، کە بەکارهێنەرانی سۆڤیەتی ڕازی دەکرد و دەبووە هۆی ئاستێکی بەرزتر لە ژیان بۆیان.
گەشەپێدانی دەرەکی
پەیوەندییەکانی برێژنێڤ لەگەڵ وڵاتە گەورەکانی سەرمایەداری وەک ئەمریکا بەهێز نەبوو، بە پێچەوانەوە هەوڵی بڵاوکردنەوەی کاریگەریی کۆمۆنیستەکانی دەدا لەڕێگەی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی جیهانییەوە، کە بووە هۆی پێکدادانی لەگەڵ ئەمریکا لە ئەفغانستان، ئەمریکای لاتین، ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست. برێژنێڤ رۆڵێكی گرنگی هەبووە لە ململانێی عەرەب و ئیسرائیل پێش جەنگی ئۆكتۆبەری ١٩٧٣ و لە ماوەی جەنگی ئۆكتۆبەری ١٩٧٣شدا، بەو پێیەی یەكێتیی سۆڤیەت سەرچاوەی سەرەكی پاڵپشتی عەرەب بوو بە چەك و لایەنی سیاسی، لە كاتێكدا كە ئەمریكا بە تەواوی لایەنگری لە لایەنی ئیسرائیل دەکرد.
کۆچی دوایی
لە ناوەڕاستی حەفتاکانی سەدەی بیستەم برێژنێڤ تووشی جەڵتەی دڵ بوو، ئەمەش وایکرد توانای قسەکردنی نەمێنێت بەباشی. ئەمەش دواجار بووە هۆی خۆدزینەوە لە بەڕێوەبردنی کاروباری حیزب و دەوڵەت بە تایبەت لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، تا ئەو کاتەی داوای لە لایەنگرانی کرد بەهۆی خراپی باری تەندروستییەوە ڕێگەی پێبدەن دەست لەکار بکێشێتەوە. بەڵام دەوروبەرەکەی پێداگرییان لەسەر ئەوە دەکرد کە بەردەوام بێت لە وەرگرتنی ئەرکەکانی بۆ ئەوەی هاوسەنگی و سەقامگیری لە دەوڵەتدا تێک نەدات.
سەرەڕای تێکچوونی باری تەندروستی، برێژنێڤ بەهۆی ئەوەی پیاوێکی وریا بوو، هێنانە ناوەوەی سەربازانی سۆڤیەتی بۆ ئەفغانستان پەسەند نەدەکرد. بەڵام بۆچوونی ئەو لە سەرەتای هەشتاکان لەبەرچاو نەگیرا، چونکە پلەباڵاکانی هەواڵگری و سوپا زیاتر و زیاتر دەسەڵاتیان هەبوو. لیۆنید برێژنێڤ لە ١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٨٢ کۆچی دوایی کرد و بە بڕیاری مەکتەبی سیاسی حیزبی شیوعی لە گۆڕەپانی سوور لە تەنیشت دیواری کرێملین بە خاک سپێردرا.
خۆشەویستیی لەنێو خەڵک
کەسایەتیی برێژنێڤ لەنێو خەڵکی ڕووسیا زۆر بەناوبانگە و لە ڕاپرسییەکی VTsIOM لە ساڵی ٢٠٠٧دا زۆرینەی ڕووسەکان دەیانەوێت لە سەردەمی برێژنێڤدا بژین. لە ڕاپرسییەکی ناوەندی لیڤادا کە لە ساڵی ٢٠١٣ ئەنجامدرا، برێژنێڤ و ڤلادیمێر لینین بە زۆرینەی دەنگیان وەک دوو سەرکردەی دڵخوازی ڕووسیا لە سەدەی بیستەمدا بە ڕەزامەندی لەسەدا ٥٦ دانران. لە ڕاپرسییەکی تردا لە ساڵی ٢٠١٣دا، برێژنێڤ بە باشترین سەرکردەی ڕووسیا لە سەدەی بیستەمدا هەڵبژێردرا.
ژیانی تایبەتی
هاوسەرگیری لەگەڵ ڤیکتۆریا پترۆڤنا کردووە (١٩٠٨-١٩٩٥). برێژنێڤ بۆ ماوەیەکی زۆر تووشی نەخۆشی شەکرە بووە و لە ساڵانی دواتردا نزیک بوو لە کوێربوون. کچێکی بە ناوی گالینا و کوڕێکی بە ناوی یووری هەیە. لە ساڵانی کۆتاییی یەکێتیی سۆڤیەتدا گالینا لەگەڵ باندێکدا بوو بە کەسێکی ئالوودە و دەستی کرد بە کاری ساختەکردنی زێڕ.
